In
dit hoofdstuk doet
d'n ingehuurde filosoof nog mee. Hij mag dat omdat ie niet
lastig is. Hij zegt nog steeds verrekte weinig. Zodoende is 'r weinig
kans dat ie in dees hoofdstuk in ene keer zever gaat verkopen. Er
worden spookverhalen verteld rond de plattebuis omdat unne
autodidacticus in het liegen daar heej plaats genomen. Deze gaat in
'd'n achteraf' wereldberoemd worden meej z'n elastieken verhalen die
tie erregens gelezen heej. Er komen volop geesten en spoken in voor
die meej mekare overhoop gaan liggen. Er is ok unne aanzet voor café-achtige
aktiviteiten. Deze gaan niet deur bij gebrek aon muziekinstrumenten.
Ok dit hoofdstuk zit weer stikvol meej clichés. De schrijver trekt
daar z'n eigen niks van aan omdat ie da mag van z'n eigen. Hij begint
gewoon meej een stukske taalgebruik omdat da wel eens makkelijk kan
zijn voor de mèènsen van buitenaf. Nog een eigenaardigheid is, dat
de mèènsen via de dingen spreken, mar daar zal de lezer zelf wel
achter komen.
De meeste mèènsen in
'd'n achteraf' zijn niet rechtstreeks tenminste, da zeggen die van
buitenaf. Als 't zo is, dan is da gin kwaajigheid van dees mèènsen.
Ge wit nie waar dat da vandaan komt, 't zal in d'n tijd wel zo
gegroeid zijn. Als ge iemand nodig he't om te helpen, dan zulde het
nie oew hersens halen om dat al meteen te vragen. Ge probeerd eerst of
dagge oew eigen wèèrek zelf nie kunt, en als 't dan nie gaat, dan
pas gaadde da vragen. Mar ge moet 't nie rechtstreeks doen, ge moet 't
eerst over andere dingen hebben zoals het weer, de kinderen of de
kuus. Onder 't buurten kunde dan de klink van de deur vasthouwen en op
het lest weette niemer meer zo precies waarvoor dagge gekomen waart.
Ge kunt dan zeggen, 'oja, wa'k nog vragen wou.'
Mar da gaat afgeleerd
worren, da kan nie meer in unne tijd waarin gejakkerd en gejaagd gaat
worden want dat duurt te lang. Dieje tijd zit er aan te komen, vraag
dat maar aan de mèènsen in de febrieken. De moeders zullen da nog
wel een tijdje kunnen volhouden. Niet dat het vrouwvollek op d'n dag
van vandaag al van gisteren is, dat ligt wel efkes anders. Het
vrouwvollek moet d'n èèremoei over heel d'n dag verdelen en zijn al
blij, als ze wa praat over iets anders kunnen hebben. Als ze
s'Zondagmiddags bij d'r zusters gaan buurten, of naar d'r ouwelui
gaan, moeten ze samen altijd efkes het hofke in, of 't tuintje gaan
bekijken. Via de bonen en de bloemekes worden dan de moejelukke dingen
besproken. 'T praat dan wa makkelijker en ge kunt oe gedachten
verzetten, als ge ziet, hoe goed de peejen en de sjalotten d'r bij
staan.
Ok kunde oew ogen dan
efke's afwenden, ge kunt ze dan op 'n dooi punt zetten. Het is dan
niemer zo moejeluk om het eens te hebben over 'n communiepakske voor
de twidde omdagge begot nie wit, hoedagge daaraan moet komen. D'r
zusters of moeder zullen dan mee uitkijken voor unne lap stof mee 'n
foutje, of iets wat nog goed te keren is. Meestal hebben de zusters of
moeders nog wel iets liggen, wat uit mekare getornd kan worden. D'r
zal dan eerst 'n bakske gedronken worden en daarna word er unne lange
jas voor het communiepakske opgeduikeld. Samen zullen ze dan bekijken
waar de broek uit kan en 'n kort jek. Heel dieje jas moet uit mekare
getornd en gekeerd worden omdat ie er aan d'n binnenkant nog goed
uitziet. Misschien is de voering ok nog te gebruiken.
Mar da moet nog efkes
bekeken worden.
Deze leste uitspraak is
meer dan 'n uitspraak alleen, daar zitten 'n aantal begrippen achter,
die ge alleen mee ferm oefenen kunt ontdekken. Voor unne
buitenstaander valt da nie mee om dat te begrijpen. Stelt oe eige mar
eens voor, dat 'r unne mèèns van buitenaf bijvoorbeeld zou vragen,
'of ge 'm de komende zaterdag wil komen helpen'? Hij zou als antwoord
kunnen krijgen, 'ik zal dat eerst eens efkes moeten bekijken.' Het kan
ok zijn, 'dat er eerst eens over gedacht moest worden.'
Het is ok mogelijk, dat
ze het er eerst eens meej thuis over moeten hebben. Dieje mèèns gaat
dan heel de week onnozel en stillekes zitten denken, dat er bekeken en
gedacht gaat worden over zijn karweike. Hij kan dan nog lang wachten,
want er zal op dieje zaterdag niemand komen. Wanneer ge hoort, 'da
moet ik nog eens efkes bekijken', betekent da gewoon, 'nee' en dan aan
de voorzichtige kant.
'N voorzichtig 'nee'
dus. Ge wilt dieje mèèns nie voor zunne kop wilt stoten mee 'n
keihard 'nee'. Dat geld natuurlijk ok over dieje ruggespraak meej
'thuis. Mooi nie dazze er thuis ok mar iets vanaf weten. Natuurlijk
kan diejen buitenstaander dan zeggen, 'dat is nie zo fraai, dat valt
me goed tegen van die mensen, op zo'n manier weet ik nooit waar ik aan
toe ben.'
Maar, da valt af te
strijen, ge kunt nooit keihard 'nee' zeggen omdat ge weet, dagge op
unne andere dag zelf de hulp van de buren nodig he't. Da kunde nie
doen, want wat hedde er aan wanneer ge oew leven lang mee unne buurman
zit, die voor zunne kop gestoten is. Neeje, as ge toevallig unne
buurman he't in d'en achteraf, dan moette daar zuinig op zijn en nooit
rechtstreeks ‘neeje’ zeggen.
Dieje mèèns van
buitenaf had ok kunnen vragen, of da ge misschien op unne andere
zaterdag ginne tijd had. D'r viel dan over te praten. Dieje mèèns
van buitenaf zou wel doorgevragen hebben, als ie goed mee z'n karwei
omhoog zat, mar dat deed ie nie. Het zal dus wel nie zo nodig gewiest
zijn. Daar gaadde dan tenminste vanuit.'
Maar,..da voorzichtige
'nee', gaat afgeleerd worden, da past niemer in unne gejaagde tijd
omdat er dan teveul deur gevragen moet worden. Da duurt dan veuls te
lang!
Ondertussen is de
schrijver bezig meej de tijd tussen october en Kerstmis. Voor de
huishouwes is het dan unne drukke tijd. De kinderen gaan de leste
bramen plukken en de kuus heej nog kans op 'n maoltje mee eikels. De
kastanjes en hazelnoten worden geraapt. Ok de mastappels voor de
plattebuis worden verzameld. De vaoders kijken nog eens naar de taskes
mee masthout en de musterd. D'r mot nog bij, voor de zekerigheid want
de winter kan lang en koud zijn.
Daarom gaat Kiske mee
zunne kruiwagen de bossen in. Voor hem is ’t extra moejeluk omdat ie
nie aan de aangekruiste bomen mag komen. Die zijn dur de gemeente
aangewezen en verkocht vor ’n paar centen en zelfs die had Kiske
nie. Daarom moet ie dieper de bossen in, wijer van huis dus. Hij zal
voor d'n donkerte binnen moeten zijn want ge hoeft voor leut nie te
gaan. Mee de donkergrijze lucht, de wind die door de kruinen ruist en
de schemer onder de dennen ziedde van alles, ok al is er niks. 'N
bietje gejaagd zaagt ie de afgevallen takken op lengte. As ie zo
allenig is hoort ie van alles, hij schrikt al op van het gekras van 'n
late kraai. Die probeert tegen de wind in te vliegen. Hij zal zunne
kruiwagen mar nie aflaajen, anders is ie te zwaar in het karspoor.
Dieje ene dikke tak zal ie nog kort zagen en meeneme en dan is 't
gedaan. Hoog boven 'm krast die verwaaide kraai opnieuw, 'd'r zal toch
niks gaande zijn', denkt Kiske. Kraaien zijn altijd voorboden van
onheil dood en verderf. Ok brengen de kraaien de kwaaie dingen uit,
die de mèènsen gedaan hebben. Nie vor niks zeggen de mèènsen,
'blaost oewe kraaienmars mar want de kraaien zullen het uitbrengen!'
Unne grote donkere wolk
vanuit het noorden versnelt het vallen van de avond. Het wordt
donkerder onder de bomen en hoog in de dennetoppen begint de wind te
ruisen. Af en toe valt er unne mastappel naar benejen. Kiske schrikt
daarvan en hij wordt daar nog ongeduriger van. 'Neeje', denkt kiske,
'd'r is niks aan zo allenig, als er iets mee oe gebeurd ligde hier
morgenvroeg nog.' Dieje dikke tak liet ie mar liggen, die liep nie
weg. Vlug aveseerde ie zunne kruiwagen het karrespoor in en ging op
huis aan. Da karrespoor kwam van 't durp af. Soms kwam daar 'n
lijkkoets over die naar het jodenkerkhof moes. Mar 't pèrdje kwam nie
ver meej die koets op z'n smalle wielen in da klapzand. 'N eindje
verderop werd er voor die koets 't pèèrd van boerke Bastiaansen
gespannen. Zonne 'Belze knol' meej rooie kwasjes aan z'n haam omdat da
aangift dat ’t gin gemak pèèrd is. 'Tis zo'n pèèrd, dat alle
dagen voor de ploeg kan staan en op z'n gemak, voor na voor kan
trekken. Die trok dan de dooiekoets door leste stuk klapzand naar het
jodenkerkhof. Dat ligt helemaal achteraf, goed verstopt tussen de
bossen. In zo'n pèèrdenspoor is het moejeluk om te kruien. Da zand
raakt flink los als 'n pèèrd er hard aan moet trekken. Als het
geregend had, werd dat modder. Daarom reed Kiske nou in het spoor van
de wielen, da's vaster. Allenig, dees pèèrdenspoor liep regelrecht
naar het kerkhof. De verhalen over het hengstenspoor geloofde ie nie,
'da's allemaal gin waor.' In 't hengstenspoor rijen gin kwaaie spoken
en er komen s'nachts om twaalf uur gin dwalende geesten van dooien
terug van 't kerkhof.' Mar in d'n donkerte,.. en zo alleen,.. bleft da
toch mijelijk. Af en toe keek ie toch voor de zekerigheid mar eens
rond, om te zien waar 'tie bleef en of het 'm allemaal nog bekend
voorkwam.
De opmerkzame lezers
zouden hier kunnen zeggen, 'dat de schrijver niet doorzet meej het
opbouwen van de spanning.' De schrijver zou meer elementen moeten
beschrijven om deze spanning op te voeren. Er is ginne climax, de
spanning is weg, da lees nie lekker'! Het schrijverke is 't aan 't
begaoien!
Mar,..hadden die lezers
dan liever gezien dat het schrijverke wat meer wind in de broek van
Kiske had gejaagd? Hadden ze liever gehad dat er wat slierten mist aan
te pas kwamen, of wa glimhout? Of had de schrijver, 'de gloejige
herder' uit Galderen op moeten laten draven omdat Kiske daar toch vlak
in de buurt was? Hadden die lezers dan gehoopt, dat de schrijver in
dieje donkerte, unne knoepert van 'n spook meej 'n rotgang door dat
hengstenspoor liet sjezen, of èèrreger nog,.. da magere Hein neffe
da karspoor staat te wachten?
D’n auteur was dat
schrik aanjagen niet van plan, hij is daar op tegen. Die lezers
krijgen durre zin nie! D’n auteur gaat daar voorliggen. Kiske zou
z'n eigen dan te barste schrikken en zunne kruiwagen mee hout
vergeten. Van bangigheid zou ie er dan de sokken in zetten, om mee 'n
bloedgang op huis aan te gaan. Heel d'n avond zou ie nie goed zijn en
mee 'n wit gezicht dikkels naar de plee moeten. Hij zou op het randje
van de overspannigheid zitten en springens-gereed, grote kruistekens
slaan. Da zou plezierig zijn voor de lezers, daar zouden ze nog eens
mee kunnen lachen, da's pas leutig!
De schrijver heej dat
expres nie gedaan omdat da kruien meej zonne ouwverwetse kruiwagen
zwaar werk is. Das nie eerlijk tegen zo'n manneke, da mee zo'n slecht
materiaal onze bossen tot laat in d’n avond schoonmaakt. Da manneke
krijgt overdag al genoeg op z'n kloten in de houtzagerij, d'r wordt al
genoeg mee 'm gekuld! Bovendien haalt ie dat hout niet voor z'n eige
allenig. Z'n jong kunnen daar d'r èèremoejige billekes aan
wèèremen en de boerenkoolstamp zal er op gaar worren. Zonne hard
werkende mèèns jaagde nie de doodstuipen op het lijf mee 'n spook.
Zonne mèèns kuuste nie op, da doedde nie! Ge zurgt eerder dat ie
goed thuis komt mee zonne zware kruiwagen! D'r zijn wel andere, die 't
verdienen om ze eens goed te laten schrikken mee 'n klagend spook, da
meej 'n rotgang deur het hengstenspoor sjeest!
Op zukke donkere avonden
van zo'n zelfde najaar, denken veul mèènsen bij d'r eigen, 'zou
Sooike 't nou liegen, of liegt ie 't nie?' Ge kunt van hemzelf daar
gin antwoord op krijgen, want dat antwoord kan al gelogen zijn.
Sommigen uit de buurt zeggen al, 'as Sooike gaapt, liegt ie al.' Ge
weet 't dus nie, en ge kunt er zodoende ok niet achter komen. Als er
nou mar eens unne serieuze tegenspeuler voor Sooikes gevonden kon
worren, zouwen ze eens flink tegen mekare op kunnen liegen en
misschien zou Sooike dan flink gaan overdrijven. Hij zou op zo'n
manier dan door de mand vallen. Mar, zo ene is er nie, daarom kan
Sooike zunne gang blijven gaan. Het is eigelijk ok gin liegen wat ie
doet, alleen, als ie twee keer hetzelfde heej gezegd wa bij 'm opkomt,
geloofd ie 't zelf. 'N ander moet dat dan voor waar aannemen. Hij gaat
alvast mar geloven wat ie d'n andere dag zal verzinnen, of liegen,
want da was nog niet uitgesloten. Hij doet er dan nog gewichtig mee en
neemt z'n eigen volop serieus. Zodoende is het moejeluk om erachter te
komen of Sooike nou wel liegt, of nie liegt. Het zou wa makkelijker
zijn want Sooike is unne goeie verteller van verhalen. Voor de
mèènsen in 'd'n achteraf' zouwen die verhalen dan ok beter te volgen
zijn. Als Sooike begint te vertellen, denken de meeste al dat ie liegt
en zodoende ligt d'n aandacht niemer bij het verhaal. Als ge zit te
luisteren mee 'n gevoel van, da liegt ie, en als ge efkes later dan
denkt, 'nou weet ik het zeker', dan houdde daar 'n besodemieterd
gevoel aan over. Het zou anders zijn als Sooike ergens in z'n verhaal
zou zeggen, 'tot hier is echt gebeurd en de rest mot ik gaan liegen.'
In zo'n geval wilde da liegen natuurlijk ok horen. Als ie da liegen
dan goed doet, dan gaadde 't misschien op het lest nog geloven ok. Zo
zijn de mèènsen dan ok wir. D'r zijn ok mèènsen die zeggen, 'laat
'm toch gewoon liegen, da gift toch niks, da maakt toch ammel niks
uit!’ De schrijver is 't daar nie meej eens, da maakt wel wat uit.
As ge unne verhalenverteller opduikelt, dan wilde ok unne gèève
hebben omda ge da aan de lezers verplicht bent. Ge wilt d'n beste
hebben dietter is en ginne leugenèèr.
De schrijver kan meej
deze informatie uit 'd'n achteraf' ginne kant uit. Hij kan Sooikes
verhalen nie letterlijk opnoteren en aan de lezers doorgeven. De
lezers zouden dan argwaan krijgen en denken dat d’n auteur net zo
hard kan liegen als Sooike. D'n auteur wil da natuurlijk nie, lezers
worren overal al besodemieterd, daar moette zuinig op zijn. De lezers
kunnen dan wel denken, 'dat er dieje ene keer er dan ok nog wel bij
kan', mar zo is het mooi nie. Genoeg is genoeg.
Daarom moet er iets
gedaan worden aan dieje praat van Sooikes. Mar de schrijver wit niks,
hij kan niks geprakkezeerd krijgen. Eigenlijk is 't werk voor unnu
agoog of unne andere die daar verstand van heej. D’n ingehuurde
filosoof is natuurlijk ok nie zo thuis op dat gebied, anders kon die
er wat van zeggen. Zou die nou onderhand is niet bij z'n eigen gaan
denken, 'ik moet toch 'ns wa' gaan zeggen voor m'n centen?'
Mar de filosoof hoeft da
niemer te denken, hij heej zelfs al iets ondernomen! Hij heej Sooikes
ondervraagd. De filosoof heej ok al notisies geschreven over Sooike. D’n
wetenschapper had z'n eigen opgesteld tegenover Sooike als unne
boekhouwer. Als iemand zonder nonsens, droog, krakend en puur
zaokelijk. Voor d’n heer Sooi, waren er gin zijwegen om te
ontsnappen, zo stond het in zijn notisies. De filosoof was deur
blijven vragen aan Sooikes omdat Sooike nie rechtstreeks in z'n
antwoorden was. De filosoof is deurgegaan tot de leste vraag
beantwoord was. Dat had d’n filosoof op school zo geleerd van de
perfessors. Toen Sooike toegaaf dat ie af en toe wel eens loog, vroeg
d'n filosoof, 'waarom ie 't dan wel deed'? Sooike antwoordde toen, 'ak
de naam heb, dan flik ik 't 'm ok.' D’n filosoof zeej toen tegen 'm,
'dat ie daarmee z'n eigen is gaan gedragen zoals 'n ander hem zag.' In
de notisies stond, 'D’n heer Sooi heeft zichzelf gemaakt, tot wat 'n
ander in hem ziet. Op het gebied van zijn verhalende activiteiten is
zijn eigen authenticiteit verloren gegaan. In deze verbale uitingen is
hij acteur geworden.'
Sooike wies wel dat ie
af en toe z'n eigen naar de voornamigheid loog. Dat had ie stiekem
niet gezeet tegen de filosoof. Toch had ie er toch nie van terug, hij
was vastgepind mee al die vragen. Toen ie van de ondervraging af was
docht ie bij z'n eigen, 'dat ie er als acteur, in 't vervolg toch unne
betere punt aan moes gaan zuigen.'
Wanneer zonne Zeer
Geleerde Doctorandes in de Philosophie ontdekt heej, dat Sooike
eigenlijk unne acteur is, dan heej de schrijver daar ginne enkele
moeite meer mee. Dat zal dan wel goed zitten als daar iemand mee
verstand naar gekeken heej. De verantwoordelijkheid komt dan bij hum
te liggen. Allenig,.. de filosoof komt van buitenaf,.. As Sooi nou mar
nie te dikkels z'n 'zachte nee' heeft gebruikt want dan kloppen de
notisies niemer! De schrijver zal daar mar nie te lang bij blijven
stilstaan. Zo goed als ie 't kan, zal ie de declamaties en de verhalen
van Sooike op schrift stellen. D'r is wel een verandering gekomen in
het gedrag van Sooike. Als ie nou een verhaal vertelt, speelt da z'n
eigen niemer in de buurt af. Ok z'n femilie zaoliger komt er niemer in
voor. Z'n verhalen spelen d'r eigen nou af in verre vreemde landen.
Sooike zal bij z'n eigen denken, 'ver weg liegt lekker, da's nie nao
te gaan'!
Op een van de
zaterdagavonden in da najaor ging Sooike z'n zuster bezoeken. Dat deed
ie wel meer. Meestal kwamen de buren dan ok en dan was 't gezellig.
Mar 't was eigenlijk gin weer om van huis af te gaon. Hoog in de lucht
joeg de noordenwind de regenwolken uit mekaore. Af en toe vielen er wa
regendruppels en natte sneeuw. Het zag er naor uit dat het zou gaon
sturremen. Daorom deed ie de luiken van zijn huiske al mar vast dicht.
Toen ie dat gedaon had stapte ie aon, meej in zunne binnenzak
spekbrokken en 'n fleske jenever. Onderweg zal ie er al vast mar 'n
slokske van nemen, dan blefde goed wèèrrem van binnen bij zo'n
slecht weer. Toen ie na 'n kwartierke binnenkwam bij Kiskes had Marie
de plattebuis al flink opgestokt. De jong stonden al klaor om naor bed
te gaon. Ze waren net gewassen in de tobbe en ze glommen nog van de
groene zeep. Op d'r bollekes waren de weerborstels strak
achterovergekamd, ze zagen er pront uit. Sooi zou ze ieder 'n spekbrok
geven en dan was 't voor vandaog gedaon. De rest zouwen ze morgen
krijgen. Mee zachte kletskes tegen d'r billekes dreef Marie d'r
schaopen het zijkamerke in. Echt koud was het daor nie want Marie had
'n paor uur geleden de deur al opengezet zodat de wermte naor het
slaopkamerke kon. Ze moessen tegen ome Sooi nog 'dankjewel en
weltrusten' zeggen. De jongste ontsnapte nog even, want die wilde nog
efkes tussen de groten blijven. Mar Marie was hendig in 't vangen van
d'r jong. Zodoende laag ie al tussen het beddegoed voordat ie er erg
in had. Zun duimke ging in zijn mondje en hij sliep al toen de buurlui
binnenkwamen. Kiske en Sooi zaten al langs de plattebuis omdat da daor
d'r plek was. Aan de andere kant onder de schouw konden Abbeke en Sus
zitten. Nelleke, de oudste dochter was ok mar meegekomen omdat ze
anders allenig was. Af en toe moes ze toch efkes thuis gaon kijken
ofdat de jong nog sliepen en ofdat alles nog in orde was. Zo had ze
het afgesproken meej d'r moeder. Daorom was het beter als ze unne
stoel zou pakken en neven Marieje aon taofel ging zitten, da is
makkelijker als ze moest gaon kijken.
Sus had d'r breiwerk
meegebracht, die wou een beetje dichter bij de petrolielaamp zitten
anders zag ze nie waor ze bleef. 'Gij gaot 'n schoon gebreide broek
krijgen', zee Sooi tegen Nelleke. 'Ge lieg 't', zee Nelleke, 'da word
gin broek, ziedde gij dan nie dat 't kouse motte worre'? mar Sooi zag
da niet, die had zunne aondacht weer volop nodig om de borreltjes vol
te gieten voor de manskerels. 'T vrouwvollek lustte nog ginne sterke
drank. 'Wa later op d'n avond misschien, 't is er nou nog veuls te
vroeg voor, d'n avond duurt nog lang zat.' 'Waorom hedde oewe monica
nie meegebracht', vroeg Sooi aon Abbekes, 'dan hadde we wa meziek.'
'Hij is kepot', zee Abbeke,' 't knopke vor de lucht er uit te laten
zit vast, hij blaost alleen nog mar. Ik heb er al mee nu spijker
ingezeten mar 't gao nie, hij mot uit mekare.' 'Agger vort mar
afbleft', zei Sus, 'ge wacht mar op onze Tinus, die heej beloofd dat
ie 'm zal maken.'
Eigenlijk is da jammer
dat de monica kapot is. Abbeke kon daor zo mooi op speulen dagge d'r
op het lest nog mee begon te simmen. As ie 't goed aon had, speelde ie
over soldaten die naor d’n Oost moessen en die daor eigenlijk al
ginne zin meer in hadden. Hij speelde dan over het afscheid nemen van
d'r meskes die ze nooit meer zouwen zien. Ok speelde ie over de
moeders en de kiendjes die mekare zo slecht konden missen. Hij speelde
walskes en soms unne mazurka omdat ie dan effe op asem kon komen. Ge
kon dan slecht op oewe stoel blijven ziten. Het mooiste was, wanneer
de ouwe weemoedige Duitse liedjes aon de beurt waren. Hij liet de
knopkes aon de baskant dan zo trillen en vibreren, dat die niet meer
wiessen ofda ze nog wel goed zaten. Als ie wat jenever ophad haolde ie
zo uit, dat zunne monica wel unne meter lang werd. Ge kon dan zunne
losse tand zien hangen, zo wijd ging zunne mond open bij het zingen.
Mar nou is ie kepot,
ginne meziek dus vanavond, d'r mot gewacht worden op Tinus die um moet
maoken!
Daorom zal Sooike
vanavond voor wa vertier zorgen, hij weet nog wel 'n verhaol. D'r moet
eerst nog wat hout in de plattebuis. Ge zit tenslotte nie gere in de
kou asser verhaolen verteld gaon worden.
Sooike hoeft 't vanavond
nie te hebben over spoken of over de witte vrouwen op Strijen en
Hoogerheide, ok nie over heksenvergaoderingen in d'n duin, of over de
kattedansen op de Galderse hei. Ok gin verhaolen over duvels, flodders
of andere geesten. 'T vrouwvollek heej 'm de wacht aongezegd. 'Neeje',
wij zijn gin schijthuizen' zeggen ze meej z'n driejen tegelijk, 'we
geloven oe mar half.' Sooi kent wel 'n ander verhaol mar hij weet nie
zeker af dat da wel waor was. 'Het is nie zo'n mooi verhaol en d'r
komen ok geesten in voor.' Het vrouwvollek voelt al nattigheid.
Eventjes gaon ze d'r nog tegenin mar ze moessen 't toch afleggen tegen
't manvolk. 'Allee, vertel op, en doe ze nog is vol', zeej Kiske. Toen
de glaskes vol waren en de sigaoren gloeiden, begon Sooi te vertellen.
'Het is 'n ongeloofelijk
verhaol en agget nie gelooft, moet 't zelf weten.' Het is al lang
geleden en het is ok nie hier gebeurd, waor precies weet ik nie, t'is
erregens ver weg mar dat doet er nie toe. In dieje tijd geloofden de
mèènsen nie in d’n hemel, na durren dood gingen ze naor 'n
soortement moeras, da mot erregens langs 'n diep waoter gelegen hebben
waor gin leven mir in zaat. De dooien uit dieje tijd moessen dan over
'n houten bruggeske van dunne boomstammekes omda' ze dan toch gin
gewicht meer hadden. Langs het trapke, waor de dooie mèènsen op
moesse klimmen om op da bruggeske te komen, hing onder 'n afdak 'n
zwaore klok. De dooie mèènsen moessen die drie keres laten slaon om
dur komst aon te kondigen. Deur de mist hene konde d'n andere kaant
nog net zien en as de dooie mèènsen over 't smalle bruggeske hene
waren, konden ze nooit niemer terug.
In dat moeras groeiden
aon de takken van de bomen gin blaoren, de takken staken zwart af
tegen de donkergrijze lucht. D'r groeide ok gin gras of mos, alles was
er drassig en wat hogerop, zaat 't dik onder 't stof. Op sommige
plekken hing gedurig mist, het was er schemerig, grijs en doodstil. Ge
hoorde daor zo af en toe alleen mar de zwaore klok slaon die aon het
begin van da bruggeske hing. Da was dan 'n aonkondiging, dat er wir
iemand overhene moes.
In 't moeras wierre de
mèènsen op d'n duur allemaol schimmen. Sommige van die schimmen
blijven gedurig langs 't waoter zweven omda' ze terug willen naor de
mèènsenwereld. Dees schimmen zijn nog nie klaor meej de
mèènsenwereld. Vandaf de rand van het schimmenrijk kunnen ze zien,
hoe ze geleefd hebben en wat ze verkeerd gedaon hebben. Ze zien d'r
eigen opgebaord liggen en ze zien hoe d'r graf gegraoven wordt. D'r
eigen begraofenis maoken ze meej en ze horen nog wat de levende
mèènsen te zeggen hebben. Ze horen ok het doffe geluid van de
zandkluiten die op d'r kiest terechte komen. Ok zien ze wie er
verdriet heej en wie nie. Dees mèènsen zijn te gauw doodgegaon en
hebben gin kans gehad om afscheid te nemen van d'r bekenden en de
femilie. Veul kinderen zijn daor nie bij, dat komt omdat die nog nie
zoveul herinneringen hebben aon de mèènsenwereld. Verbaost kijken
die halverwege 't bruggeske nog eens om. Asse aon d'n overkant zijn
kijken ze nog 'ns efkes naor d'r eigen begrafenis en zwaaien nog unne
keer naor d’n overkant. Daor staon de vaoders en moeders meej d'r
overgebleven jong nog bij het grafke. As da dan afgewerkt is, zweven
deze kleine schimmekes naor het aachterland van 't dooienrijk, om
vergeten te worden en om de paor herinneringen af te laten sterreven.
Die paor gedachtes zijn ze vlug kwijt, de kinderen leggen er d'r eigen
vlot bij neer dasse dood zijn. Die hebben in d'r korte leven nog niet
veul tijd gehad om daor over na te denken. Ze kunnen dan ok niet veul
pijn hebben van d'r slechte herinneringen omda ze nie veul tijd hebben
gehad, om kwaoie dingen te doen. Voor de groten is dat moejelukker,
die moeten net zo lang ronddolen tot ze al d'r herinneringen kwijt
zijn. Die kwaoie herinneringen moeten ze opnieuw deur gaon maoken.
Durre geest kan dan leeglopen zodat er niks overblijft van d'r
afgelopen leven. Iedere slechte herinnering gift pijn, veul pijn. Ze
moesse daor toch doorhene, ze kunnen dat wel steeds voor d'r eigen
uitschuiven as ze da willen, maor eens mot het er toch van komen. Ze
stellen dan durre rust uit en geraoken nie in de vergangenheid omdat
ze de pijn nog nie aondurven. Sommige schurken hebben zoveul slechte
herinneringen, dat ze daor heel lang over doen. Soms wel zo lang, dat
d'r geraomte uit mekaore gaot vallen tot stof. Het is dan te laot
omdat ze veul te veul kwaoie herinneringen opnieuw moeten deurleven.
Ze hebben te veul gegapt en teveul gemoord. Soms komen er meej
vliegende vaort rouwkoetsen langs meej flapperende lijkwaden. In d’n
dooienwind achter die rouwkoetsen, waait 't stof van 't verschillend
geboefte dan bij mekaore. Ze moeten dan opnieuw beginnen om d'r
herinneringen te verwerreken, alleen,... ze krijgen dan de
herinneringen van dat ander stof erbij. Zo wordt de pijn van de
herinneringen steeds erreger omdat ze de pijn 't andere tuig ok meej
moeten lijen. D'r is dan gin ontkomen mir aon omdat er altijd bij
zijn, die eindelijk eens van al dat lijen af willen zijn en durre rust
willen vinden. D'n ene na d'n andere laot dan z'n herinneringen meej
de helse pijnen op de andere los. Zodoende zijn ze dan een hel voor
mekaore geworden en dat kan eeuwen duren. Wanneer die pijnen dan
gelejen zijn, is het voor die grote schurken nog niet voorbij. Ze
hebben dan nog wel d'r herinneringen maor dan zonder pijn, dat knaogt
dan alleen nog maor. Die knaogende herinneringen kunnen ze kwijtraken
in de vergetelheid. Ze moeten dan wachten totdat er unne rechtvaordige
schim voorbij komt zweven, die d'r stof dan op doet dwarrelen en meej
wil nemen. Onderaon, in de zoom van het doodskleed kunnen ze d'r eigen
stof dan vast zetten totdat deze geest z'n kleed aflegd in de grot van
de vergangenheid. Ze zijn dan net zover as de andere. Meej de
rechtvaordigen gaot dat anders. As die d'r pijnen hebben gelejen van
d'r kwaoie herinneringen, zweven ze nog een tijdje rond om ok de goeie
dingen te vergeten. Daor willen ze dan zo lang mogelijk over doen
omdat da wa leutiger is. mar, onherroepelijk raken ze ok de goeie
herinneringen kwijt as die opnieuw beleefd zijn. De geest moet leeg
zijn, die moet gin enkel stukske herinnering meer in z'n eigen hebben,
dat weten gift alleen mar onrust. D'r maag zelfs gin woord meer
achterblijven in de geest. Ok het achterliggende dooienrijk zal
vergeten worren, daorom zweven ze nog een tedje rond het leste
eindpunt. Rond de grot van de vergangenheid verdwaolen ze dan nie
makkelijk. De geesten van die schimmen blijven hier dan vlakbij omdat
ze da schimmenrijk dan al bekant vergeten zijn. Ze weten in het
dooienrijk de weg dan ok niemer. Op het lest zweven ze dan langzaomaon
door de lange gewelfde gang naor binnen. D'r is dan gin kou meer, gin
honger en dorst, de liefde en de haot is weg, ok de pijn en het
verdriet. Ze voelen niks meer,.. alles is over. Bijna alle gedachtes
zijn dan weg. Ze zijn dan al lang vergeten door de mèènsen aon d'n
overkant van 't waoter. In de grot leggen ze d'r doodskleed af en
begraoven deze allerleste gift uit de mèènsenwereld. Daor bovenop
legt de geest z'n eigen dan neer,... daor ontsnapt het leste woord of
een stukske daorvan. Voor sommigen is dat soms niet meer dan een
zucht... die niemer te horen is. Alles is dan weg,... de geest is leeg
en verlaoten. Het leste stukske herinnering van de mèènsengeest is
dan vervlogen en is opgelost in de stille eeuwigheid. De geest van de
mèèns is dan dood,.. afgestorven,..in de vergangenheid. Het resje
van da begraoven dooienkleed zal tot stof vergaon en daor veur eeuwige
daogen en voor altijd blijven liggen onder unne mèènsengeest,... die
zunne rust heej gevonden.
Sooike wacht hier
eventjes meej zijn verhaol, hij lust eerst nog 'n borreltje. Het
vrouwvollek is er even stil van. Het valt nou pas op dat de plattebuis
flink loeit, verders hoorde niks. Aorzelend komt Marie uit d'r
gepeins, 'o ja, gij lustte nog un borreltje eej Sooi? T'is zo'n aorig
verhaol, ik moes steeds mar denken aon die jong. Gadsamme, ge zu't er
ene moeten achterlaoten in zo'n schimmenland, 't is mar goed da wij
unne hemel hebben vor ons jong.' Sus vindt dat ok, mar ze is nie zo
bang van die geesten, ge wit tenminste waor ge meej te doen he't.
'Allee Nelleke', commandeert Sus, 'gaot 'ns kijken hoe het er thuis
voorstaot.' mar Nelleke durft nie zo goed, de wind klaogt om Sjef zun
huiske en het is zo donker. Vraogend kijkt ze d'r vaoder aon. Abbeke
snapt durren bangighed goed, hij zal wel gaon kijken want hij mot toch
effe piesen, 't gaot dan in ene keer door. Het vrouwvollek lust
onderwijl wel 'n bakske koffie. Als Marie de moor meej kokend waoter
van de plattebuis afpakt zegt ze tegen Sooi, 'ik kan er nog nie goed
overuit, 't is zo'n aorig verhaol eej, da's toch nie echt gebeurd'?
'Ge mot 't zo zien', zeej Sooi, 'ofdat 't allemaol zo precies gebeurd
is, da wit gin mèèns, wie zal 't zeggen. De mèènsen in dieje tijd
geloofden da, ge wit 't dan nie zeker.' 'Het is dan goed da'k nie in
dieje tijd leef', zeej Marie, 'het zijn mar aorige gedachtes die ze
du'r toen op naohiewen. Da van die rouwkoetsen meej die flapperende
doeken geloofden ze toch zeker nie, da moette me toch eens uitleggen'?
'Daor zullen we maor effen meej wachten tot Abbeke terug is', zei Sooi
tegen z'n zuster. Dat is unne slimme zet van Sooikes want hij gift
daormeej z'n eige effe de tijd om te verzinnen hoe 't verder moes meej
z'n verhaol.
Handenwrijvend van de
kou kwam Abbeke terug meej de boodschap da thuis alles in orde was.
D'r stond unne felle noordenwind en het was verrekte koud buiten.
Daorom lustte ie eerst wel 'n bakske voordat Sooike weer begon te
vertellen. Abbeke wies ok nie wat ie mee zo'n aorig verhaol aon moest,
ge wiert er nie treurig van mar 't was ok nie leutig. Hij vond het
moejeluk om z'n eigen voor te stellen, dat alles vergeten werd in 't
verhaol. De gedachtes wierren daor gedacht en dan waren ze weg. In da
verhaol gingen de mèènsen twee keer dood, ene keer gewoon en d'n
tweedde keer stierf de geest. 'Sooike zal 't wel liegen', docht ie,
'da doet ie altijd.'
Toen Sooike weer wa
verzonnen had op z'n eigen verzinsels ging ie verder. Die lijkkoetsen
is eigenlijk 'n apart gebeuren in 't schimmenrijk. In die koetsen
komen alleen mèènsen terecht, die d'r eigen van kaant gemaokt
hebben. Dees koetsen worren getrokken door zes zwarte pèèrden en
rijen meej grote gangk voor eeuwig door de tijd. De wapperende zwarte
gordijnen van de koets zijn afgezet meej zilveren tressen. De
pèèrden hebben ok ieder 'n zwart kleed over durre rug en ze hebben
gin leidsels. Af en toe doen ze het schimmenrijk aon om unne geest op
te haolen die z'n eigen van kaant heej gemaokt. Ze komen alleen mar in
de schemer en in de nacht langs. Ge kunt ze al van veraf aon zien
komen omdat de kèèrsen in de lantèèrns dan branden. De geesten
zitten dan op d'n bok en in de koets, ze sterven ok nie af omdat ze
eigenlijk al genoeg gelejen hebben. Soms zijn die mèènsen zo gepest,
dat er niks anders mir over was om d'r eigen van kaant te doen. Ze
moeten wel herkenbaor blijven aon de manier waorop ze dat gedaon
hebben. Iemand die bevobbeld overrejen is, z'n eigen dus ergens voor
heej gegooid, bleft voor eeuwig op de eveners van de lijkwaogen naor
ons zitten zwaaien. Da doen ze om te laoten zien, dat 't op zo'n
manier nie maag. Anderen hangen achter de zwarte gordijnen aon d'r
touw in de koets. Degenen die d'r eigen verdronken hebben zitten nie
in de lijkwagens. Die zitten vast aon onderkant van het houten
bruggeske, zowa half onder waoter. Die moeten daor voor eeuwig
blijven. Ze weten precies wie er dood is gegaon en ze hebben daor zo
d'r gedachtes over. Deze geesten zijn beter af dan de schimmen in da
dooienrijk omdat ze nog volop gedachtes hebben. Wanneer de koetsen het
dooienrijk aon doen, komt het geregeld voor dat er unne geest z'n
eigen voor de wielen gooit om z'n eigen van kaant te maken. Da kan dan
nie want ze zijn al dood, da waren die geesten dan al vergeten. Ze
proberen het dan nog vlug unne tweede keer maor de koetsen waren dan
al weer weg, zo vlug gaat da. De passagiers van die lijkwagens maoken
meej d'r raozende vaort deur tijd en de eeuwigheid van alles meej. Zo
zijn ze onderweg eens gestopt omdat ze dochten dat er weer unne nieuwe
passagier hing te wachten. Die had z'n eigen verdaon meej 'n touw aon
de zolderbalken van 'n herberg. Het zag er allemaol echt uit. Mar hij
had het touw onder z'n oksels gedaon en da telde nie. Assie nog meej
wou, moes ie 't eerst nog 'ns vlug overnieuwt doen.
'Nou gaodde 't toch goed
begoaien', zeej Sus tegen Sooikes, 'ge het er zeker al genog op'?
'Stil nou moeder' ,zeej Nelleke, 'laot 'm nou toch verder vertellen'!
Sooike vertelt verder
over de reis van de lijkkoetsen deur de tijd. D'r zit ok 'n klein
manneke in een van die koetsen, zonne brak van 'n jaor of tien-elf. Da
manneke had z'n eigen eigenlijk nie van kaant gemaokt maor 't was per
ongeluk gegaon meej 'n toneelstukske. De geesten kennen het verschil
nie zo goed tussen het toneel en de echtighed. Ze kwamen daor
toevallig langs en hup, weg was 't manneke. Ze vergissen d'r eigen wel
meer, net as bij dieje boerenzoon. Die liep tegen d'n avond naor 'n
koei te zoeken van z'n vaoder. Hij had al zovast mar unne lus gemaokt
in het touw dat ie bij um had. In ene keer stopt daor die koets meej
de zwarte briesende pèèrden omdat die geesten da touw voor unne
strop aonzagen. Dieje boerenzoon zag zo lijkwit dat zelfs die geesten
er van schrokken. Ze vroegen aon hem, 'bende gij unne geest, of bende
gij unne god'? 'Neeje', neeje zeej dieje boerenzoon', 'ik ben Gijs en
ik zoek me kepot. Dieje boerenzoon veegde er toen zo hard uit as ie
mar kon, onderwijl liep het dun 'm al dur de broek. D'r zit ok 'n
freule in een van die koetsen. Die had d'r eigen verloren aon d'r
eigen. Ze had zo'n liefdesverdriet dazze daoraon gesturreven is. Ze
moog van d'r vaoder nie trouwen, ze moest non worden inplek van
trouwen meej d'r geliefde. De andere geesten in de lijkkoets geloofden
't niet. Die dochten dazze d'r eigen aon 'n ander verdriet heej laten
sterreven. Ze dochten, dasse d’n uitverkorene nie kon krijgen omdat
ze zo lelijk was as de nacht en dazze da nie kon verzetten. Ok zonne
dood telt voor de geesten in de Lijkkoetsen. Die gaon daor zelf over
wiesse meejnemen en wie nie. As ge sterft aon het leven, nemen ze oe
ok meej en ge komt nooit niemer terug. 'As ge die koetsen ooit ziet,
dan kunde het beste mar gewoon deurlopen. De geesten denken dan bij
d'r eigen, dagge dan nog leeft.'
Meej deze leste
waorschuwing aon de levenden, is Sooi uitverteld, hij heej z'n best
wir gedaon.
'T vrouwvolk was heel de
tijd stilgebleven mar nou willen toch efkes proeven van Maries
ingemaokte bramen waor ge zat van kon worre. 'Tis toch ammaol ginne
waor eej sooi?' vroeg Nelleke, 'ik kan er vannacht nie van slaopen.'
'Ach', zee Sooi, 'ge slaopt vannacht maar rustig meske, we zijn er
toch d'n aovond meej deurgekome!' Dat efkes bramen proeven is flink
uit de haand gelopen want ze waren gèèf zat geworren toen ze op huis
aongingen. Kiske heej toen unne stoel voor z'n bedstee gezet om er in
te kunnen kruipen. Hij laag altijd achteraon en z'n Marie vooraon.
Zodoende zou Marie de eerste klappen op kunnen vangen asser in huis
iets gaonde zou zijn. Kiske zal nog efkes wakker liggen daor achter
z'n Marie. De wind en de slagregen bewerken z'n ouw huiske zodat de
blinden rammelen. Kiske is daor allert op, hij slaopt dan wat minder
vast als het slecht weer is. Mar de jenever gaot z'n werk doen en als
z'n ogen al half dicht zijn denkt nog bij z'n eigen, 'Sooike is unne
schoone, zelfs het stof van verschillende boeven laot ie na eeuwen
onder mekaor nog ruzie maken.' Hoe komt ie daor toch op of,... moet ie
daor juist vanaf zien te komen'? Deze vraog zal niemer beantwoord
worden, de ijzeren krimpgeluiden van de plattebuis die aan 't uitgaan
was, hoorde Kiske niemer, Kiske sliep.
|