aachteraaf |
CR10 (blz. 9) 'mar aachteraaf' |
aachtkaanteg |
SN Dès naa ècht enen
aachkaantegen boer. (200909) |
aaf |
Btk (blz. 41-42) afblèève -
blèèft er aaf! |
aboepartaon |
SN Toen we siedereklaosliekes
zaate te zinge, wier der aboepertaant gestrôojd. (130909) |
abuus + achste |
rangtelwoord achtste Btk (blz.
28) uit cluster chtst wordt de t verzwegen |
affeseere |
SN Alleej, affeseert es wè -
Kom, schiet eens een beetje op (030210) |
afgang |
SN Dès goed vur den afgang, zi
de pestoor, èn hij dronk et liste öt de wèènflès. - Dat is
goed voor de stoelgang, zei de pastoor, en hij dronk het
laatste .. (2006l0) |
afgaon |
CR 9 (blz. 11) ‘ge zult gin
zaand mir afgaon’ |
afgenaojeg |
De lôone zèn der ok afgenaojeg
lêeg - ... verschrikkelijk laag (SN 180109) |
alderhèllege |
(kop 'heil' aanpassen) CR10 (blz.
73) 'alderhèllege' |
alle mèèreges |
hierna invoegen allerhaande (zie
alderhaande) |
allerhaande |
allerhaande
bn.
allerhande, allerlei
FVb allerhaande sorte – goed
gesorteerd |
avvenant |
TOEVOEGEN na avvenant:
avvendaans
zn.
overvloed
zie abbendaans
FVb bij het rikken: dertien
slagen
- via Fr. ‘abondance’ uit Latijn
abundantia |
bêen |
Btk (blz. 36) meervoud: bêene |
bèèrge |
moet worden: b è è r e g e |
bèète |
Btk (blz. 40) verl. tijd bêet,
maar: bitte gij? |
behèmd |
CR10 (blz. 55) 'hij deej nogal
behèmst' WNT II:1491 BEHEMSTIG (thans onbekend) geheim, op
eene geheimzinnige wijze |
bèngske |
CR10 (blz. 21) 'op z'n benkske
in de zon' |
beschandeliezeere |
SN We môogen op zondag nôot
bèùte speule om onze kleere nie te beschandeliezeere
(080409) |
beschiete |
SN Schaajt er mar meej èùt, dè
beschiet er tòch nie mir aon - hou er maar mee op, dat helpt
toch niet meer (310107 + 120510) |
bèùge |
Btk (blz. 40) in verl. tijd
variatie: bogde / bôogde |
bèùk |
CR 9 (blz. 47) 'buiten-buiks te
veul eete' |
bèùzerd |
bèùzerd
zn.
buizerd
bep. roof vogel, (Buteo)
Btk (blz. 28) door de
meervouds-s ontstaat het cluster rts, waaruit de t verzwegen
wordt. |
biediefke |
SN Biediefkes ziede swènters
aatij in pòrkes dur den hòf bèùtele. (210210) Koolmezen zie
je 's winters altijd paarsgewijs door de tuin buitelen.
|
bikkesemènt |
= etenswaar SN Ons moeder hòlde
vrèddags op de mèrt vur hil de week et bikkesemènt. (091209) |
billewaoge |
SN As oewen baand kepòt is,
kunde vort meej de billewaoge - .. te voet verder (240210) |
bist(e) |
na bist(e)
biste
ww., zw.
de beest uithangen, zich
liederlijk gedragen
-- biste, bistte, gebist |
bistje |
Btk (blz. 28) uit het cluster
stj wordt de t verzwegen. |
blad |
zn.
blad Btk (blz. 36) meervoud:
blaojer |
blauwe |
SN Ge wit wèl, diejen blauwe van
hiernèffe - die roodharige buurjongen (l10410) |
blêeke |
CR10 (blz. 45) "t ongeblekte gao
terzijje' |
blènd |
Btk (blz. 27) in de superlatief
wordt de d niet uitgesproken: blènst |
blut |
Verster Bluts zijn - niets meer
hebben. Deze betekenis van ledigheid vindt men in het woord
'blutten' bij Kil. en Plant., homo stolidus, inanis |
bökpènt |
CR 9 (blz. 47) 'buikpent menneke?'
|
bokstaopele |
SN As ge dè zôo nie begrèpt,
zakket oe wèl es aanders bokstaopele (120809) ... op andere
wijze aan het verstand brengen. Etym. verwant met
'boekstaven' |
bontje |
CR10 'één bontje' (blz. 9) |
boogerd |
SN De kènder spulde bij den boer
in den boogerd bumkeverwissele. (050409) |
brandappel + branbaor |
branbaor bn. brandbaar Btk (blz.
27) uit cluster ntb wordt de t verzwegen |
bridst |
Btk (blz. 50) naast 'brêedst' |
broelie |
SN Toen ze èfkes der kont
gekeerd ha, han de kènder enen hôop broelie gemòkt. (070210)
- Toen ze eventjes niet opgelet had, hadden de kinderen een
hoop rommel gemaakt. |
bruur |
Btk (blz. 59) onze / jullie/
hullie bruur |
bussel |
SN En vrouw meej ene flinken
bussel hout vur de deur (140609) - een vrouw met een
weelderige boezem. |
d |
d-syncope
Vaker dan in het Nederlands
wordt in het Tilburgs dialect de medeklinker -d-
uitgestoten, zoals in: mekaare (malkander), schèèl
(schedel), vèène, schèène (schelden), tèène (teneinde), lèèr,
vèèr, èèrepel, krönaogel, stanbild, preeke (prediken), rèère,
(rijderen), rösse, (ruischen), bèùl (buidel), zaol (zadel),
ik ston(d), we zon (zouden), we won (wouden). Soms komt er
een w voor in de plaats: aaw, kaaw, haawe, gouwe; veel vaker
valt de j in: baaj, haaj, waaj, schaaj, spraaj, beschaaje,
begaoje (begaden), raoje, op staoj (gestadig), wirgaoj,
paojke, kèrmenaoj, laoj, draojer, blaojer, vleej week,
beneeje, geleeje, breejer, neuje (nodigen), goej, hoej,
moeje, bloeje, boj, brôoje, dôoje, nôoj, rôoj, lije, wije,
strije, wieje, enz. |
daampe |
daampe
ww., zw.
dampen
Btk (blz. 27) - et daamt - uit
het cluster mpt wordt de p verzwegen: et daamte |
daanke |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen -
daangt |
de |
lw.
Btk (blz. 45) een finale t is
assimilatiefactor: de wordt dan te. |
-dè |
Het komt voor dat het voegwoord
dè verzwegen wordt, bijv. in kwosse begosse; samentrekking
van ik wo dèsse ...
WNT XXVI:736 - WILLEN I,2 a) In
het imp. of plusquanperf. ik (enz) zou willen, meestal
gevolgd door een dat-zin, ter uitdrukking van een (niet
zelden onvervulbaren of ireëelen) wensch // Ach Grietje ick
wouw # gy hadt dat ick jouw wel sou wenschen. (# hier had
‘dat’ kunnen staan)
Het verschijnsel doet zich ook
voor bij samengestelde voegwoorden: meedèk em zaag - meej
kem zaag
K+B 'swijls de franc op vijf
centen stao = swèlsdè de franc ... |
-de, -te
|
eindlettergreep
De finale lettergreep van
geïnverteerde persoonsvormen van de 2e persoon enkel- en
meervoud (komde/ kwaamde, doede/didde, zèède / waarde,
witte/ wieste, kèkte / kêekte, enz.) bestaat uit de
medeklinker van het vervoegingssuffix (d of t) plus een
enclitisch pronomen (e).
De d is door assimilatie
ontstaan uit een oorspronkelijke t. Zo'n assimilatie werd
echter belemmerd door een voorafgaande stemloze fricatief (trefte,
waaste, vèèchte) of occlusief (kröpte, prètte, brikte).
Om nadruk te leggen kan het
versmolten voornaamwoord herhaald worden: Itte göllie brèùn
brôod? Dan meude gij ok meej. |
dèèrm |
toevoegen: Btk dèèremke (blz.
16, 51) meervoud: dèèreme |
dènke |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen –
dèngt |
der |
(bw/vn)
Btk (blz. 40)
Het postencliticum 'der'
veroorzaakt verkorting, b.v. ik rok-der vier - ik lop-der
wèl eeve nòrtoe; als het postencliticum de vorm 'er' heeft,
vindt er geen verkorting plaats: ik rôok-er vier - ik
lôop-er wèl eeve nòrtoe. |
dèùke |
Btk (blz. 40) verl. tijd dôok,
maar: dokte gij? |
deur |
na d e u r, d u r ke :
deurgebont
zn.
de deurstijlen
- uitdr. in et deurgebont staon
- in de weg staan
CR in et deurgebont
vM hij ston tussen et durgebont |
deur |
Btk (blz. 41-42) durlôope - lopt
is en bietje deur |
deuzeg |
CR 9 (blz. 57) 'deuzig en zat' |
Dien |
zn., eigenn.
vrouwennaam: Dien, Dina, Dientje
(vaak verkorting van Huberdina o.i.d.)
fig. schèèl dientje, kleine
baarsachtige van 15 cm (Gymnocephalus cernua), ook schèèle
jood genoemd
WBD III.4.2$92 'schele jood',
pos, baarsachtige van 15 cm |
dòkkele |
SN In de vekaasie fietsteme nòr
Esbeek om te gòn dòkkele in de Flaos. (151210) - In de
vakantie fietsten we naar Esbeek om te gaan pootjebaden in
de Flaas. |
drêûge |
CORRECTIE Btk: imperf. drèùde
moet zijn: drêûgde ... |
dreugklôot |
SN Bè diejen dreugklôot moete
geduureg èfkes dènke, vurdè ge kunt laage. (161209) - Bij
die droogkomiek moet je meestal even nadenken,voordat je
kunt lachen. |
drinke |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen -
dringt |
drugte |
CR10 'die drugt' (blz. 9) |
dunke |
Btk (blz. 27) in de 3e pers.
enk. presens wordt de k verzwegen: dungt |
durjaoger |
SN Fèène kòst beschiet er bij
hum nie aon, tis ene èchten durjaoger / schròkker (100210) |
duuzendzinder |
duuzenste tw. duizendste (Btk.
blz. 90) |
dwalkschaop |
SN Toen hullie moeder dôod waar,
wierie en dwalkschaop - …raakte hij letterlijk en figuurlijk
ontheemd (021209) |
èèrbeezem |
SN Vruuger kòchteme de
èèrbeezeme in en spaone mèndje bij den boer (120709) |
èèreger |
CORRECTIE lemma è è r e g e r
(typefout 2x) teege der èèreger moet zijn teege den èèreger |
èèrem |
(zn) toevoegen: achter Btk:
dim.: èèremke (blz. 16, 51) |
eke |
dim. suffix
Volgens Btk (blz. 50) wordt dit
suffix gevoegd achter een substantief eindigend op: een
korte klinker + 1, m of n: manneke, stèlleke, pilleke,
bonneke, nunneke, bölleke, wieleke, smoeleke, Juuleke. Uitz.:
naast kummeke komt vaak kumke voor. |
èl |
èlf tw. elf
èlfde tw. elfde [zonder
svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft] |
er |
pluralissuffix
Btk (blz. 54) meervouden van
substantieven op -er: aajer, kènder, blaojer, dinger,
pòtlôojer, draojer (draoje), brôojer (brôoje) |
fielefaawe |
SN As ge zôo blèèft fielefaawe,
krèède himmel niks - ... zeuren, krijg je ... (270110) - WBD
III.1.4:436 fielefooien (ook: fielievouwen) - strelen,
aanhalen, lief doen. N.B. niet voor Tilburg; daar:
flikflooien, fikfakken, als in Van Dale. Nittersels
wóórdenbuukske: fieliefaauwer - mooiprater. |
fisje |
Btk (blz. 28) uit het cluster
stj wordt de t verzwegen. |
flèèr |
SN Agge nie ophaawt zakkoe es en
flèèr verkôope dè oewe kòp vort nòr oe kont kan kèèke
(020809) |
flèùte |
Btk (blz. 40) verl. tijd flôot,
maar: flotte gij? |
foetelpòt |
SN Meej driekôoninge ginge de
kènder meej de foetelpòt langs de deure (060110) |
frannie |
WBD III.1.3.15 'franje' = rafel
moet zijn: 'franie' = rafel |
fròts |
CR10 (blz. 70) 'munne pommeraans
frotst' |
frutblaos |
CR 9 (blz. 35) ‘gif mèn mar de
frutblaos’ |
g
|
infix
Vervoegde werkwoorden in de
onvoltooid tegenwoordige en verleden tijd, met als onderwerp
gij/ gullie, hij/ zij/ et of een ermee bedoeld naamwoord,
soms ook ik, kunnen met een onmiddellijk volgend lidwoord of
voornaamwoord et verbonden worden door een ingevoegde g: gij
zieget, hij doeget, de laamp digget nie mir, gullie zogget
wèl weete.
Het gaat om een kleine selectie
werkwoorden: die welke een eenlettergrepige infinitief
hebben; zèèn, zien, doen, gaon, staon, slaon; verder: hèbbe,
ègge, lègge / ligge en zulle. Uitgezonderd zijn tijdsvormen
die zelf op een g eindigen: zèg, lèg, lig, zaag, sloeg; en
vormen die niet op een klinker eindigen: is, was/waart,
ging, ston(d), zul. Eigenlijk is zo'n g een hiaatdelger.
Uitgangsloze persoonsvormen als doe, zie, gao, stao, zo
leveren vóór het woordje et een hiaat: hij doe et. Onbewust
zou men een t als vulmiddel kunnen gebruiken: hij doet et,
maar ook wel een d: hij doed et; in dit laatste geval gaat
het dan om een intervocalische d, waarvan bekend is dat hij
gemakkelijk het veld ruimt ten gunste van een j, zoals in
rôoje,dôoje, kaoje, lije, rije, geboje, begaoje. Van 'hij
doejet’ naar 'hij doeget’ is het niet ver. Beide
medeklinkers zijn stemhebbend; de j ontstaat tegen het harde
gehemelte; de g tegen het zachte, dus iets naar achteren.
LITERATUUR
A.R.Hol - 'De g in heeft het en
derg. werkwoordvormen' (in Taal en Tongval, jg. XVII (1965)
A.P. de Bont - 'Over de g in
heget en derg. werkwoordelijke vormen' in Tijdschr.voor
Nederlandse taal en letterkunde, jg.73, blz.262-278.
N.J. Schuurmans - 'Verbindingen
met specifiek enclitische pronomina in het Westbrabants; in
Mededelingen van de Nijmeegse Centrale voor dialect- en
naamkunde (speciaal nummer 1975) |
gaanzetong |
SN Onze paa ging saoves nao et
wèèrk langs de Golsewèg gaanzetonge steeke vur de knèène
(070609) |
gaberdiene |
CORRECTIE moet zijn: gabberdiene |
gaojslaon |
SN Slaoget tòch goed gaoj, dè de
draojer nie in de frut lôope - Blijf toch goed opletten dat
de draden niet in de war raken. (230510) |
gaoperd |
SN Hee gaoperd, kunde nie öt oe
dòppe kèèke! (190809) |
gatslag |
WNT XIV:1511 gatslag - bilslag
(verouderd) |
gatvergielegèètekeutel |
SN Gatvergielegèètekeutel, wès
dè heet (160909) |
gebrôojd |
SN Hij heej nie te klaoge, hij
is ommers goedgebrôojd - hij is immers verzekerd van een
goed bestaan (3006l0) |
geensgòns |
SN Heensgòns gao rap, mar trug
hèk de wènd van veure (050809) |
gèère |
SN Enen bak kòffie hèk wèl gèère,
mar ene klaore hèk nòg liever (220309) |
gèètekòp |
SN Oover honderd jaor hèmme tòch
ammòl ne gèètekòp (l90409) - Over honderd jaar zijn we toch
allemaal dood. |
gemèènekèès |
SN Enen botram meej gemèènekèès,
dè waar pas fist. (140310) |
gewonte |
Btk (blz. 53) meervoud: gewontes |
gezond |
Btk (blzt.27) in de superlatief
wordt de d niet uitgesproken: gezonst |
giebere |
Jag. GIBBEREN - gibben. Gibberen
is Vlaamsch voor lachen. Het primaire GIBBEN kwam onder de
vorm GIEBEN (giebelen) voor; Eng. to ghybe. |
giebergèèt |
SN Ge zut dèrteg van die
giebergèète in de klas hèbbe! - ... van die pubers (240110) |
glas |
dim. glòske
Btk (blz. 52) glaas of glas |
göllie, gullie |
Btk (blz. 58) als onderwerp:
gullie, anders: jullie |
harses |
SN Hij viel meej sen harses op
de kaajbaand èn was gelèèk van sene susserd (250209) - Hij
viel .... en was helemaal van de wijs, van streek, in de
war. |
heilzaom |
heilzaam bn., bw.
Btk (blz. 34) hèlzaom of
heilzaom |
hèllepe |
CR10 (blz. 27) 'dan hellep't nie' |
hèloore |
SN Jantje gao es hèleure of de
mister der al ònkomt - ga eens kijken of ... (220709) |
hèrdgang |
zie Actum Tilliburgis jg.
7 (1976) blz. 24 (M. de Bruijn) |
hier |
Btk (blz. 29) In allegro-vormen
kan een initiële h wegvallen als het vorige woord eindigt op
een medeklinker: 'ik blèèf ier slaope'. |
hiete |
(van de krantetitel 'dinges'
bestaat geen kaart (zie Van Dale) SN Ge wit wèl, òch kom,
hoe hietie naa ok alwir? (170509) |
himmòl |
SN Ge zèèt ok himmòl ginne meens
vur dè wèèrk. (300809) |
hoeme |
SN As ge nie ötschaajt, krèède
en flèèr om oew oore dèt hoemt. - .. dat ze suizen (041109) |
hoevelderhaande |
SN Ik wil enen ijskoo van en
kwartje; hoevelderaande smaoke hèddeï (141009) |
honderd |
honderste tw. honderdste (Btk.
blz. 90) |
hondsbèndje, hondsgezèèk,
hondsknòbbenhout, hondsmèrt en hondsneus |
Btk (blz. 27) uit het cluster
nds wordt de d verzwegen: honsbèndje, honsgezèèk, hons.... |
hoog-gaatie |
SN Booven in den hooggaatie
kunde de mèskes gemak zat kusse - (090510) - boven in het
reuzenrad laten de meisjes zich gewillig zoenen. |
hòrspèl |
SN En knötje wier meej grôote
hòrspèlle op zen plòts gehaawe - een haardot werd met grote
haarspelden op zijn plaats gehouden. (280609) |
hòrzak |
EDW haarzak, aassak - wie ruzie
zoekt, vitterig iemand. Eerste deel is wsch. Hoogduits
‘hader’ 'twist'. Z.A.
Goem. aaszak - heaft met
'haarzak' niets te maken (zie blz. 15).
Ghijs. 'aer(e)zak - naarling, in
't bijz. vrek; ook aarzakker.
Bont hòrzak - persoon die met
iedereen overhoop ligt en ruzie maakt.
WNT V:l462 HAARZAK (II), aarzak
- gewestelijke, althans niet overal bekende benaming voor
een twistgierig, kijfachtig persoon, iemand die verschil,
ruzie maakt over eene kleinigheid, inzonderheid om er zijn
voordeel mede te doen.
Waas haarzak - die zeurt of
bedriegt in 't spel. DeBo HAARZAKER, haarzaak, haarzak -
Haarkliever, vitter, fr. chicaneur iemand die, iets gekocht
hebbende, moeilijkheden maakt ... |
hòrzakke |
SN Schaaj toch es èùt meej dè
gehòrzak - .. met dat vervelende gedoe (280410) -- WNT
V:l462 HAARZAKKEN, aarzakken, haarzaken - Van 'haarzak' -
verschil zoeken; moeite maken, ook bedrog plegen, onheusch
doen bij 't spel. |
höske |
SN wòcht èfkes, vur we gòn moet
ik nog op et höske - ... naar het toilet. (160510) |
hòtpèns |
CR 9 (blz. 49) 'ik wil hotpens,
pa' |
houdoe |
SN Alleej kom houdoe war! - Nou
vooruit tot ziens maar weer eens! (030310) |
iemes |
SN Hèdde gij iemes gezien? Nèè,
niemes! (281009) |
iepert |
SN Sondags komtie nie vur
èlleven öt zenen iepert; tis tòch schaand war! (310310) |
ind |
WBD 6e vermelding 'vlienaam'
moet zijn: v1einaam |
inder |
SN Tis ammòl inder, òf ge naa
dur den hond òf dur de kat gebeete wòrt (030509) |
ingiete + |
ingpót zn. inktpot - Btk (blz.
28) uit cluster ngtp wordt de t verzwegen |
intèère |
SN Ik hè gin geluk meej et
kaorte, ik tèèr in op menen buut (120409) |
ja(a)nke |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen -
ja(a)ngt |
jaanke |
SN Den oober goojde en tas
kòffie oover men nuuw klêed: ik kos wèl jaanke! (240509)
|
Jan |
Btk (blz. 56) ik hèb Janne nòg
gezien |
je |
dim. suffix
Volgens Btk (blz. 53) wordt dit
suffix gevoegd achter een substantief eindigend op een t
(tenzij deze in een j verandert): straot - stròtje, laand -
landje, haand - hèndje, maand - mèndje, pòt - pötje, maar
brôod – brôojke. Volgens blz. 27 wordt uit bepaalde
klinkerclusters de t uitgestoten: fist - fisje, bist - bisje,
kaast - kasje, gast - gasje, kiest – kiesje. |
jèppe |
SN Hij zaat stil in en huukske
van den toog zen bòrreltjes te jèppe èn wier zôo stiekem
veul zat (040209) |
jèùn |
SN Dès me tòch ene jèùn: ge
laagt oewèège kepòt assie et op zen heupe heej - Dat is me
toch een grappenmaker: je lacht je een ongeluk als hij op
dreef is. (230610) |
jiepe |
SN De knòrrie zaat in zen
drinkesbèkske te jiepe - te spetteren (070310) |
jòrgetij |
SN In dees jòrgetij kunde veul
wènd verwòchte. (170310) |
k1èèn |
CR10 (blz. 25) 'in die hille
klêne benkskes' |
k1èèn |
SN Ik zèè laoter getrouwd: mèn
kènder zèn klènder dan de jouw. (291109) |
kaajlègger |
SN Et gao derin as sneevel in
ene kaajlègger. (070909) |
kaanes |
SN Hij heej zene kaanes wir
volgevreete - Hij heeft weer onbeschoft veel gegeten'
(210109) |
kakhiele |
SN Lig tòch nie zo te kakhiele,
ge haawt de hille mieterse boel op! - Werk toch eens door,
je houdt de hele zaak op! (210410) |
kattespouw |
CR10 (blz. 72) 'kattespouwbrokke' |
ke |
dim. suffix - Volgens Btk (blz.
5l) wordt dit suffix gevoegd achter een substantief
eindigend op:
1. een klinker (niet de sjwa):
milledieke, sneeke.
2. een w of j: löwke, douwke,
laojke, kaajke
3. een f of p: köfke, höfke,
köpke, ripke.
4. een m voorafgegaan door een
korte of stomme klinker: ròmke, zumke, bumke, èèremke.
5. een s: glòske, duske, mèske;
soms met variant -je: viske / visje, vòske/ vòsje; soms is
alleen -je mogelijk: vèrsje, wènsje.
6. een r (behalve als zo'n woord
eindigt op -ker, -ger, -cher of nger, in welk geval ze voor
-tje in aanmerking komen): kaomerke, vènsterke, lirke, birke |
kèèke |
Btk (blz. 40) verl. tijd kêek,
maar: kikte gij? |
kèènd |
SN Ons Lewieke spult zo schôon,
ge hètter gin kèènd aon (100509) |
kèère |
SN Meej de schomaok wier et hèùs
van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak
werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet. |
kêet |
WNT VII:2016: gewestelijk nog
KETE (men schrijft gewoonlijk KEETE) Men schrijft ê,
blijkens de hedendaagsche dialecten. |
kèmke |
SN Hij heej zo wèèneg haor
dèttie en fèèn kèmke nôodeg heej om ze te vèène (290309) +
(020610) |
kèps |
SN Ik doe niemir meej: ik zèè
kèps - ...: ik heb geen geld meer om in te leggen (l00110) |
kerbòl |
CORRECTIE moet zijn: kèrbòl |
keresier |
SN Hij heej ene keresier
getrouwd: hij maag vort niks meer as nòr heur löstere - Hij
heeft een bazige vrouw getrouwd: hij mag voortaan niets meer
dan haar gehoorzamen. (210710) |
kiesje |
Btk (blz. 28) uit het cluster
stj wordt de t verzwegen |
kiltjesstamp |
na kiltjes :
kiltjesstamp
zn.
stamp van keeltjes
zie: kiltjes |
kinkenduut |
SN Ik reej krèk mee mene kreugel
teege de kaajbaand ene kinkenduut kepòt (270909) |
kitse |
SN Grôote lummels dènke dè op de
kaaje kitse stoer stao - Grote jongens ... (090610) |
klazieneere |
na klasjeneere:
klazieneere
ww., zw.
druk praten over gewichtige
zaken
zie klasjeneere |
klèènpielekesweer |
SN Schotse èn klèènpielekesweer
gao mistal saome - Als je kunt schaatsen, is het meestal
koud; dat is in bepaalde situaties niet zo handig. (030110) |
kleviere |
CR10 (blz. 65) 'Laot die schaol
nie uit oew klaviere valle' |
klinke |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen –
klingt |
klocht |
SN De mister heej aatij en hil
klocht jong om em heene. (020510) |
klòkkebaaje |
SN Klòkkebaaje vènde op plòtse
in et bos waor et en bietje donkerder is (280109) |
klôoterij |
SN Òch, dè zeegeltjesplèkke, dès
ammòl mar klôoterij as puntje bij pòltje komt, betòldet tòch
zèlf (260709) |
knèènekôoj |
na knèèn :
knèènekôoj
zn.
konijnenkooi
zie: knènskôoj |
knèèpe |
Btk (blz. 40) verl. tijd knêep,
maar: knipte gij? |
knèlpestoor |
SN Wè zèède tòch ene knèlpestoor;
kom hier dèk oe ene slabber òndoe. (250309) |
knêûp |
Btk (blz. 36) meervoud: knêûpe |
knie |
CR10 (blz. 43) 'baai m'n knie' |
kniejes |
na kniebaand:
zn.
kniejes (meervoud van knie)
|
kniejes |
zn. meerv.
knieën
CR gin mos òn der kniejes … en
toch lief.
CR op zen kniejes: ze zakt hòst
dur der knieje;
CR soepel in de kniejes; et
sèèrf van men kniejes
gez.HvR ón zen kniejes trèkke -
ertussenuit gaan
CR10 (blz. 43) 'baai m’n knie'
Btk knieje (plur.) ‘op oe
kniejes’ (blz. 55)
Biks èèrd on de kniejes hèbbe -
bij het huwelijk veel meebrengen (de jongen) |
knijs |
SN Meej zon fröllie nèffen oe
lopte ok goed in de knijs (040710) - Met zo'n juffer naast
je loop je ook goed in de gaten. |
knòl |
TOEVOEGEN na knòl invoegen:
knòldèèk
zn.
kanaaldijk, ook straatnaam
zie: kenaoldèèk |
knörft |
SN Dieje knörft heej gin harses
in zene knöst - die lomperik ... in zijn hoofd (170110) |
koeter |
na koes:
koeter
zn.
iemand die alsmaar heen en weer
loopt
ook: koeterkont; onrustig,
bedrijvig persoon |
költjesknikkere |
na költje:
költjeknikkere
ww., zw.
bepaald knikkerspel |
köpke |
CR10 (blz. 43) 'en ons kupkes -
schutters - eugskes gluurden' |
kors |
Btk (blz. 28) uit cluster rts
vervalt de t: kors |
körsje |
Btk (blz. 28) van het cluster
stj wordt de t verzwegen |
kòrst |
na kòrst zn:
kòrst
bn.
kortst
overtreffende trap van 'kòrt'
Btk. (blz. 49) kòrst |
kösselek |
CR10 (blz. 33) 'mar kösseluk dè
waoter' |
kòst |
Btk verkleinwoord: kòsje: uit
cluster stj wordt de t verzwegen |
köstelek |
na koste
köstelek
bn.
kostbaar, waardevol
ook: kösselek
FVb köstelek – waardevol
Antw. Köstelijk – kostbaar;
duur: ‘en köstelijke reis’ |
koud |
na kottegissemus:
koud
bn.
komt voor naast kaaw
gez. MP Koud, dè ist pas as den
boer èès schèt.
WeijD kaaw (predicatief): het is
koud (blz. 14) resp. ‘kaawt’ in T noordoost. |
krèùkezèèker |
SN Ik zèè tòch liever ene
Krèùkezèèker as enen Ballefrutter (060509) |
krikkel |
SN Ons buurvrouw waar mar en
krikkel meenske, mar kwèèke dèsse kos. (181009) |
krimpe |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster mpt de p verzwegen. |
kwansèùs |
SN Hij keek zôo kwansèùs es
oover zene schouwer òf zij ok nòr hum keek – (130110) Hij
keek als per ongeluk over zijn schouder ... |
kwèètspeule |
SN Ik hèb zoveul kwèètgespuld
dèk wir op men zaod zit (150309) - Ik heb zoveel verloren
dat ik weer terug ben bij mijn oorspr. ingelegde geld. |
kwèps |
SN Ik wòr zo kwèps van al dieje
limmenaade; gif naa mar es iets stèèrekers. (200110) WNT
VIII:815 KWIPS Zie KWAPSCH 702 KWAPSCH - kwabsch, bnw.
Wellicht eene afleiding van KWAB l) Van den mensch en zijn
lichaam: flauw, onwel, misselijk. Z.a. |
lammeteere + |
lamke, lèmke zn., dim. lampje -
met klinkerverkorting uit 'laamp' - Btk (blz. 28) uit
cluster mpk wordt de p verzwegen, |
lanzjeej |
(ter vervanging v.
potloodnotitie) Bont slansé (silence?) beginwoord v.e. soort
lied dat men vooral in herbergen kon horen (blz. 554) |
lêeg |
SN Hij zong hil lêeg: toe et wit
zaand toe - met een heel lage basstem. (070710) |
lèèke |
Btk (blz. 40) verl. tijd lêek,
maar: likte gij? |
lèèpere |
SN Die trui is aoreg versleete,
ze begient òn alle kaante te lèèpere. – Die trui is best wel
versleten: ze begint aan alle kanten te lubberen. (270610) |
lèksteel |
SN Zonder lèksteel hamme gin
kèrmes gehad. (240310) |
lèkstêel |
[opmerking 2: Op het
leesplèngske komt voor 1èkstêe1 het naglijderteken is
terecht". Het gaat om een zachtlange ee. De desbetreffende
kaart is correct. |
lèmke |
SN De klèènmanne meugen êenen
aovend meej nòr de kèrmes lèmkes kèèke. (200509) |
lillek |
CR10 (blz. 11) 'hoe lillukker' |
lillekerd |
CR10 (blz. 55) 'nèè lillukkerd' |
links |
Btk (blz. 27) van het cluster
nks wordt de k verzwegen: lings |
linkse |
Btk (blz. 27) van het cluster
nks wordt de k verzwegen: lingse |
linkspôot |
Btk (blz. 27) van het cluster
nks wordt de k verzwegen: lingspôot |
locht |
SN De locht schoof dicht èn et
viel er dòrnao meej bakken èùt (290709) |
lomp |
Btk (blz. 27) aan eerste regel
toevoegen: in de superlatief wordt de p verzwegen: lomst
|
lôope |
WNT VIII:2826: "Ook in het Ndl.
komt loopen voor 'een snelle voortbeweging' voor, en
gewestelijk, b.v. in Brabantsch dialect, is deze beteekenis
zelfs nog de meest gebruikelijke." |
lôope |
Btk (blz. 37) lôope - gij/hij
lopt |
lut |
SN Die grôote lut spulde nòg
aatij meej der poppe in plòts dèsse nòr de jonge kèèrels
keek - die grote meid .... in plaats dat ze belangstelling
voor de jongens had. (010709) |
maawerd |
SN We zèède tòch ene maawerd,
tis bij jou nôot goed òf et dugd nie (080309) -Wat ben je
toch een zeurpiet, het is bij jou nooit goed. |
meejdè |
WNT IX:619 - (29) In
voegwoordelijke uitdrukkingen met 'dat', wordt het voegw.
'dat' soms weggelaten: 'Met ze was beschonken, ... SIX v.CH.
Verg. bijv. vóór(dat), eer(dat). |
meejdè |
Ook met weglating van dè: meej
kem zaag, wies ik et |
mèlleke |
gemolke moet worden: gemolleke |
mènneke |
SN Meej zon pak aon zèède wèl et
mènneke (030609) -- Met zo'n kostuum aan kun je wel voor den
dag komen. |
mèrsie |
mèrsie - tsw.
-- wordt algemeen gebruikt in
plaats van het Ned. ‘dankjewel’ |
meuge |
SN Akket gevraoge ha, hakket nie
gemeuge. (251109) |
meutele |
SN Hij zaat meej zene vinger in
en götje van de baank te meutele - te peuteren (150709) |
middelsèèn |
SN Vruuger zaag ik blauw van de
sneevel, èn na vort van de middelesèène. (070410) |
mis, miske |
Btk (blz. 52) 'Een
betekenisverschil heeft zich ontwikkeld bij: mèske 'meisje'
- mèsje 'mesje' '). |
muugeghèd |
SN Toen ze et hèùs gekèèrd ha,
kosse van muugeghèd hòst niemir op de bêen staon (260809) |
n |
hiaatdelger
Btk (blz. 50) Als een zelfst.
naamwoord eindigt op een sjwa, en het volgende woord begint
met een klinker, wordt de medeklinker -n- tussengevoegd:
hogten èn diepte - hoogte en diepte; ooranjen èn r^ood -
oranje en rood; ge hèt meensen èn pòtlôojer - je hebt mensen
en potloden (uitdrukking); en hundjen èn en poes - een
hondje en een poes. Deze regel geldt uitsluitend voor zelfst.
naamwoorden. Bij bijvoeglijke naamwoorden treedt n-insertie
uitsluitend op bij het mannelijk enkelvoud. |
naadè |
vw nu Naadè zen vrouw
dertussenöt is, heetie de zörg vur drie kiendjes. |
naaw |
vw nu Naa et blèèft sneuwe, gao
ik nie de deur èùt. |
naokwalm |
SN Agge zukke dinger doet, moete
de naokwalm kunne veele (251009) |
neef |
Btk (blz. 59) onze/ jullie/
hullie neef |
nèège |
neegende tw. (Btk blz. 90) |
néépe |
SN Ge meugt wèl in oew haande
nèèpe dèt ammòl goed aflopt (180309) |
nèèpe |
Btk (blz. 40) in verl. tijd:
nêep, maar: nipte gij? |
nuut |
WAT (XI:230) NUUT, nuwe, nuwer,
nuutste; iets nuuts Z.a. |
öllie |
SN Hee öllie moeder sewèèle nog
èèrepel nôodeg? - Heeft je moeder soms ... (060610) |
òn |
Btk (41-42) ònbèène - bènd er
dees mar aon |
onbekwaom |
SN Hij hò ene goejen bòrrel
aachter zen knêûpe, mar hij waar nie onbekwaom. - Hij had
een flinke borrel op, maar hij was niet dronken. (180710) |
òndehaand + |
ondèngbaor bn. = ondenkbaar -
Btk (blz. 28) uit cluster ngkb wordt dè k verzwegen, |
ònkwakke |
SN Daor komt ie eindelek ok es
ònkwakke. (300909) |
ons |
Btk (blz. 60) onze/ons kènder,
onze/ons vraawe (blz. 59) onze paa, bruur, neef, zwaoger,
onz ôom, onzen/onz oopaa |
ôom |
Btk (blz. 59) onze / jullie/
hullie ôom |
oomaa |
Btk (blz. 55) et gao de lòtste
tèèd wir wè beeter meej oomaas |
oopaa |
Btk (blz. 59) onzen/onze,
julliejen/jullie, hulliejen/hullie oopaa |
opblaoze |
CR10 (blz. 61) 'ge kunt 'm
opblaoze' |
opjèùne |
SN Jantje wier dur zen kammeraoj
opgejönd om bèlleke te trèkke (040309) |
opstoet |
SN Alle jaore zitten er meej
karneval in den opstoet grôote gaote - (140210) Ieder jaar
vallen er met carnaval in de optocht grote gaten |
òssem |
SN Ik heb mar êenen òssem èn
twee haande - Ik kan niet alles tegelijk. (081210) |
p1èùze |
Btk (blz. 40) in verl. tijd
variatie: plosde / plôosde |
paa |
Btk (blz. 59) onze / jullieje) /
hullie(je) paa |
paddeddevoet, paddepôot |
SN Hèk daor gaddomme wir ene
paddepôot in men stuk - Heb ik daar potverdorie weer een
fout in mijn weefsel. (110209) |
padscheet |
SN Dès heel ont, zon padscheet
op oew oog - Dat is erg vervelend, zo ' n strontje aan het
oog. (221210)
|
peejstamp |
SN Peejstamp itte meej klapstuk
- Hutspot eet je met klapstuk (rundvlees dat wordt
meegekookt) (250109) |
pèère |
SN We zulle der es flink
teegenon pèère - we zullen ze eens flink van katoen geven
(131209) |
perbeere |
SN Dè kunde naa wèl perbeere,
mar dè lukt oe tòch nie. (111109) |
pèrsgestiekes |
SN dès vals spul, gij mòkt
pèrgestiekes òn oewe maot - dat is vals spel, jij geeft
tekens aan je maat (180209) - Uit Frans 'gesticuler' -
tekens geven, gebaren maken. |
peur |
- en na dit gewijzigd te hebben
in p è ù r
SN Hij heej veul pèùr vur de
tandarts; dè spaort em sènte, mar dè kost em wel zen taande
- - Hij is erg bang voor de tandarts, dat spaart hem geld
maar kost hem wel zijn gebit. (260510) |
Piet |
Btk (blz. 56) we zèn bij Piete
gewist |
pieterstalleke |
CR10 (blz. 57) 'op unne
pietestalleke' |
pisblom |
SN As pisblomme ötgebloejd zèn,
dan kunde doen wie de plèùze der in êene kêer af kan blaoze
- .... dan kun je een wedstrijd houden wie de (zaad)pluizen
er ... (170609) |
piske |
CR10 (blz. 43) 'dè piske hô gin
trèkkraacht' |
plandèès |
SN Hij liep hil de rnèèrege in
zene sjamberloek èn op zen plandèèze. - Hij liep de hele
ochtend in zijn kamerjas en op zijn pantoffels. (130610)
DeBo PLADIJZEN pladijsde
gepladijsd - De panjuilen van eenen plakweeg met stroo
vullen en bezetten om er dan mortel over te strijken.
PLADIJS - een visch, anders ook Plaat geheeten.
EWN pladijs - ontleend aan vulg.
Lat. platice ... wsch. afl. v. Grieks platús: 'plat, breed'. |
pòl |
-- Javaans 'pol' (verkorting van
djempol) = duim |
pòl |
vgl. sausdèùme |
pompe |
pompe
ww., zw.
pompen
Btk (blz. 27) uit het cluster
mpt wordt de p steeds verzwegen: pomt, pomte, gepomt |
pompstêen |
moet worden pomstêen - Btk (blz.
27) uit cluster mps wordt de p verzwegen. |
pömstêen + |
pomstesjon zn. pompstation - Btk
(blz. 28) uit cluster mpst wordt de p verzwegen |
pôot |
Btk (blz. 36) meervoud: pôote |
Prè1wèg |
SN Vanaf de Prèlwèg koste den
Atteljeej zien. (181109) |
prèngel |
SN Dieje prèngel doe nòg aatij
ene sènt op de schaol - die gierigaard ... (250410) |
prieêel, prie-iltje |
zn = prieel, tuinhuisje |
pumke |
Btk (blz. 28) uit het cluster
mpk wordt de p verzwegen: pumke |
raande |
WeijD Stelling IV: Hasseltsch
raane |
rammel |
SN Dè meens waar me tòch en
blèkke rammel - ... een druk type. (200510) |
raoke |
Btk (blz. 37) raoke - gij/hij
ròkt |
rèsje |
zn., dim.
restje
Btk (blz. 28) uit het cluster
stj wordt de t verzwegen. |
rèttereur |
SN Dieje rèttereur wit van veure
nie dèttie van aachtere lèèft - Die slome heeft nergens erg
in. (301209) |
roms |
SN Hij is nog romser as de paus
- nog orthodoxer (310509) - Overdrachtelijk: Hij is
overdreven precies in zijn opvattingen en methoden. |
s |
epenthesis - Opvallend is de
ingelaste -s- in samenstellingen, waar het Nederlands die
niet kent, zoals in: kèlsgat, geensgòns, drinkeskrèùk,
drinkeskèùl, swirskaante, spiersbòlle, broeksriem,
mansjètsknêûp, spòrspòt, wijwaotersvòtje, knènskôoj,
stotskèèr, teegesworreg, vansgelèèke, pèrsmòp, druktesmaoker. |
sausdèùme |
vgl. pòl |
schaans |
SN Ons moeder hò en pròtje oover
de schaans meej de buurvrouw (110710) |
schèèl |
bn (op achterzijde) fig. schèèl
dientje - kleine baarsachtige van 15 cm (Gymnocephalus
cernua), ook schèèle jood genoemd. |
schèèl + KAART |
(zn) LEMMA als bijgaande kaart
dien zn, eigenn. |
schènke |
Btk (blz. 27) in 2e pers. en 3e
pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen -
schèengt |
schomaok |
SN Meej de schomaok wier et hèùs
van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak
werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet. |
schomaoke |
Btk (blz. 42) Ik hagget schon
moete maoke - ik had het schoon moeten maken (samengesteld
ww.) - Ik hagget schoon moete maoke - ... mooi moeten maken
(bep. v. gesteldheid) |
schuddekul |
SN Ik hèb allêeneg nòg mar en
pènneke schuddekul vur oe (= restjes c.q. waardeloze troep
(081109) |
sèffens |
SN Ik zal et sèffes doen, mar
irst mòt dees klaor. (041009) |
sipsòp |
SN Meej et sipsòp van de waas
wiere ok nòg de plòts èn de stoep geschuurd. (230909) |
sjasseej |
SN Moete diejen aawe sjasseej
daor zien sjoefele -- Moet je die oude man daar zien
schuifelen (201009) |
ske |
dim. suffix
Volgens Btk (blz. 53) wordt dit
suffix gevoegd achter een substantief eindigend op: een g, k
of ng: ugske, dingske, ringske, pakske, hòkske, hökske,
lökske. Veel woorden op -ng laten het suffix -etje of -eske
toe: dingske/ dingetje, slangetje (dier)/ slangeske (van
o.a. rubber), tangeske / tangske / tangetje. Naast wègske
komt ook wèggetje voor. |
slameur |
SN Hoe gaoget? Òch, zen gangeske,
èn nòvvenaant ginne slameur (100609) |
slaojhiele |
SN Gao toch es öt de weeg, ge
staot bekaant meej oe slaojhiele op men têene. (061209) |
slèè`pe |
Btk (blz. 40) verl. tijd slêep,
maar: slipte gij? |
slinger |
Btk (blz. 51) dim. slingertje,
ook slingerke |
smorselpötje |
CR 9 (blz. 35) 'Hedde trek in 't
smodderpötje' |
sneuw |
SN Hij begos te schreuwe toen ie
meej sneuw wier ingezipt (110109) |
sòppert |
SN Dieje sòppert kan zenèège nie
mir verzörrege. (040410) Toelichting: Deze benaming zal wel
verband houden met 'sòppe' in bijv. koffie of thee, iets wat
vroeger door oude mannen met slechte gebitten wel moest
gebeuren, omdat ze anders hun brood niet naar binnen kregen. |
speklaosiemènneke |
SN Et heej gevrôore èn de waas
hangt nòg bèùte, et lèèkene naa wèl speklaosiemènnekes - Het
heeft gevroren en de was hangt nog buiten, het lijken nu wel
speculaaspoppen (201209) |
sprietje |
SN We din sprietjetrèkke wie
môog begiene - we trokken strootje on uit te maken wie mocht
beginnen. (140109) |
staantepeej |
SN Hij krêeg staantepeej gedaon
toen ie van zenen baos geschoept hò. - Hij werd op staande
voet ontslagen toen hij van zijn baas gestolen had. (050510) |
staantepeej |
letterlijke vertaling van Lat.
'stante pede' (ablativus absolutus) |
stang + |
stanpunt zn. standpunt - Btk (blz.
28) uit cluster ntp wordt de t verzwegen. |
steeg |
SN Doe tòch nie zo steeg;
löstert naa ok nòr en aander. Ben toch niet zo koppig;
luister ook eens naar wat een ander zegt. (291510) |
stèùte |
Btk (blz. 37) stèùte - gij/hij
stöt |
stinke |
Btk hij stingt (uit cluster ngkt
wordt de k verzwegen) |
stompe |
stompe
ww., zw.
stompen
Btk (blz. 27) uit het cluster
npt wordt de p steeds verzwegen: stomt, stomte, gestomt |
stònder + KAART |
NIEUW LEMMA als bijgaande kaart
stònplòts zn |
stònplòts |
stònplòts
zn.
staanplaats
vruuger hamme bij et voetballe
ammòl en stònplòts |
stôote |
Btk (blz. 37) stôote - gij/hij
stot |
stumke |
Btk (blz. 28) uit het cluster
mpk wordt de p verzwegen |
stuupke |
SN Nò et wèèrk zaatie op et
stuupke vur zen hèùs en sjèkske te rôoke. (010409)
|
susserd |
zn bewustzijn SN Hij viel èn was
gelèèk van zene susserd (250209) WBD III.1.2:227 susserd (Reusel)
– bezwijming -- III.1.2:228 van zijn sus gaan (Tilburg)
flauwvallen Kortrijks wdb. 'Van zijne sus vallen' -
bezwijmen, bewusteloos worden Gents wdb. 'Van zijne sus
draaien' – flauw vallen. |
swèls |
achter K+B ''swijls de franc
...' N.B. swijls is hier vw. |
swèlsdè |
SN Hij aat zene bottram op
swèlsdèttie durwèèrekte. (221109) |
swèlsdè |
K+B 'swijls de franc op vijf
centen stao ? ( = swèlsdè ... (zie dè vw) |
t |
t paragoge
Het Tilburgs kent veel woorden
met een zgn. paragogische -t (soms een als 't' klinkende
–d). Dit aanhangsel heeft geen etymologische basis, maar is
louter eufonisch toegevoegd, bijvoorbeeld in de volgende
woorden: ènegt€, sommegt(e), ènkeld, dubbeld, genogt,
meschient, langst, kanjert, klinkert, pènt, wègt, lènt, nuut. |
taageteg |
SN Hij is vendaog taageteg
gewòrre, mar ge zogget em nie geeve (130509) |
taatemiddag |
Taatemiddag zèèk nie tèùs, mar
taovend kunde wèl koome. (160809) |
tabbernaokel |
SN Ze zaat meej der tabbernaokel
òn de kemuuniebaank èn de pestoor wies nie wòr dèttie kèèke
moes - ... met haar décolleté ... (280210) |
taotòlf |
De Jager - Nieuw archief voor
Ned. taalkunde (1855/56): tot - lap, vod. Gelijk nu in het
Midden Hoogd. olf een individu aanwijst, zoo ook tot-olf,
zijnde de ledeman van den kleermaker. Kiliaan (1599) tot-olf,
taet-olf - Statua sartoria = ledenpop voor den kleermaker. |
teegesworreg |
SN Ge wit teegesworreg nie nir
wàor ge òn toezèèt (011109) |
tènnebruukske |
(onderaan, achter 'Tinnebroek'
als volgt aanvullen) , welke naam blijkens de volkstelling
in 1947 14 maal in Noord-Brabant voorkwam, waarvan 8 maal in
Tilburg. |
tijlijend |
CR10 (blz. 43) 'hij is zô
tij-leiend' -- WNT VIII:2224 - Lijd-den-tijd, iemand die
zijn tijd verleutert of die een zaak altijd uitstelt. Kil.
Homo ignauus, otiosus, tempus transigens ignauè - traag,
onwerkzaam |
Tilburg |
Tijdschr. TILBURG: jg. 27
blz. 93 ‘Tilburger of Tilbörger’ (W. Sterenborg) |
titse |
SN Ge waart em asse oe hòn
getitst (151109) |
tje |
dim. suffix.
Volgens Btk (blz. 5l) wordt dit
suffix gevoegd achter een substantief eindigend op:
1. een korte klinker + l of n:
zòltje, diltje, bintje, stintje, schuuntje,dèkseltje
2. een sjwa: waogetje, torretje,
hèkketje \
3. -ker, -ger, -cher of -nger,
hoewel deze meestal -ke krijgen: bakkertje, zwaogertje/ -ke,
lachertje, slingertje/ -ke |
tòffelgeraaj |
SN Et tòffelgeraaj laag meej et
tòffelklêed in de tòffelschèùf (010309) - het bestek lag met
het ontbijtlaken in de tafella. |
toog |
[opmerking: Bij jèppe,
hierboven, komt ook toog voor. De desbetreffende kaart geeft
tôog , wat voor mij aanleiding was tot onderzoek. Van Dale
XIV geeft onder 1. TOOG 7) tapkast, 'schouwspel' van togen
(tonen). Van Dale Etymologie verwijst naar Gotisch ataugjan
< augo 'iets voor ogen brengen’. In WNT XVII: 1283 wordt
TOONEN vermeld: "Toonen is wsch. reeds in de 16de, doch
zeker de 17de eeuw het gewone woord boven den Moerdijk.
Terzelfder tijd is het in het brab. en limb. naast het
verouderende toogen in gebruik ..." De dubbel oo in de open
lettergreep garandeert dat het om een scherplange oo gaat,
en de schrijfwijze toog juist is. Niettemin geeft de
Woordenlijst van 1865: toog, togen; toog (=toga) togen;
toonen; maar toogen komt niet voor (dialect). |
truttenbòl |
SN Dieje truttenbòl moet naa
aatij alles verraoje - die flauwerd ... (090809) |
tussenbaaje |
SN Kunde dees tussenbaaje ok nie
èfkes doen? - ... ondertussen ... (050709) |
tuuterke |
twaalf tw. twaalf
twaalfde tw. twaalfde [zonder
svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft] |
uuver |
Door ronding ontstaan uit 'iever'.
Zie Weijnen 'Vergelijkende klankleer v.d. Nederlandse
dialecten', blz. 78. Biks uuvere - ijveren, aanmoedigen |
vansgelèèke |
SN Ik koom van den Haajkaant en
men vrouw vansgelèèke - ... eveneens (160410) |
vaort |
SN Hij wont naa in Gôol, mar hij
heej zon vaort nòr de stad. (190709) |
vastentèèd |
vastentèèd
zn.
vastentijd
SN In de vastentèèd wier der nie
gedaanse (170210) |
vèèle |
Btk (blz. 37) vèèle - gij/hij
vèlt |
vèène |
SN Hij zòcht ooveral mar hij kos
et nie vèène. (100310) |
vèèner |
SN De hèlft van de wèèrde is vur
de vèèner. (020909) |
verdaampe |
verdaampe
ww., zw.
verdampen
Btk et verdaamt - uit het
cluster mpt wordt de p verzwegen. |
verèkkes |
CR10 (blz. 9) 'vurrekkes goed
gaor' |
vergeete |
CR10 (blz. 31) 'en vergit me
niet' |
verlèt |
SN Daor hèmme naa al enen hille
tèèd verlèt nòr gehad. - Dat .... gemist (210310) |
verraase veraase |
Volgt dan alfabetisch op
veraandere |
verrèèze verèèze |
Volgt dan alfabetisch op
verèèremoeje |
verrèkkes verèkkes |
Volgt dan alfabetisch op verèèze |
verrekt verèkt |
Volgt dan alfabetisch op
verèkkes |
verrinneweere |
SN Die haogelbui heej hil mene
tèùn verrinneweerd (240609) |
verrinneweere verinneweere |
Volgt dan alfabetisch op
verhonskonte |
verschaaje |
SN Ik hèb van verschaaje kaante
geheurd dèt nie goed meej em gao. (210609) |
verschieten |
WNT deel XX II, kolom 25,
betekenis 27) in de verbinding 'zijn oogen verschieten' =
even inslapen, een licht kort slaapje doen. |
verslènde |
-- Boutkan kent alleen
'verslinden' |
vertèssel |
SN Ge moet hier naa gin
vertèsselke gòn ophange ik gelêûf oe vur ginne sènt.
(280310) Je moet hier nou geen fabeltje gaan vertellen ik
geloof je absoluut niet. |
vèthol |
SN Toen ze kattekwaod han
ötgehòld krêege ze ene vèthòl aachter der broek. (121210) -
Toen ze kattekwaad uitgehaald hadden, kregen ze een
politieman achter zich aan. |
veulpròts |
SN Dieje veulpròts lult oe zôo
van de sòkke - die praatjesmaker kletst je zo omver (180410) |
visje |
Btk (blz. 28) uit het cluster
stj wordt de t verzwegen (van ‘vèst’) |
visjeszak |
SN Dè betaol ik öt men
visjeszèkske (111009) |
vrêûke |
Btk (blz. 37) vrêûke - gij/hij
vrukt |
vruut |
SN Hij heej me tòch en vruut,
daor kunde ast rèègent schèùle. (231209) |
waone |
waone
ww., zw.
wanen
- waon - waont - waont / wònde -
wònde - wònde - gewònd
Btk (blz. 38) in verl. tijd
vocaalkrimping: wònde;
- waone - wònde - gewònd |
wèèrepe |
wèèrepe st. ww = werpen --
wèèrepe - wierp/wierepe - gewòrrepe |
wèffer |
SN Wèffer: wat voor, welke. De
wèffere mènde? De die daor. (090909) |
wèffer |
SN Wèffer kènder hèdde göllie?
Van baaje sorten êen. (160610) |
wèg |
onderste vermelding: WBD moet
zijn : Btk (blz. 53) |
wèltje |
SN Kunde nog en wèltje wòchte,
ik zèèder zôo - Kun je nog even wachten, ... (300510) |
wo(n) |
achter eerste citaat (van K +
B): (zie opmerking bij dè vw) |
wòrsje |
zn., dim.
worstje
Btk (blz. 28) uit het cluster
stj wordt de t (van 'wòrst') verzwegen. |
zwaoger |
Btk (blz. 59) onze / jullie(je)
/ hullie zwaoger |
zambak + |
zanpad zn. zandpad -Btk (blz.
28) uit cluster ntp wordt de t verzwegen, met
klinkerverkorting uit zaand |
zèèke |
Btk (blz. 40) verl. tijd: zêek,
maar: zikte gij? |
zeiken |
betekent ook 'zeuren' |
zètèèrepel |
SN Tis èèrmoej agge oe
zètèèrepel moet opeete - Het betekent armoede als je
gedwongen bent je pootaardappelen op te eten (080209) |
zoon |
CR10 (blz. 19) "n spie tot aon
de soons toe' |
zuut |
SN Zudde naa zuut zèèn èn
zachjes doen op zulder? (230809) |
zwaoger |
Btk (blz. 51) dim. zwaogertje,
ook zwaogerke |
zwaor |
De door Btk (blz. 50) gegeven
comparatief 'zwòrder' heeft de vorm 'zwòdder' naast zich. |
zweevel |
zwèlle st.ww = zwellen -- zwèlle
- zwol - gezwolle |