|
|
| INHOUD WTT |
| HOME |
|
Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door |
|
|
|
BL |
|
Wil Sterenborg
Van blaaje tot buute
Schilderij van Jan Miense Molenaer; 17de eeuw |
|
blaaje werkwoord, zwak WBD veevoer verzamelen (bijv. bietbladeren), ook 'plukke' genoemd - blaaje - blaajde - geblaajd (geen vocaalkrimping)
blaasjeszeege ► blaaziejuszeege
blaaw blauw
blaaziejuszeege zelfstandig naamwoord Blasiuszegen; katholiek ritueel; eertijds uitgevoerd op 3 februari, de feestdag van de heilige Blasius, waarbij de priester twee gekruiste en gewijde kaarsen tegen de keel van de gelovige hield. Daarmee werd de gelovige gevrijwaard van keelaandoeningen. De kaarsen waren op 2 februari (Maria Lichtmis) gewijd. Elders in Brabant en Vlaanderen ook tegen huidaandoeningen (blazen). Ook als remedie tegen dergelijke ziekten van het vee. Etymologie 1995 – Weijnen - Ziektenamen in Nederlandse dialecten - Van de H. Blasius was hiervoren reeds even sprake. Hij werd in 316 gruwzaam gemarteld. Dat hij sedert onheuglijke tijden de patroon tegen keelziekten is, kan worden gezien als gevolg van een volksetymologisch verband leggen tussen zijn naam en het werkwoord blazen maar ook berusten op de legende dat hij een kind dat een visgraat had ingeslikt, op wonderbaarlijke wijze van de verstikkingsdood heeft gered. 1995 – Weijnen - Ziektenamen in Nederlandse dialecten - Het verband tussen de ziekte en de betrokken heilige is zeer gevarieerd. (...) In een aantal gevallen is het de naam van de heilige die tot een bepaalde verering leidde. Zo worden de Westvlaamse Sint-Blasiuszeren (Latijns: rupia) aldus genoemd omdat de huidziekte met blazen of blaren begint. We zouden hier kunnen spreken van een volksetymologisch verband. Ook daarom b.v. wordt Valentijn tegen vallende ziekte aangeroepen. 1959 - W. Knippenberg - Brabants Heem, jrg. 11 - Beter bekend is de H. BLASIUS, bisschop te Sebaste in Armenie, in 316 gemarteld (feestdag 3 febr.). Hij behoort ook tot de uit het oosten ingevoerde heiligen, van wie de legendenvorming zich meester maakte. Omdat hij een jongen, die een visgraat had ingeslikt, van de verstikkingsdood had gered, werd hij aangeroepen tegen difterie en andere keelziekten. (W. KNIPPENBERG, OUDE KAPELLEN IN NOORD-BRABANT IV) Het ritueel 1925 – WvK - Het kosterboek - Feest van den H Blasius [3 Febr] – 1. Vóór de H, Mis worden twee kaarsen gewijd volgens het ritueel (...) Dit kan in de sacristie gebeuren ; de koster zorge voor wijwater en ritueel. 2. Na de H. Mis legt de priester de kazuifel en manipel af; zoo noodig doet hij de roode gekruiste stool om, en de kaarsen worden aangestoken. De koster verwijdere de kelk van het altaar. 3. Buiten de H. Mis draagt de priester voor deze zegening superplie en roode stool. 4. De kaarsen worden apart bewaard om ook gedurende het jaar den Blasiuszegen, bijv. aan zieken te kunnen geven. [Het is niet bekend wie de auteir 'WvK' is] Tilburg 1981 – Cees Robben - Robben en rooms - In februari had ie achter op zijn fiets onder zijn snelbinders een paar gewijde kaarsen. Dan leurde hij met de H. Blasius zegen in de afgelegen gehuchten. Hij hield bij de mensen die er van gediend waren de gekruiste kaarsen onder d'r kin en bad: ‘Door de voorspraak van de heilige Blasius Bisschop en martelaar, bevrijde U God van keelziekte en van alle ander kwaad. In de naam des Vaders en des Zoons en des heiligen Geestes. Amen'. 1998 – Henk van Rijen - Men Tilburgs woordeboek - Sint-Blaasiejus 3 februari, wordt aangeroepen bij keelpijn. Gilze-Rijen 1996 – Wim van GesteI - Woordenlijst van de streektaal van Gilze en Rijen - Blaosius (den Hèèligen) Blasius (3 februari). Dag, waarop de Blasiuszegen werd gegeven; met twee gekruiste kaarsen om de hals tegen keelziekten. De kaarsen werden op 2 febr., (Maria Lichtmis) gewijd. Kaatsheuvel 2002 – André van Riel - Oe Toch - Het dialect van Kaatsheuvel - D'n Blasiuszeegen hale. Op 3 februari een zegen tegen keelkwalen halen (met 2 gekruiste kaarsen). Een Tilburgse herinnering - Blasius in de Korenbloemstraat
2007 – H. van Boxtel – De Ochtendridders
van de Korenbloemstraat - De deur ging open, en ze kwamen
binnen. Hij [de pastoor] bromde niets tegen ons, helemaal niks. Hij
zag ons niet zitten. Hij was helemaal in de andere wereld. Hij ging
midden voor de klas op een stoel zitten, en de misdienaars
posteerden zich aan weerszijden van hem, met hun brandende kaarsen.
De broeder was met de stille trom naar achter in de klas verdwenen,
en stuurde ons zacht fluisterend één voor één naar voren. uit: Kroniek van de Kempen 1994
blad zelfstandig naamwoord 1. blad van planten - meervoud = blaojer Dirk Boutkan: (blz. 36) meervoud: blaojer - verkleinwoord = blòjke, blòjkes Dialectenquête 1879: dooi bloajer - dorre bladeren - Nen aawen bók lust ók wèl en gruun blaojke. Cees Robben: De blaojkes wiegen af èn aon Frans Verbunt: boombladeren WBD III.4.3:87 blaojer - loof; ook genoemd: lôof, 'blaar' 2. blad, drager van informatie; zoals krant, tijdschrift - meervoud = blaojer - verkleinwoord = blòjke, blòjkes GG blaadje, tijdschrift et blòjke - het clubblad, het parochieblad Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'dagblaoden' Frans Verbunt: tijdschriften Wir heej den aawe Vadder Tèèd/ en Blaoike vol geschrêeve... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAAIKE(N) zelfstandig naamwoord.o. - Verkleinwoord v. blad, Fr. feuille. Spr. Bij iemand op een goed/ slecht blaaiken staan. 3. andere betekenissen Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): blaaiere - bladeren; ergens minder van worden Ook: slagvenster, vensterluik, vensterblind, Fr. volet, contrevent.
bladaojer zelfstandig naamwoord nerf, 'nèèrf'
blak bijvoeglijk naamwoord, bijwoord uitdrukking - ten blakke koome - te voorschijn komen, in het openbaar komen WBD III.4.4:136 'blak' = vlakte Haor Blakke - voor de dag Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): blak; vor d'n blekke komen (I:33) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - blak - vlak, effen, kaal J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BLAK voor 'open, openbaar' = vlak (verwisseling van V en B). Z.a. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blak bnw (alleen in de verbinding 'ten blakke komme/ brenge - te voorschijn komen / brengen. Z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAK - vlak, effen, open, bloot: de blakke hei, op 't blakke veld; ten blakke brengen / komen - uitbrengen, uitkomen, aan den dag komen Kiliaen: Black / vlack - aequus, planus: Aequor, planities WNT BLAK - Gewoonlijk als een bijvorm van 'vlak'. Thans vooral in de zuidelijke gewesten: effen, bloot, kaal; inzonderheid van eene landstreek waar het oog ver reikt. Ten blakke (komen, brengen), te voorschijn, in het openbaar.
blaog zelfstandig naamwoord denigrerend voor: kind WBD III.5.1:23 'blaag' = jongere M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
blaoje(r) zelfstandig naamwoord, meervoud van blad bladeren ik heur geluk in 't ritsele van de blaoier (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941) Cees Robben – de blaoier vallen vruug van ielek bömke... (19570704) Cees Robben – Blaoier vallen... bruin en rôôd.. (19591031) en löster nor-'t geflöster/ van de wend in de leste blaoier (Lauran Toorians; Nòjaorsaovend; CuBra; 200?) Èn et grasvèld leej gelèèk bezaajd/ meej blaojer, van de bôom gewaajd... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) ►blad
blaojere werkwoord, zwak bladeren Ge moet et mar es durblaojere. blaojere - blaojerde - geblaojerd (geen vocaalkrimping)
blaojke, blòjke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord blaadje De blaoikes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941) Cees Robben – De blaoikes wiegen af en aon... (19571102) Cees Robben – De blaoikes van den lendenbôôm... die hebben veul geheurd... (19540522) ►blad
blaok zelfstandig naamwoord walm, door verbranding ontstaan zichtbaar gasmengsel WBD (III.2.1:218) 'blaak', 'rook' = damp WBD (III.4.4:212 'blaak' = damp, stoom' ook 'waas’, 'rook', 'smook' C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLAOK (ook bij v. Dale) dikke rook, walm; meestal gezegd van damp, die van warm eten af slaat: den blaok slot er aaf; den blaok hangt on de zulder. WNT BLAAK - gloed van vuur (ook fig.) thans niet meer in gebruik.
Blaok, de zelfstandig naamwoord blaker, lage kandelaar met brede, platte voet en een handvat WBD (III.2.1:265) blaoker = blaker J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAKER - ijzeren schutsel voor een open vuur; keerspanneken
blaos, blòske zelfstandig naamwoord blaas Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Wie de blaos wil hèbbe, moet irst et vèèrke zen gat kusse. Cees Robben – Gij zult oew blaos nie scheure.. (19830819) [Jij zult van werken niet doodgaan.]Henk van Rijen: blaar (geen blèèn:) gevuld met vocht, b.v. pok WBD III.4.2:75 'blaas - zwemblaas v.e. vis; ook 'luchtblaas' genoemd of 'zwemblaas' of 'luchtzak' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAAS zelfstandig naamwoord.v. - blaar, bladder, opzwelling v.d. huid of de bovenkorst v. iets, door de hitte, door verbranden enz. Zie blein.
werkwoord, sterk spel LDM: Wij herinneren ons nog, dat bij gelegenheid van het huwelijk van een fabrikantszoon op de achter het huis gelegen weide aan het personeel een feest was aangeboden en dat daar allerlei volksspelen werden gehouden als kikvorskruien, sprietlopen, mastklimmen, zaklopen en blaasslaan. Het laatste bestond hierin, dat twee personen beiden gewapend met een strak opgeblazen varkensblaas trachtten elkaar van een smalle plank te slaan, die een eindje boven de grond was aangebracht. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; NTC 16-2-1952) WTT 2012 - Het spel waarop Lowie van Dorrus Misters (LDW) doelt staat in Tilburg beter bekend als 'blaasvechten'. 'Blaasslaan' heeft eerder betrekking op de carnavaleske traditie om met een opgeblazen blaas aan een koord aan een stok omstanders te slaan. Het slaan met blazen beperkte zich echter niet tot vastenavond: - Uit 'De Witte' van Ernest Claes: 'Van aan de statie zag hij opeens een vijftal bengels aangedraafd komen, woedend nagezet door Dora, de hond van Jef Weynants, en ze liepen dwars door de weiden recht naar het zwemkot toe. Ze staakten hun vaart halverwege, om niet te erg in 't zweet te zijn, wist de Witte, en hij herkende ze meteen alle vijf: Fompe, Turke Leunes, Krol, Dabbe en Tjeef van Voskes. Alleen Tjeef had een klak op, al de anderen waren blootskop. Daar was er een bij die een dikke varkensblaas in de lucht zwaaide, en daarmede telkens op de anderen sloeg, zodat het dof door de weiden klonk. Dat was Turke Leunes, die zonder blaas niet zwemmen durfde en het daardoor ook nooit leren zou.' M. D. Teenstra – De kinderwereld; 1853) - Zij [de kinderen] vullen de blaas met wind, en met eenigen boonen , enkel en alleen om daarmede geraas te maken, en om met dezen kalen windzak andere jongens, alsmede honden en katten, die voor veel vertooning makende dingen, gelijk eene blaas met boonen, bang zijn, op den loop te jagen.
Detail uit een carnavalsprent van Casper Luyken (1698) - voor de gehele prent en andere prenten met blaasslaan ►zie Dossier Blaasslaan & Blaasvechten.
werkwoord, sterk blaasvechten een sportief spel voor de jeugd LDM: Wij herinneren ons nog, dat bij gelegenheid van het huwelijk van een fabrikantszoon op de achter het huis gelegen weide aan het personeel een feest was aangeboden en dat daar allerlei volksspelen werden gehouden als kikvorskruien, sprietlopen, mastklimmen, zaklopen en blaasslaan. Het laatste bestond hierin, dat twee personen beiden gewapend met een strak opgeblazen varkensblaas trachtten elkaar van een smalle plank te slaan, die een eindje boven de grond was aangebracht. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; NTC 16-2-1952) WTT 2012 -- Deze vorm van amusement was vrijwel exclusief populair in Tilburg tussen 1910-1940. Het blaasvechten was in die tijd een vast onderdeel van de 'volksspelen' die op koninginnedag georganiseerd werden door feestcommitees en winkeliersverenigingen.
Aankondiging in de Nieuwe Tilburgsche Courant - 1 september 1909
►Voor meer krantenberichten over blaasvechten, zie Dossier Blaasslaan & Blaasvechten
werkwoord, sterk zwemmen met een varkensblaas - niet of nauwelijks kunnen zwemmen, maar daarbij geholpen door een opgeblazen dierblaas om makkelijker te blijven drijven
Pieter Breughel - detail uit De Kinderspelen
werkwoord, zwak blazen B blaoze - blaosde - geblaoze (geen vocaalkrimping); Dirk Boutkan: blies 1. blazen, adem uitstoten R.J. 'die blaosden oe wèrem' - Het zal wel koelen zonder blazen. - Die overdreven ijver mindert vanzelf. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’) Cees Robben: naa blaos ik alwir en virke ... Cees Robben: ze blaost der partij goed; meej de kòrsemes ist óppaase geblaoze; Henk van Rijen: Ge kunt nie blaoze(n) èn tegelèèk de rôok in oewe mond haawe - (geen n maar pauze) - Je kunt geen twee tegengestelde dingen tegelijk doen. Henk van Rijen: blaost em mar op - loop naar de maan; ge kunt em opblaoze - je kunt naar de maan lopen Cees Robben: 'blaost giens die kèèrs dan uit' 2. een wind laten, winderig zijn Cees Robben – Ik blaos van onderen en boven (19731231) Piet van Beers – ‘Ik lus ’t geleijk’: En wè gedocht, .. van boonesoep/ En lekkere malse snert./ Ge blaost er, en ge stinkt er van/Mar dè is 't men wel werd. (With Love; 1982-1987) Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: En dörrom eete wij naa snert/ èn flink wè schórseneere./ Dan kunnen wij 'm ok enne keer/ op 'n blaoskonzert trakteere. (Spoeje doemmeniemer; 2009) WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg en Reusel [als enige twee plaatsen van opgave] 3. Overige betekenissen WBD (v.e. paard) met neus en lippen proesten: (Hasselt) 'briese', elders ook 'snottere' genoemd WBD blaoze (II:1026) - blazen: droogwaaien; ook: drêûge WBD blaoze (II:1028) - blazen: vetten; ook: spèùte WBD (III.2.1:502) blaoze = blazen v.d. kat, ook: 'grijnzen' WBD (III.1.4:156) 'blazerig' = loom door de hitte WBD (III.3.1:304) 'blazen' = opscheppen
blauw in de uitspraak ook het scherpere, kortere ‘blaaw’; ook geschreven als ‘blaauw’ Dialectenquête 1879: blouw (au = ou in: blouw, grouw, klouw ..) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): blow naast blouw (krt. 20) 1 bijvoeglijk naamwoord Van Rijen (1998): 'blauw' Cees Robben: blauw van de kaaw; onze vadder ha en blauw neus Henk van Rijen: en blauw koej - hiervan is sprake als de melk opvallend is aangelengd Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: blaaw bn Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): blaauw (VI:21) 2 bijwoord A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ze hèbben em bónt en blaauw geslaon; Dirk Boutkan: (99) ...blaw geslaon Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der zen vingers nie blauw òn hèbbe (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - een erfenis in het vooruitzicht hebben waar niet veel van verwacht wordt ( dus geen blauwe vingers van het tellen) 3 zelfstandig naamwoord, ‘blauwe' 3.1 iemand met rood haar: den blauwe Van Beek - "Ge moet gin spek in 'n hondsnest zuuken" zeiden we vorige maal. "Dè zeej onzen blaauwen ook dikkels" was 't antwoord en daarmee bleek, dat 'k in de roos geschoten had. Want "onzen blaauwen" is een vaststaand begrip voor iemand, die rood haar heeft zowel te Goirle als in Tilburg. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958) Frans Verbunt: den blauwe - iemand met rood haar - Sjaan zòcht en aorig truike èùt/ hêel sjiek, meej kòrte mouwe/ vuurrood, want Jaonus heure man/ is zôogezeej enen blauwe. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie) Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: d'n blaauwe - iemand met rood haar Van Rijen (1998): 'blaawe' - scheldwoord voor roodharige K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blauwe = Janus v.d.Biggelaar (blz. 25) Stadsnieuws: Ge wit wèl, diejen blauwe van hiernèffe - die roodharige buurjongen (l10410) 3.2 paard WBD 'blauwe' - (Hasselts voor) bep. gekleurde schimmel WBD 'blauwschimmel' - bep. gekleurde schimmel, ook genoemd (Hasselt) 'blauwe’ 3.3 blauw als dag(licht) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tusse de blauwe èn de grauwe - tussen licht en donker 3.4 teleurstelling in de liefde WBD III.2.2:81 'een blauwtje lopen' = idem; ook 'een blauwe lopen' 4 blauw als aanduiding voor dronkenschap of kenmerken daarvan Van Delft - "Hij was een beetje blauw" wordt gezegd voor: Hij was een beetje dronken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) [zie 3.1] Frans Verbunt: zo blauw as en laaj [wsch. bedoeld om dronkenschap aan te duiden] Buuk - blauw - dronken - hij is zo blauw as de laaj - stomdronken 5 werkwoord: blauwe, blaawe WBD III.2.1:532 'blauwen', 'blauwselen' = blauwen van de was
blauwköpke zelfstandig naamwoord blauwkopje; mees Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan "gaon we veugeltjes zuuken" en we vinden "veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
blauwslôot zelfstandig naamwoord blauwsloot; open riool, speciaal in de periferie van Tilburg, veelal gevuld met door textielfabrieken geloosd afvalwater van ververijen, waardoor het water een blauwe kleur kreeg. - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de blauwslôot (i.p.v. den blauwslôot) - Weekblad voor Tilburg 14-4-1866: Bij een vechtpartij belandt een dronken schutter "in een vollen sloot met blauw fabriekwater gevuld ... waaruit hij nu geheel blauwgeverwd te voorschijn kwam". (wsch. oudste vindplaats) - We hebben hier ok eenen blauwen sloot/ en as ge'm ruukt dan valde dood! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Tilburg zingt’, 1941) - …binnen kort zullen die bisjes nog zeldzoamer zen as in [een] wolhaand krab in innen blauwsloot. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Toense in [een] end geloope han kwamen ze vur innen blauwsloot en daor kosse ze nie over. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Cees Robben – Den blaauwslôôt was ’n zuut riôôl/ heel open en plezaant (19701016) Cees Robben – Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.. (19570316) Audioregistratie 1978 -- “Ik weet goed, vroeger hè, we zitten hier dicht in Bèls, èn dan gebeurde nòg wèlles dègge smòkkelaars had, war, èn asse dan verdacht waare, dan hadde en diepe sloot want vroeger hadde die riejôole nie èn zoo….dan kroope ze in dieje, in dieje sloot, hil diep hè! (…) ènt gewas dètter binnenin was, dè zòchte ze dan èn dè trokke ze oover der hoofd heene dèsse et nie zien… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) - Ge heurt in de vrije natuur/ en veugeltje dè zingt/ vlak nèffe enen blauwsloot aaf/ die as enen bèèrput stinkt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Jè, jè, gullie fietst mar') Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - stinken as nen blauwslôot ('71) Van Rijen (1998): 'blaawslôot' Frans Verbunt: 'We hèbben hier ok enen blauwe slôot, / èn as ge em ruukt dan valde dôod (fragm. gedicht P. Heerkens) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - blauwslôot - soort open riool (blz. 111) Piet van Beers – ‘Lèkker fietse’: En [ge] wir opnuu wit, hoe ennen blauwsloot ruukt. (Spoeje doemmeniemer; 2009) WBD III.5.1:405 'blauwsloot' = straatgoot
blauwscheut zelfstandig naamwoord spataderen (of de bezitter ervan?) Van Rijen (1998): 'blaawscheut'
blauwvèèrver zelfstandig naamwoord blauwverver K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blaawvèèrver = Thom. Thijs (blz. 78.)
blauwvlieg blauwvlieg zelfstandig naamwoord WBD III.4.2:127 'blauwvlieg' - blauwe vleesvlieg of bromvlieg (Calliphora vicina), ook genoemd: 'blauwe vlieg', 'spekvlieg' of 'bromvlieg'
blèdschap zelfstandig naamwoord blijdschap WBD III.1.4:190 'blijdschap' = pret
blêef persoonsvorm = verleden tijd van blèève
Schilderij van Klaes Molenaer zelfstandig naamwoord droogweide, bleekveld, bleek De waas laag al betèds op den blêek De Wijs -- “Ge mot menne waas 'ns zien assie van de bléék komt.” (10-02-1963) Alles moes toen meej de roeffel [het wasbord]/ de laokes èn de bèddetèèk/ Zis keer spuule, dan durt blauwsel/ èn laoter dreuge op de blèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ÒN DE WAAS)
Foto uit 1916 van Henri Berssenbrugge.
Witgoed op de bleek. De naam van de vrouw is bekend gebleven:
Cornelia Brosens. Deze foto had Remco Campert voor ogen toen hij in
Tot Zoens schreef: "Er is nog wat mist over van de nacht.
Ik loop door het park in dun gouden oktoberlicht. Een dame met een
piepklein wit keffertje aan de lijn komt me tegemoet. Ik licht mijn
hoed. Op de Keizersgracht slaan de vonken van de hoeven van een
brouwerspaard. Henri Berssenbrugge fotografeert in Tilburg Anna
Cornelia Brosens die voelt of het wasgoed dat op het bleekveld ligt
al droog is." A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord. vr. 'bleik', bleek, bleekveld; verkleinwoord 'bläkske(n)' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEIK zelfstandig naamwoord mannelijk - niet v. - bleek, bleekplaats: De wasch v.d. bleik halen.
blêek zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord bleek K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de blêeke Bèts = mevr. Schoenmakers (blz. 70) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blêeke - Zoontjes (blz. 85)
Etymologie:
werkwoord, zwak bleken, in het bijzonder het bleken van gewassen linnengoed in de buitenlucht
Foto Henri Bersenbrugge ca. 1905 Cees Robben – Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. en dan blèèke/ in de zon gelek de waas...... (19560630) [De gedroogde wol wordt in de zon gebleekt. Dit gebeurde vroeger ook met de witte was.] Cees Robben: 10 (blz. 45) "t ongeblekte gao terzijje' WBD geblikten blóm - bloem (meel) met een bleke kleur WBD (III.2.1:333) blêeke - blauwen; (331) 'bleken' = de was bleken B blèèke - blèkte - geblèkt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij blèkt A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr en intr. 'bleiken' - bleken J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEIKEN - bleeken, Fr. blanchir: De was(ch) bleiken. Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bleike - bleken
Schilderij van Jan Miense Molenaer; 17de eeuw
uit: Kroniek van de Kempen 1994
blèèke werkwoord, sterk blijken B blèèke - blêek - gebleeke - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij blèkt
blèèn, blèntje, mv. blèèn(e) zelfstandig naamwoord I blaar Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "blaine - hij hee blaine onder z'n voeten geloopen (blaren)" Cees Robben – M’n haande vol blèène van ’t kreugeltje douwe... (19570309) Cees Robben – ... bloed en blèènen.. (19591017) Daor zitten wij nie op te wochte, wie zen gat verbraandt moet op de blèène zitte, is toch et gezegde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Die han un end gelôope, nie normaal, volgens de zuster. De blène op der voeten, mar de zuster zeej blaren. Dè verstonden wij netuurluk nie, mar onze vadder wies toevallig dè blaren, blène waren, die ha ze wel ens gehad en die deeje zeer, dè kos ie wel vertellen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Hij pròt oe de blèènen óp oewe kóp. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Den dieje die zal ók gin blèènen óp zen tóng krèège. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gin blèènen óp zen tóng krèège (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1971) - weinig of niet praten Naa fiets ik hil dees joar niemir/ al zosse dè ok wille/ ik hèb nòg van verleeje zaoterdag/ de blèène op men bille. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op de fiets‘) Jozeeke ha de vleeje week/ enen Biekenie gekreege/ Ze ha netuurluk meet goei weer/ veul in de zon geleege./ Mar ze hatter ginnen èèrreg in/ dè die zo fèl zo schèène/ ze kreeg op deren onderkaant/ en haffel forse blèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zonnebraand‘) ...twee voete vol meej pèèrse blèène... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Daor gin blèène) Henk van Rijen - ge krèègt er de blèène van in oew haande GD 94 - de blèèn stonde op zen haande De blène op der voeten, mar de zuster zeej blaren. Dè verstonden wij netuurluk nie, mar onze vadder wies toevallig dè blaren, blène waren, die ha ze wel ens gehad en die deeje zeer, dè kos ie wel vertellen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD III.1.2:348 'blein' = blaar; ook: 'bleintje' WBD III.1.2:349 'brandblein', 'blein' = brandblaar WBD III.1.2:358 'blein', 'hondsblein' = nagelbedontsteking Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bleinen (I:19) (IV:58) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEIN zelfstandig naamwoord vrouwelijk - soort v. harde bobbel in het vel, voortkomende van eene te groote drukking. Ik heb mijne' voet vol bleinen. C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLEIN (blèèn) v. blaar, opzwelling (balein wordt ook zo uitgesproken). A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'blein' - blaar. Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BLEIN -zelfstandig naamwoord vr. verkleinwoord: die zijn gat verbrandt, moet op de bleinen zitten. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- (1992): blèèn - blaar, blaren WNT BLEIN - Thans vooral in Zuid-Ned.: gezwel, blaar, met eenig plaatselijk verschil van opvatting. II. balein De Wijs -- (moeder tegen haar dochter: )’t motte teugeswoordig ammaol steppinnen zèn, mar wij waren vruuger blij mee ’n kesjet mee blènen (17-08-1964) Cees Robben – ’n Kesjet meej blèène.. (19640911) A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'bleen', 'blijn' -'balijn', d.i. balein. WBD III.1.3:167 'balein' = balein uit het korset
blèère werkwoord, zwak blèren, blaten; huilen, lawaai maken blèère - blèèrde - geblèèrd geen vocaalkrimping Cees Robben: geblèèr èn gejaank Hilversum III blèèrt dag èn naacht/ meej rock èn biet èn pop/ èn al wègger van ooverhaawt/ dès pènt in oewe kop. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Barend, bedankt war‘) Zaoterdag gaon ze vurt Karneval/ ònt leutere èn ònt blèère... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Èn mar leutere‘) ...de kènder hannet in der kèèl/ èn blèèrde halve naachte. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Waoter drinke dès gevaorlek') De klènste hong òn oewe slip/ te jaanke èn te blèère (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger) Èn nò wè pilskes flink gòn zitte blèère. (Henriëtte Vunderink, Jong zèèn, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) WBD loeien, ook 'brulle', 'blijte', 'kweeke' of 'kwèèke' genoemd (m.b.t. koe) WBD (Hasselt) geluid voortbrengen, gezegd van een schaap WBD III.1.4:251 'blèren’ = huilen; 255 'blèren' = luid schreien
blèèrkonkoer zelfstandig naamwoord liedjeswedstrijd om het beste carnavalslied aan te wijzen Òf meejkwèèke op et blèèrkonkoer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Frans Verbunt: zingen op het blèèrconcours
blèèrkòp zelfstandig naamwoord WBD koe met witte kop, ook 'witkòp' genoemd WNT blaarkoe - koe met eene blaar. blaarkop - eene zeer breede bles, die zich zijdelings over de wangen uitbreidt en de oogen omvat.
blèète werkwoord, zwak loeien, blaten blèète - blèètte'- geblèèt, met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: blèt Cees Robben – de waai... waor ’t schaop heej staon te blèèten (19560630) WBD loeien WBD 'blijte' = loeien, ook 'brulle', 'blèère', ‘kwèèke' of 'kweeke' genoemd. WBD III.1.4:254 'blaten' = luid schreien WNT BLATEN - in zuidel. gewesten meestal BLETEN, mnl. blaten en bleten; wsch. een klanknabootsend woord: verg. lat. 'blatero'; Corn-Vervl.: de koei blèt. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.intr. 'bleiten' - blaten (v. geiten en schapen) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLÈTEN - hetz. als Holl. blaten, Fr. bêler. - schreien, janken, krijten, weenen; luidruchtig luidkeels zingen of schreeuwen; razen, tieren, kijven, schelden
blèève werkwoord, sterk blijven Cees Robben: Agge daor blèèft zitte,...; ast nie veraandert, dan blèèvet zôo; Cees Robben: waor is de tèèd gebleeve; wè blèèfde daor naa wir staon doen. Cees Robben: blèèf tòch tèùs; in heuren stal daor blèèvet wèèrms Dialectenquête 1879: blêve (als fr. tête) blèève - blêef - gebleeve — geen vocaalkrimping Henk van Rijen: den dikke mot zis weeke plat te bèd blèève Dirk Boutkan: 'blèft' 2e+ 3e pers.sing. (passim), o.a. blz. 67, maar sing. neutr. ook blèèf-et. Dirk Boutkan: Met postcliticum: 'blèft-et' of 'blèèv-et' Dirk Boutkan: (blz. 37) doublet; ' blèft' + 'blèèft' = blijft A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): blèèfde (= blijf je) (krt. 23)
Kaart
uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in
Noord-Brabant; 1937 bleeze werkwoord, zwak Van Rijen (1998): ontstrengen Van Rijen (1998): 'Mot te gè al die bontjes nòg bleeze? - Moet je al die boontjes nog schoonmaken? WBD (III.2.1:371) bleeze - erwten of bonen afhalen Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): boontjes bléze (VII:22) WNT BLIEZEN afl. van BLIES, vezel op den naad van de schelpen van peulvruchten
blèk zelfstandig en bijvoeglijk naamwoord 1. zelfstandig naamwoord; blik, een houder van glanzend metaal; voorwerpen die van blik gemaakt zijn blèk èn veeger - stoffer en blik Frans Verbunt: stil: òf ik veeg oe op et blèk A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blèk zelfstandig naamwoord onzijdig - blik (om het stof op te vegen) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEK zelfstandig naamwoord onzijdig - blik, Fr. fer-blanc 1.1. schors van bomen WBD III.4.3:63 blèk - schors; WBD III.4.3:104 'blek' = schors van naaldbomen 2. bijvoeglijk (stoffelijk) naamwoord Pierre van Beek: ►blèkke mieneke -blikken plaatje (rond), geponst uit een garenpijp (zie: mieke); ook 'schierf' genoemd. Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'vleesch in blekken bussen' WS: blèkke krèùk - drinkkruikje v.d. arbeider Cees Robben – ’n blekke kan... (19600722) Cees Robben – ...blekken bluffer (19760102) [over de wekker] Van Rijen (1998): blèkke krökske - drinkeskrèùk Elie van Schilt - Ut zen allemal vierkaante blekken koektrommels... (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000) Den blekke Jozef, zô noemde wij de perochiehermonie bròcht, zôo as dè hiete un muzikale hulde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
blèkke zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): hoog voorhoofd, kaal blinkend voorhoofd [niet elders aangetroffen]
blèkkemieneke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord Frans Verbunt: dubbeltje; stukje metaal ter grootte van een dubbeltje, gebruikt in de textielindustrie en in het kinderspel (genoemd naar de beeldenaar v.e. dubbeltje: Wilhelmina) Pierre van Beek -- blèkke mieke - blikken plaatje ter grootte van een dubbeltje; waren geponst uit garenpijpen; werden door kinderen gebruikt als fiches bij het kaartspel in het patronaat.
blèk-out blèkske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord M blikje(?), kleine droogweide(?)
blènd bijvoeglijk naamwoord blind Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'dieje blende meensch '; ''n blend perd' - De Wenter, oud en kleurenblend,/ gaaf witte dekens mee kaawe wend. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘De jaorgetij’, 1939) Cees Robben – ’n Pond zaod vur m’n vink... Wit of zwart, menneke... Dè-nukt-nie.. Z’is blend... (19721222) Cees Robben – ’n blende vrouw en unne dôôve meens (19811016) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de blènde Peer = Joh. Rokven (blz. 69) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blènde Thirus =blinde man, omgeving Julianapark (blz. 86) Dirk Boutkan: (blz. 27) in de superlatief wordt de d niet uitgesproken: blènst A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blènd - bnw. - blind J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEND, BLIJND - blind, Fr. aveugle. Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bleind
blèndaos zelfstandig naamwoord paardevlieg, blind(d)aas Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Ik slao niks aaf as vliegen èn blèndaoze = Ik sla niets af Cees Robben: Ik slao niks aaf as blauw vliegen èn blèndaoze; Pierre van Beek: Et maogerste pèrd steeke de blèndaozen et hardst. - De armsten hebben het 't hardst te verduren Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "blendoas" - daas, paardenvlieg Van Delft - "Dat is van de vliegen naar de blindazen" wil zeggen: Dat is van den regen in den drop. Ook hoorde ik hiervoor: "Het is van pissebed op kakkebed." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) WBD III.4.2:128 'blinddaas' - daas (Tabanidae), ook genoemd: 'horzel' of 'daas' WBD III.4.2:131 'blinddaas' runderhorzel (Hypoderma bovis), ook genoemd 'runderhorzel' en zelden 'bisworm' WBD III.2:134 'blinddaas'- paardenhorzel (Gastrophilus intestinalis ook 'paardenwesp' genoemd) Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): blindaas (II:76) A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blèndaos zelfstandig naamwoord vr. blinddaas, paardevlieg Antw DAAS zelfstandig naamwoord mannelijk+v. tweevleugelig insect, aschgrauw van kleur, ook 'blinddaas' en 'dazerik' genaamd. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: blèndaos - daasvlieg Str. blendaos (I:59) WNT BLINDDAAS "Blinde dazen of Blindazen, welke benaming, deze dieren (t.w. de paardenvliegen) verschuldigd zijn aan de onbesuisdheid, waarmede zij somwijlen tegen helderwitte muren aan komen vliegen".
blènde • zelfstandig naamwoord, meervoud (het enkelvoud komt niet voor) vensterluiken, blinden Cees Robben – [Ze] doen vruug de blenden dicht... (19601125) WBD III.2.1:44 blinde' luik (binnen) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLINDEKE(N) zelfstandig naamwoord onzijdig -ieder v.d. twee kleine schermen, die men langs binnen voor de onderste ruiten v.e. venster zet, en die beletten v. buiten naar binnen, maar niet van binnen naar buiten te zien. • blindelings Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler (...) die de haai in den blende kos belôôpe (19570119)
blènde koej zelfstandig naamwoord spelletje; blindemannetje Van Delft - Hetgeen elders blindemannetje heet, noemde men hier "blinde koei, waar heenen?!" Geeft de benaming niet iets onbeschaafds, iets ruws in uitdrukking aan? Men speelde het met een groot aantal kinderen op een weiland. Men vormde een kring en een ervan moest zich omkeeren en zeggen een getal, bijv. 15 of 20. Dan begon de voorman te tellen, gaande in de richting van den zonneloop. Wie het genoemde nummer ten deel viel, was "de blinde koe". Op het blindemannetje terugkomend, "de koe" werd een doek voor de oogen gebonden en hij werd alleen gezet. Ieder mocht hem een tikje met de hand geven op schouder of rug. De blinde moest trachten er een te pakken te krijgen. Had hij hem (of haar), dan moest hij nog zeggen, wie het was. Gelukte dit, dan ging de doek van de oogen en had hij goed geraden, dan trad de gevangene in zijn plaats om het koeschap te aanvaarden, anders bleef de vorige vanger. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)
blènde vinke blèntje zelfstandig naamwoordverkleinwoord Van Rijen (1998): baleintje; blaartje WBD III.1.2:348 'bleintje' = blaartje WBD III.4.4:232 'bleintje' = bobbel, ook 'bult' WBD III.4.4:232 'baleintje' = dubbe reep voor de stevigheid
blès zelfstandig naamwoord WBD bosje haar (v.e. paard) dat tussen zijn oren naar voren hangt, ook 'maontóp' genoemd WBD langwerpige streep van voorhoofd tot neus (op een paard) WBD lok-/roepnaam van het paard, resp. de merrie A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blès zelfstandig naamwoord mannelijk - 1) lange witte streep over de kop bij paarden; 2) dat gedeelte der manen v.e. paard dat tussen de oren door over het voorhoofd hangt; 3) weelderige haarkuif bij mensen. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLES - haarlok op het hoofd v.e. paard; witte streep v. voorhoofd tot neus bij paard of koe; zo'n paard
blèsôog zelfstandig naamwoord oogaandoening bij een paard, zgn. maanblindheid, ook genoemd (Hasselt) maonôog
bliek zelfstandig naamwoord WBD III.4.2:89 bliek - kolblei, ook 'blei' genoemd
blieke werkwoord, zwak [het is onduidelijk of de ie in het Tilburgs altijd kort is] bepaalde manier van kijken (= blikken?) WBD III.1.1:239 'blieken' = scherp kijken WBD III.1.1:203 'blieken' = grijnzen — blieke - bliekte - gebliekt Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): blieke - manier v. kijken, meestal ongunstig, hinderlijk gluren C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLIEKEN onov.ww, een manier van kijken. Het had een wat agressievere klank en leek meer op 'gluren' en 'loeren'; op een nieuwsgierige manier een tafereel gadeslaan dat niet als een schouwspel bedoeld is, van een afstand visueel binnendringen in de intimiteit van anderen. Zie blz. 104. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blieke(n) zw.ww.intr. - in het voorbijgaan glurend, loerend naar binnen kijken.
blies zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): vruchtvlees - verkleinwoord bliske
bliksem zelfstandig naamwoord bliksem Henk van Rijen: bliksem in ne kaolen bôom gift hil et jaor strôom - onweer vroeg in het jaar belooft veel regen
blinke werkwoord, sterk blinken B blinke - blonk - geblonke CH Et blinkt as Almkèèrk dè verroest ómviel. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Et blinkt as en haonekulleke. Boutkan - blinke - et blingt (blz. 27) A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): st.ww. intr. - blinken. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLINKEN - doen blinken, doen glanzen met er over te wrijven.
blinkmèrt zelfstandig naamwoord Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "blinkmert - zoo noemde men de vroegere kermismarkt"
blinksmèèr zelfstandig naamwoord schoensmeer, 'schiemsmèèr' Henk van Rijen: hèdde nie en duske blinksmèèr? WBD (III.2.1:550) blink (in Goirle: blinksmèèr) = schoenpoets A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blink zelfstandig naamwoord mannelijk - schoensmeer; meer gebr. synoniem: blinkendesmeer. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blinkendesmeer zelfstandig naamwoord mannelijk - schoenpoets Noord en Zuid, jrg. 2, 1879, p. 95 – s c h o e n e n blinken = schoenen poetsen. Een enkele maal komt blinksmeer voor schoensmeer voor. (over woordgebruik in de roman Karel Klepperman van Mevr. Courtmans-Berchmans) Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BLINK - blink - glans op hout, metaal, leder BLINKBORSTEL -kleine gesteelde borstel om schoenen met blink in te wrijven. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLINK - schoensmeer, waarmede men de schoenen zwart maakt en blinkt.
bliske, blieske zelfstandig naamwoord vliesje tussen vruchtvlees en pit bij een appel, ook genoemd: vlies, blees, vlim WBD III.2.3:165 'bleesje' = vliesje in vrucht; ook 'vliesje' of 'vlim' bliske: contaminatie v. vlies en bliske? C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLEES v. hard, vliezig bestanddeel van een korrel of van het klokhuis v.e. vrucht: 'n bliske tussen m'n taand. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLIES - vezel op den naad v.d. schelpen v. peulvruchten, zooals erwten en boonen.
bloed zelfstandig naamwoord bloed; hier: degene die moet bloeden; den bloed Cees Robben – Hij daanste gewillig/ Den dôôd tegemoet.../ In ’n raozende vaort.../ En Sjef was den bloed.../ En nôôt zou den stumper meer rije... (19541211) De prent steunt een actie om het aantal verkeersslachtoffers in Tilburg terug te dringen. Cees Robben – Ik was den bloed (19590523) Van Beek - "Hij was den bloed". Hij moest er voor bloeden. - Hij had 't verloren. De schà of de schande kwam over hem. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959)
bloedblèèn zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: bloedblaar Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937
bloedzèùger zelfstandig naamwoord WBD III.4.2:221 'bloedzuiger' - oorworm (Forficula auricularia)
bloej bloeje werkwoord, zwak bloeden; bloeien Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'net of w'uit ons neus bloejen' Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge òn nen aawe strèùk waoter giet, gaotie nòg wèl es bloeje (Pierre van Beek: TT '69) - gezegd als een vrijgezel op latere leeftijd trouwt Dirk Boutkan: (blz. 24) 'bluje' - bloeje (geen umlaut wegens volgende j) B blosje - bloejde - gebloejd; ik bloej, gij/hij bloejt korte oe A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bloeje(n) zw.ww.intr. - bloeden: 'mene vinger bloejt’. Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BLOEDEN - bluje (blude, geblut); doodbloeden BLOEIEN - bluje; zelden, en alleen in de inf. (De homonymie met bloeden staat blijkbaar het gebruik ervan in de weg.) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEDEN (uitspr. bloeien, in de Kemp. ook bluën): Doeksken veur't bl.
bloes zelfstandig naamwoord blouse uitdrukk.: De Wijs -- M’n lèn maag er zèn, ik zè alléén ’n bietje zwaor in de bloes (23-09-1970); enigszins grote borsten hebben.
blòk zelfstandig naamwoord blok WBD 'óóver dem blòk trékke' (II:1389) - over de blok trekken (de pet over de vorm trekken; blok = ijzeren vorm) WBD blok, mv. blòkke (II:1389) - blok (houten vorm voor petten)
blökske
zelfstandig naamwoord – verkleinwoord van
‘blòk’ blom zelfstandig naamwoord ● bloem; het fijnste maalsel van een graansoort Cees Robben - Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624) uitdrukking - Ginne klaoren blóm - geen zuivere koffie Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): dè's naa klaoren blom! WBD beschèùtenblóm - bloem van zeer harde droge tarwekorrels WBD bloem, blóm, tèèrvenblóm - bloem (van meel) WBD geblikten blóm - bloem met een bleke kleur WBD gemalen en gezuiverd graan ● bloem of meervoud bloemen; door Cees Robben meestal als meervoud gebruikt naast 'blomme' Cees Robben – ’n plekske/ waor blom hôn gestaon (19590822) Cees Robben – In de waaij/ Heb ik gespuld.. en blom geplukt (19590815) Cees Robben – [hij] teult er wilde blommen... (19550129) Cees Robben – Hier aon de oevers van de Laaij/ Ben ik geboren... In de waaij/ Heb ik gespuld.. en blom geplukt.../ En hier... zô zong ie as verrukt.. / (Swels dettie Dientje kuste)/ Moet laoter men gebinte rusten... (19590815) Cees Robben – ’n schuchtere blom steeket köpke omhoog (19570309) Cees Robben – D’n ekker-gods die leej zô schôôn vol blommen... (19571102) Cees Robben – Welke blomme wilde op oew begraofenis? Snoffels...dalidas.. paosblomme.. of stinkerkes... (19850118) Cees Robben – Meej duuzend blommen aon de kaant (19600520) Cees Robben – Dees buske blommen/ Is vur jou... (19600506) Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): blommen; blommen plukken J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEM en in 't N. BLOM zelfstandig naamwoord vrouwelijk - bloem, Fr. fleur
blombaol zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): meelzak
blomgeraaj zelfstandig naamwoord; bloem + gerei een bloemetje Ik zeej em: Kèk, ik kôop ieder week/ vur ons Sjaan wè blomgeraai... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan wòrret iets aanders)
blommerij zelfstandig naamwoord rij van bloemen Mar ik hè hil die blommerij - waor haolen ze ze op dezen tijd van 't jaor vandaon - nog al 'ns mee opzij gezet. Van hil die flauwe kul mot ik niks hebben... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
blommist zelfstandig naamwoord bloemist Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): blommist
blomrèùker zelfstandig naamwoord ruiker Juffrouw Jaanse ha aon moeten zien dè Harrie van den apotheker aon ons Jetje 'nen blomruiker ha aongebojen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938)
blomzak zelfstandig naamwoord bloemzak, zak voor een bepaald soort meel WBD deegkleedje (doek waarmee deeg tijdens het rijzen wordt afgedekt) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEMZAK, BLOMZAK zelfstandig naamwoord mannelijk - zak waar bloem in vervoerd wordt; duw, dof, slag met den vuist op de rug v.d. gebukten jongen, gegeven door hem die over 't lijfken springt.
blomzuut bijwoord enigszins scheel; loenzen; bloemzoet, zo zoet, dat wil zeggen ‘lieflijk’, als een bloem Pierre van Beek: blómzuut kèèke Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "blómzuut - ze keke 'n bietje blomzuut (bietje scheel)"
- In alle Tilburgse bronnen vanaf 1916
(Handschrift Daamen) gedefinieerd als een afwijking aan de ogen; een
variant naast ‘scheel’ en ‘loenzen’. Ook als zodanig bij Robben: Cees Robben – Schèèl Merieke.. Blomzuut kieke... (19611124) - Van oorsprong is ‘blomzuut’ echter geen oogafwijking, maar een aanduiding van een manier van kijken. ‘Bloem’ is dan, volgens het WNT (lemma BLOEM 12) ‘het fijnste van het meel, dat door het ziften van het grovere meel en de zemelen wordt afgescheiden...’ WNT lemma BLOEMZOET verwijst naar deze 12de betekenis: ‘Uit Bloem in de bet. 12) en Zoet. Eigenlijk: zoo zoet als bloem; gewoonlijk in min of meer ongunstigen zin van iemands gelaatstrekken, manier van spreken enz.’ De ‘ongunstigheid’ lijkt derhalve samen te hangen met ‘schijnheilig kijken’ of ‘zoete broodjes bakken’, ‘goedpraten’. WBD III.1.1:244 'blomzoet kijken' = scheelzien Wieste, dè iemes die wè loenst,/ in Tilbörg blomzuut kèkt? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Stadsnieuws: blomzuut kèèke: Ze kèkt wèl en bietje blomzuut - ze loenst... (150707) C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLOMZUUT bijvoeglijk naamwoord een beetje scheel WNT BLOEMZOET - zoo zoet als een bloem; gewoonlijk in min of meer ongunstigen zin van iemands gelaatstrekken, manier van spreken enz.
blôot, blôoter, blotst bijvoeglijk naamwoord bloot Cees Robben: Dieje krabde nie blôot; dè was ók enen blôote Cees Robben: Blôot slao dôod; blôote hartes (kaartspel); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): et mènneke lópt óp zen blôote voete Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ik koom nie óp blôote voete (S'7l) - kaartterm: gezegd door iemand die meent goede kaarten te hebben Frans Verbunt: de vrouw blôot èn en klèntje (kaartspel) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blôote (= Vincent Mutsaerts) (blz. 57) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blôote = dr. Blöte (blz. 100 ) WBD III.1.3:19 'bloot', 'naakt' = bloot
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
blôote blôotevoetepaoter zelfstandig naamwoord bijnaam van de paters kapucijnen, die met blote voeten in sandalen liepen Misschien vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) ►kappesien
blôotkrabbe werkwoord, zwak blootkrabben, in de zin van: deren; vrijwel altijd in een ontkennende zegswijze; door iets of iemand niet gedeerd worden Piet van Beers – ‘Ötverkôop’: Want... as ik enen dag gao visse/ krabbe ze mèèn zomar nie bloot. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
bloow zelfstandig naamwoord blo, blode WBD III.1.4:70 'blo', 'blode' = schuchter
blòske zelfstandig naamwoord, dim blaasje M-I blòskes: voorkomend bij waterpokken
blöster zelfstandig naamwoord WBD III.1.2:269 'bluisters' = huidschilfers WBD III.4.4:268 'bloester' = schilfer Cees Robben – D’r is nog gin blösterke aaf... [van het glazuur van een vaas] (19650528) WNT II:2929 BLUISTER zelfstandig naamwoord Van of naast bluisteren. Bij Kiliaen:vertaald met pustula en hecta... pustula in panis crusto assurgens. In 16e eeuw als bijvorm van 'blister ... z.a.
blòtsel zelfstandig naamwoord slecht gras, dat de koeien niet vreten
blotskòp bijvoeglijk naamwoord blootshoofds, zonder hoofdbedekking A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): – blootshoofds J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOOTSKOP bijwoord - blootshoofds
Afbeelding uit: Kroniek van de Kempen blòtte werkwoord, zwak letterlijk: bloten WBD blòtte - haren, verwijderen van de opperhuid met haar, in de leerindustrie (II 605) WBD blòtvèlleke - blootvelletje, de gehaarde en gevleesde huid; II 609 blòtte - blòtte – geblòt J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOTTEN - blooten, het haar of de wol v.d. huiden doen.
blouputje zelfstandig naamwoord blauwputje, bep. soort aardappels WBD I:1446 'blouputjes'
Blücher of de nacht uitdrukking ES 2012: Brabantse Spreekwoorden (Mandos) heeft de uitdrukking 'Blücher òf de nacht' opgenomen als een 'kaartterm', en wel op gezag van de Tilburgse zegsman Knegtel in 1950; de uitroep van de kaartspeler betekent zoveel als 'nu of nooit'. Het betreft dus geen echte kaartterm maar eerder een uitroep om aan te geven dat de speler de wanhoop nabij is en dat dit moment, deze kaart, allesbepalend is voor de uitslag. Vergelijk ►toepertoe. Mandos geeft als toelichting bij deze uitdrukking: 'eigennaam (van Duitse generaal die in de nacht van 1813 op 1814 stiekem de Rijn overstak).' Dit is echter als verklaring van de 'kaartterm' onjuist. Ze heeft betrekking op de slag bij Waterloo, waar de Engelse veldmaarschalk Arthur Wellesley, beter bekend als de Hertog van Wellington, op 18 juni 1815 de veldslag tegen de troepen van Napoleon Bonaparte dreigde te verliezen. Wellington verwoordde zijn laatste hoop op de overwinning met de uitroep: “Give me Blücher, or give me night.” [Geef me Blücher of geef me de nacht]. Blücher is de Duitse veldmaarschalk Gebhard Leberecht von Blücher, die met zijn leger in aantocht was. Hij kwam op tijd, en eerder dan de nacht. Napoleon verloor de slag. De ontmoeting van Wellington en Blücher is de geschiedenis ingegaan als 'la belle alliance'. Wellingtons woorden zijn in het Engels taalgebied gevleugeld geworden. In het Nederlands zijn ze niet vastgelegd in spreekwoorden- of citatenboeken. Daarom is het des te opmerkelijker dat de uitdrukking voorkomt in het Tilburgs, maar zij moet waarschijnlijk beschouwd worden als een uitroep uit de persoonlijke sfeer van de zegsman.
Ets van Gottfried Arnold Lehmann: Wellington omhelst Bluecher op het slagveld van Waterloo
blumke, bluumke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
Tijs Dorenbosch - vignet uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938) bloemetje, bosje bloemen verkleinwoord van 'blóm', met umlaut R.J. 'och blumke, 'k heb oe zo dikkels bekëken' Cees Robben – Wè lief is m’n blumke...... (19540424) Dialectenquête 1879: de jungskes hebbe blumpkes geplokke Van Rijen (1998): ook: bluumke J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEMEKE(N), BLOMMEKE(N) zelfstandig naamwoord onzijdig Verkleinwoord van bloem, blom
blut bijvoeglijk naamwoord zonder geld, alles verspeeld hebbend K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Bluts zijn - niets meer hebben. Deze betekenis van ledigheid vindt men in het woord 'blutten' bij Kiliaen: en Plant., homo stolidus, inanis gg ook: kèps WBD (III.3.2:36) blut of kèps = alles kwijt (bij een spel)
blutse werkwoord, zwak butsen; kneuzen; 'butse' van vallend fruit WBD III.2.3:159 'blutsen' = idem, ook 'kneuzen' - blutse - blutste - geblutst WNT BLUTSEN - stooten of slaan, inz. met de bijgedachte dat er eene of meer blutsen ontstaan. ... c) van vruchten
bluuke, bluujke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord bloedje, hulpeloos kind bloejke
Anoniem – 1959 – Cees Robben – Kek-is wen lillukkers dè bluuike trekt... (19680223) Dialectenquête 1879: bluke Frans Verbunt: bloejke: bloejkes van kènder A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bluujke zelfstandig naamwoord onzijdig 'bloeike' - bleedje J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEIKE(N) in de Kemp. ook bloiken, blujken; arm, beklagensweerdig kindje. Verkleinwoord v. bloed, bloedje, arm en beklagenswaardig kind. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- (1992): bluujke - hulpeloos kindje
bobbertje zelfstandig naamwoord Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "bobbertje bloedworst - klein dik mannetje"
bocht bodschap zelfstandig naamwoord boodschap Cees Robben: Dan moet ónze vadder de bódschnappe mar doen. Cees Robben: 'vlieges-vlug vur 'n bodschap' WBD III.2.1:208 'boodschappenkorf' = boodschappenmand Dirk Boutkan: (blz. 34) bodschap (met vocaalreductie) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOODSCHAP (uitspr.: boeëd-, bod-) zelfstandig naamwoord vrouwelijk Fr. message
boeg zelfstandig naamwoord WBD borst v.e. paard WNT BOEG Het gewricht dat gevormd wordt door het schouderblad en een der opperarmbeenderen van een paard, doch ook in ruimeren zin, met inbegrip van de omliggende zachte deelen (spieren, pezen, huid);
boek, buukske zelfstandig naamwoord boek; zeer vaak mannelijk in plaats van onzijdig: den boek R Gij kómt ók aaltij ast boek ómgedraogen is - d.w.z. te laat R.J. die heej zenen boek dichtgedaon Dialectenquête 1879: - nen aauwen boek op klompen ter Mis, meej/ den beejboek in haand... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Oh! Klotterende klompen’; 1932) ...taante Hanna mee d'ren kerkboek en d'ren paoternoster bij den heerd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939) ...allebaai mee den kerkboek in de haand... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939) ...de appetekersvrouw, die erg zemelechtig is, liet d'ren boek vallen en gong er bij zitte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938) Leest zelf zonnen boek.. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) ... en ’t aander [prentje] hek in mène kerkboek. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) oewen dikke kerkboek geeft oe heel veul werk... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Oo, hellige ziel’, 1949) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - liever in jouwen boek as op et daogelijks gebèd (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - Liever schuld hebben dan dood zijn.
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Onzijdig woord mannelijk gemaakt, z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOEK zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. - boek, Fr. livre; spel kaarten; den boek is omgedragen - het eten is op.
boekenemèèl zelfstandig naamwoord boekweitmeel WBD III.2.3:140 'boekendepap' = boekweitpap; ook 'boekettepap' Waar is de d gebleven van 'boekent'? A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): boegendemeel zelfstandig naamwoord onzijdig resp. 'bongendemeel' - boekweitmeel
boekent zelfstandig naamwoord boekweit WBD III.4.3:268 wilden boekent - zwaluwtong (Polygonum convolvulus; beter: fallopia convulvulus)
Fallopia convulvulus - boekent Daor stond daor nog wè boekent in ’n potje in dè gaaf ik ze [de kippen]. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) LDM: Als de varkens nog klein waren, kocht men bijvoorbeeld karnemelk van de boer. Werden ze groter - en vooral tegen de tijd dat zij vetgemest werden - kwam er graanmeel. Als het kon boekweitmeel en toen ook de maïs in de handel kwam maïsmeel, maar hierin bestond een groot onderscheid. Als er een slager kwam om een vet varken te kopen, was gewoonlijk zijn eerste vraag: waarmee is het gemest, met boekweit of met maïs. In het eerste geval was de geboden prijs per kilo altijd een paar centen hoger dan bij maïsvoer. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘Paaseieren, namen en verdwenen gebruiken’; NTC 29-3-1951) WBD I:1412 'boeket' (sic) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - boegend, bogent, boekend, bongend - boekweit J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BOKKENT, bij verbastering voor 'boekweit' A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): boegent, resp. bogent, bongent - zelfstandig naamwoordw-m. - boekweit. Antw BOEKERD en BOEKED (toonl. e) zelfstandig naamwoord m+v - boekweit, Fr. sarrazin WNT BOEKWEIT ... Vandaar dat de naam in den mond des volks op allerlei wijzen vervormd werd ... z.a.
boekendekoek WBD III.2.3:225 'boekendekoek' = boekweitkoek
boekhaawer zelfstandig naamwoord boekhouder Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): boekhaawer
boeklee, boekleej zelfstandig naamwoord textiel, stofnaam Henk van Rijswijk - Bouclé: wollen mantelstof met strijkgaren of kamgaren ketting en bouclé-inslag d.w.z. een effecttwijn met lussen bestaande uit een gronddraad, een effectdraad en een fixeerdraad. Licht gevold en geweven in gelijkzijdige keperbinding.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1
september 1950 tot en met juli 1954),
http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
boenter zelfstandig naamwoord WBD tweejarig paard, ook 'tweejaorege' genoemd
boer, boerke zelfstandig naamwoord boer Hij zit ginnen boer in zen vènster = Hij zit niemand in de weg Den bónten boer öthange -losbandig leven Pierre van Beek: & R Den bónten boer rije - er lustig op los leven Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: nen boer èn en zòg hèbbe nôot genóg Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: We nen boer nie kènt, dè kópt ie nie. (... dè frèt ie nie.) Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Koud, dè ist pas as den boer èès schèt. lange oe, in 'boerke' kort Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Den knapsten boer piest nòg wèl es óp zen klómpe. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: 'Ieder zene meug', zi den boer, 'èn hij fraat vèège '. Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'kiepenboer' Van Beek - "De schotels wassen" en "als ge drie boeren hebt, krijg je van de vierde slaag" hoort men vaak, evenals wanneer op een boer een vrouw "de boer heeft een vrouw nodig" valt. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) Cees Robben: de miste boere hier slaope nòg bij der èège vrouw; zi den boer; Cees Robben: wè enen boer laojt, brèngt ie tèùs; boerekôoletòppestamp; Pierre van Beek: As de boeren oud wòrre, stòn ze ónder de prikstoel (= worden ze 'fijn') (Tilburgse Taaklplastiek 136) V De stómste boere hèbbe de dikste peeje - Wie zonder veel overleg te werk gaat, heeft vaak het beste resultaat Dialectenquête 1879: diejen boer heed'n luien knêcht - die boer heeft een luien knecht BrSP nen boer stao aaltij vuls te èng (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1973) - het is buitengewoon moeilijk om met een boer zaken te doen (uit vrees bedrogen te worden is hij te eng van opvatting voor redelijk overleg). Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Boeren hèbben ók maniere, mar aandere ('84) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de knapsten boer pist nòg wèl is óp zen klómpe ('86) - dat kan de beste overkomen Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nen boer heej twee roeje (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1973) - een boer meet met twee maten Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - vur nen sloomen boer meej geld valt iedere vrouw, vur ne sloomen boer nog gin mèlkmèèd ('87) - Zonder geld ben je niet geteld Frans Verbunt: den lómpsten boer tilt de grótste èèrpel Frans Verbunt: der ligge zat boeren opt kèèrkhòf die nèt zo lui zèn as ikke Frans Verbunt: as ene pestoor mèlk drinkt en enen boer wèèn, dan zèn er twee ziek Frans Verbunt: boeren hèbben ok maniere, maar aander WBD III.1.2:250 'boerke' = oprisping WBD III.1.4:237 'de bonte boer rijden' = razen en tieren Dirk Boutkan: (blz. 4) bu:r, bu:re, burke
boere werkwoord, zwak — boere - boerde - geboerd (geen vocaalkrimping) steeds lange oe een boerenbedrijf voeren, boeren R Over een klein boertje: 'die boert meej en gèèt èn nen èkster' Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "boeren - we hebben nog gin taid om 's middags is op onze stoai te kunnen boeren" ...overdag wè boeren in d'ren hof... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Volgens krt. 61 ligt T juist op het gebied waar de vocaal kort klinkt; niettemin is op T's gebied de lange klinker niet uitgesloten. Z.o. blz. 11 J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOEREN fig. een helsch leven maken, razen en tieren, drinken en klinke: Er deur boeren - arm worden
boeregedoe boereguld zelfstandig naamwoord boerengilde K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - boerenguld = gilde Sint Joris (blz. 86)
boerek ooletòppestaampzelfstandig naamwoord stamppot van boerenkool -- het woord is een samentrekking van boerenkool en boerentoppen Cees Robben – Goei weer vur boerekôôletoppestaamp (19850111) Peejstaamp, hasjee, tis ammòl hêel lèkker, mar et lèkkerste vonnik boerekôoletòppestaamp meej vòrse wòrst. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
boeremik zelfstandig naamwoord bep. brood R.J. 'boeremik meej krènte' WBD III.2.5:192 'boerenmik' = rond wittebrood A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): boeremik zelfstandig naamwoord mannelijk - eigen gebakken wittebrood van de boeren.
boerenèrbèr zelfstandig naamwoord boerenknecht, boerenarbeider lange oe J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ARBEI(D)ER - boerenwerkman, dagloner die boerenwerk verricht
boeresnòffel zelfstandig naamwoord duizendschoon (dianthus barbatus) Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "boerensnoffel" - duizendschoon
Dianthus barbatus ►snòffel
zelfstandig naamwoord, alleen meervoudig gebruikt tuinbonen, 'labbôone', 'knaawbôone’, 'moffelbôone' Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "boerenteenen - tuinboonen, groote boonen" Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’ : Ik hè ze al in de Wêyk gezet/ en merrege gaon ze er in/ M'n Boeretenen wel te verstaon/ en dê is naor munne zin. (With Love; 1982-1987) Piet van Beers – Ik hèb gezien dètter m'n vrieskaast/ Aorig vol begient te raoke./ Sprèùtjes, peekus èn asperges/ kôol spinòzie, pastinaoke.// Pultjes, èrtjes, kappesèèners, boeretêene, èègenhèèmers./ Krotjes, bontjes van de staok./ Èlke week is ´t wir raok. (Uit: 'Ogste' - CuBra 19 juli 2004) WBD III.2.5:84 'boerenteen' = tuinboon Stadsnieuws: Vruuger noemde ze knaawbôonen ok wèl boeretêene (200208) Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): boere-teene, platte teene (II:51) C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOERETEE:NE mv. grote bonen, moffelbonen J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOERETEENEN zelfstandig naamwoord mannelijk, mrv. - platteboonen, groote tuinboonen; in de Kemp. labboonen geheeten
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): boereteene - tuinbonen
boeretij zelfstandig naamwoord Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et is en èèchte boeretij (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - Het is een echte boerenbeweging; het gaat er landelijk aan toe.
boeretòppe zelfstandig naamwoord, alleen meervoudig gebruikt boerenkool lange oe Cees Robben – (19611221) Piet van Beers – ‘Ik lus ’t geleijk’: We ete eens per virtien daog/ Dan stamp van boeretoppe./ Daor motte wel, volgens "Ons Kee"/ Gerukte worst instoppe. (With Love; 1982-1987) Piet van Beers – ‘De mèrt’: Soms worret stamp van boeretoppe (daor moete verse worst in stoppe)/ soms worret peejstamp meej hasjee, of ik neem wè sudderlappe mee. (Het zeventiende boekje, 2010) WBD III.2.5:94 'boerentoppen' = boerenkool, ook 'toppen' Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- (1992): boeretoppe - boerenkool
boestere werkwoord, zwak grondig schoonmaken, schoonschrobben, (zichzelf) een wasbeurt geven - boestere - boesterde - geboesterd …(ze) gonge meej enen emmer waoter, un stuk sunlicht zéép, un washandje en ene handdoek der èège boven schôon boestere. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOESTEREN ov.ww, meestal samengesteld met 'af': grondig en niet al te zachtzinnig schoonmaken, bij voorkeur met sop en een harde borstel. Mogelijk afgeleid van 'boest' (zie WNT), 'bast' of van 'bolsteren' en oorspr. = de bast eraf schrappen.
boert boete werkwoord, zwak boeten Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - laot geboet, zèlde goed - boete - boette - geboet
boetsenbòlle werkwoord, zwak stoten van een kinderhoofdje Van Rijen (1998): 'boetsebòlle' WBD III.1.2:176 'boetsen', 'boetsebol doen' = stoten met het hoofd WBD III.1.2:178 'boetsen' = het hoofd stoten WBD III.1.1:37 'boetsebol' - hoofd boetsenbòlle - - geboetsenbòld C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOETSENBOL, ook wel 'boets', schertsende aanduiding van een kinderhoofdje, naar het frequent boetsen (= botsen, stoten) A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord mannelijk ( kindertaal ) 'boetsenbol', hoofd, kop; dem. boetsenbölleke(n).
zelfstandig naamwoord Een bijzondere Tilburgse variant is ► toekiel WNT (1897) -- Korte kiel met lange mouwen, meestal van blauw gestreept katoen of linnen; door zeelieden, sjouwers en ambachtslieden, vooral als onderkleed, gedragen. In Zuid-Nederland zijn nevens boezeroen allerlei andere vormen in zwang als boezeron, buzeron, bazeron (West-Vlaanderen), barzeloen, bazeloen (Leuven), bazeroentje (Limburg), boe(r)zelaan (Lier en Mechelen); zie 33 [1865-1870], 65 [1865-1870] en [1873]. Al deze vormen kunnen onstaan zijn uit het gelijkbeteekenende fr. bourgeron, over welks onzekere afleiding men vergelijke.
Boezeroen uit Elspeet - bron: Geheugen van Nederland WTT 2012 -- In Tilburg (na 1950?) valt bazzeloen / boezeroen samen met 'kiel', met name de blauwe kiel van boeren (en het hemd, gedragen tijdens de lokale carnavalsviering). In oorsprong betreft het echter twee duidelijk onderscheiden kledingstukken voor mannen, waarbij de boezeroen een onderkleed is waaroverheen nog een vest en een jas gedragen werden, terwijl de kiel juist vest en jas vervangt en het bovenkleed is van de boer of arbeidsman. In het algemeen kan gezegd worden dat het moderne woord voor bazzeloen / boezeroen 'overhemd' is, een hemd gedragen over het onderhemd en/ of de borstrok. Etymologie
- Van Wijk & Franck - 1912 -- Boezeroen -
Wsch. uit fr. bourgeron „boezeroen", dat of als „herdersjas" van
berger „herder" wordt afgeleid of van een stofnaam borge. Tilburgse bronnen Piet Maes -- in de Kandelaar van 3 October 1926 over ‘Het arme Weverke’, doelend op de gelukzalige pater Donders: ‘'t Was maar een arm weverke in een klein huisje aan de uiterste punt van het grote dorp Tilburg. Hij zat daar aan vaders getouw in z'n gestreepte boezeroen en klabbakkerde z'n rammelende spoeltjes door het garen…’ (Uit: A.J.A.C van Delft, Spin- en weversliedjes oud en nieuw; Utrecht 1952.) Hij zaat er in z'n boezeroen, mee de zwarte zije pet op... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939) Cees Robben – En denkt aon oe boezeroen... (19570622) Wè rèmt er op gebraaide sokke/ èn wè rèmt op boezeroen ?/ Ik vèèn dè Sintreklaos die rèmkes/ vortaon zèlf mar es moes doen. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et rèmt allemòl)
Cees Robben (detail Prent van de week 12 juni 1976) Cees Robben – Mee dees [mooi] weer laot ik munne borstrok en boezeroen mar is uit (19760612) Vergelijk: Piet van Beers - 'Vurjaor 1989' --
Wim van Boxtel - In Brabants Bont, ‘D’n örgel’ (1979): In ons sweeks boezeroentje’ [in ons doordeweekse hemd]. - Lechim (Tilburgse Koerier, ongedateerd knipsel; ca. 1970) – in een van zijn verzen ter gelegenheid van Sinterklaas:
-- We droege gin boezeroen mir, mar missiezonnekes. Èn palletoo èn kooverkookes. Dè waar ammòl vur ooverdaags. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Jan Boezeroen = de eenvoudige werkman
Tekening van Kis-ke (ca. 1970) knipsel uit een onbekende publicatie, mogelijk Rooms Leven/Bisdomblad). Prent en tekst behelzen het nieuwe, modern ingerichte verzorgingstehuis aan de Hoefstraat (tegenwoordig Zorgcentrum Padua):
WBD WBD III.1.3:47 'boezeroen' = overhemd WBD III.1.3:76 'boezeroentje' = boezeroen WBD III.1.3:97 'boezeroen' = borstrok
bofkont zelfstandig naamwoord WBD III.1.4:194 'bofkont' = ‘geluksvogel' ook 'boffer'
boj - booj zelfstandig naamwoord bode pòsboj - postbode ...daor kwaamp den booi en braocht 'nen brief. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940) "Nou appeteker," zee den postbooi... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) WBD III.3.1:438 'booi' = postbode Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BODE - boi, zelfstandig naamwoord mannelijk, mv. bois, verkleinwoord boike J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOO, BOOI (scherpe o), BOI, zelfstandig naamwoord mannelijk - bode, Fr. messager
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
boj verleden tijd van 'bieje' bood - ook de lange vorm 'bôoj' komt voor Henk van Rijen: der boj gin man hogger (boj/ bôoj)
bojem zelfstandig naamwoord 1. bodem R Ruure, vrouw Paones, de sèùker is nòr den bójem gezakt... (tegen iemand die in zijn koffie/thee blijft roeren) ...mar die boks, daor wilde-n-ie niks van wete, den bojem hing ongeveer toe op z'n kuite! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940) Cees Robben – Is d’n bôjem daor zô bist...? (19550806) Cees Robben – Vlugge vogel (...) die (...) pieren uit den bôjem trekt... (19601007) Cees Robben – D’n bojjem scheurt open (19570309) Audioregistratie 1978 -- “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… want ge dòcht akker tweej, drie hèb, dan zit ik op den bojem èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) Henk van Rijen: hèlleg vat zónder bójem - gezegd van iemand die overdreven veel bidt, vaak zonder het zelf te beseffen ‘Die pannen van tegesworrig hebben ammel van die dunne bôjems, daor zèn gin goeie pannen te kôop,’ zizze dan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD 'voeringbójem' (II:l385) - voeringbodem (v.e. pet) WBD (II:2832,2863) 'bójem, bojem) - bodem v.d. kruiwagen, resp. v.e. 'vat' Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BODEM - bojem, zelfstandig naamwoord mannelijk 2. perceel bosgrond Henk van Rijen: en höös meej en bojemke - een huis met grond GAT R526:176V°(1736): Iten een heijbodemke groot een lopensaet ter plaetse in de Schooten, oost de vroente, west de Leij WBD III.4.4:162 'bodem' = oerbank (grondsoort)
böjkes bok zelfstandig naamwoord
Illustratie: Rolf Janssen bok ► zie hèrmenie voor de bok als mascotte van harmonie-orkesten Bart zit zô vol grappen as 'nen bok vol keutels (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor zal den bók wèl es schêef zèèke (JM'50) - Bij een royale levenswijze zal er nog wel eens een tekort komen. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès goed gestôote vur nen jongen bók (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1975) - Loftuiting voor de prestatie van een beginneling Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et eróp hèbben as den bók óp mieje (Kn'50) -er zo belust op zijn als de bok op geiten. Frans Verbunt: op den bok meegaon (kaartterm) voor niks meegaan Dè waren meense die waren nie katteliek, dè waren protestantse bokken, volgens wè ze tegen ons vertelden. Die protestanten schêene ons ôk èùt veur kattelieke gèète. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD (II:2779) 'bók' - karsteun (T-vormig)
bökbaand zelfstandig naamwoord buikband WBD bökbaand - buikriem (v.h. paard, die dient als verbinding tussen de beide strengen) (Hasselts woord)
bokg ôojewerkwoord, zwak bokgooien; kinderspel Van Delft - Het "bokgooien" geschiedde met minstens drie paren jongens. De eene moest voorover gebogen gaan staan, terwijl de ander hem schrijlings op den rug zat. Zoodoende werden dus drie of meer ruiters gevormd, die elkaar al zittend een bal toewierpen. Miste de eene ruiter den bal tijdens het opvangen, dan sprongen alle ruiters van den bok af en "de bok" trachtte den bal te grijpen en er den ruiter mede te raken. Gelukte dit, dan wisselden de kinderen om en mochten dus diegenen, die eerst "bok stonden" ruiter zijn. Een uitstekend jongensspel met gezonde bewegingen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)
bokkebaaj zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel) van baaj en de veraling van het Engelse 'buck', 'bok' in 'buckskin'; 'skin' = 'huid' Van Rijen (1998): 'bokkebaaj' - bukskin, wollen keper Henk van Rijswijk - 2013 - Bokkebaaj is geen Buckskin. Het zijn bindingstechnisch gezien allebei “baajen”. Maar Buckskin is van een betere kwaliteit wol gemaakt. (Schriftelijke mededeling) WBD II.4. p. 858 – Van Dale zegt bij „bokkebaai": „Grove wollen stof”. De respondent van K 183 (= Tilburg) stelt „bokkebaai " gelijk met „bukskin". bukskin: bukskin, K 183 (= Tilburg) ; bukskinstof: bukskinstòf, K 183 (= Tilburg) ; bokkebaai : bokkeboaj, K 183 (= Tilburg). ► bukskin Gerard
van Leijborgh - En wat was zoo wat je eerste werk? „Eerst moest ik
de wever helpen om het te leeren, zooveel als bij-wever; doch
spoedig deed ik het zelf en weefde toen Bokkebaai*, later ben ik op
de buks gegaan" (De laatste Tilburgsche huiswever, Nieuwe
Tilburgsche Courant, 26-10-1940 - Aan het woord is Frans van
Geloven, de laatste huiswever.) bokkeg bijvoeglijk naamwoord WBD tochtig, gezegd van een geit A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bókkig bnw 1) tochtig, ritsig, van geiten gezegd; 2) v. personen: zich gedragende als een bok, nl. norsig, koppig. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOKKIG - tochtig, sprekende van geiten; pruilend, die moeft, kopt, het hoofd omdraait om u niet te moeten groeten, enz.
zelfstandig naamwoord buikpijn Dirk Boutkan: (blz. 33) bökpènt Ik krèèg bökpènt van oew gezêever. - Ik krijg buikpijn van je geklets
Cees Robben – Buikpent menneke..?! (19670804) Zôo wè iederéén rolde bekaant van zenne stoel, van et laage. Bökpènt han we’r van gekreegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'buikpijnt' - l) buikpijn; een synoniem is 'pänspent 2) hartzeer, chagrijn, spijt: 'Hij zal er wel bökpent af hebbe'
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
boks zelfstandig naamwoord broek Van Delft - Een broek wordt ook hier evenals in meerdere streken wel een "boks" genoemd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
bökske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'bèùk', met vocaalkrimping buikje R.J. 'om de bolle bùkskes', 'de spin viel op d'r bùkske' Cees Robben – Doede gij oew bökske deugd (19601007) WBD III.1.1:123 bökske = buikje Dirk Boutkan: (blz. 24) 'boekske' = bökske
bokstaopele werkwoord, zwak opstoken (?), in kennis stellen, boekstaven bokstaopele - - gebokstaopeld De Wijs -- (ik heb veel mensen in de arm genomen) 'k heb zat meense gebokstaopeld mar ’t is nie gelukt (11-02-1965) We zun dun dieje us efkus bokstaopeIe... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iemand bókstaopele - (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965) - in kennis stellen, op de hoogte brengen Frans Verbunt: op de hoogte brengen
Stadsnieuws:
As ge dè zôo nie begrèpt, zakket oe wèl es aanders bokstaopele
(120809) ... op andere wijze aan het verstand brengen. Etymologie:
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - boekstapelen, inbokstapelen, bokstapelen - inprenten Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bokstapele (IV:37)
bökzuur zelfstandig naamwoord maagzuur GG - daor krèèg ik et bökzuur van
bökzuut bijvoeglijk naamwoord buikziek, beurs, overrijp; mèèleg; gebutst of gestooten fruit of fruit dat te lang gelegen heeft: ‘bökzuute pèère’. De u is kort. Cees Robben: ròt ? hógstes bökzuut
Door Robben ook als zelfstandig naamwoord
gebruikt: Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "buikzuut - gebutst of gestooten fruit of fruit dat te lang gelegen heeft" WBD III.2.3:157 'buikzoet', 'buikziek' = overrijp; 158 'buikzoet' = melig WBD III.2.3:160 'buikzoet' = blutsen C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BUIKZOET (Bökzuut) bijvoeglijk naamwoord (van fruit gezegd) overrijp, beurs J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUIKZIEK - beursch: buikzieke pèren. Str. bökzuut (2:41)
bòl, bölleke zelfstandig naamwoord bal, hoofd De mister krêeg den bòl teege zenen bòl. - De meester kreeg de bal tegen zijn hoofd. WBD bòlle - testes v.d. hengst, in Hasselt 'kloote' genoemd Cees Robben: de bòlle zèn nie rónd! den zelfden bòl van precies? Cees Robben: zene gladden kaolen bòl; WBD bòlle maoke (II:996) - op een bol draaien (v.d. geschoren ketting) WBD (III.2.1:379) bòl = kluwen, opgewonden garen, ook 'knoet' genoemd WBD (III.1.1:36) 'bol' = hoofd; verkleinwoord 'bolleke' = hoofd A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bòl zelfstandig naamwoord mannelijk - bol en bal: enen bòl garre; in de bet. 'bal' alleen in gebruik als schoenmakersterm. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOL zelfstandig naamwoord mannelijk ... Schertsend gezeid voor 'hoofd'; het in zijnen bol hebben of krijgen - hooveerdig zijn of worden
bòlaaj zelfstandig naamwoord kinderspeelgoed Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "bollaai - steenenbal, kinder speelgoed"
bòldere werkwoord, zwak WBD III.3.1:389 'bolderen' = hotsen (zachtjes schokken op een hobbelige weg)
bolderwaoge zelfstandig naamwoord bolderwagen, bolderkar LDM: Zoals deze [voerlieden] hadden ook meestal de anderen voor hun speciale vrachten geschikte vervoermiddelen. Een der meest bekende was o.a. de bolderwagen met laagliggende bodem, zodat de gewoonlijk zware vrachtstukken niet hoog behoefden te worden getild. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; NTC 4-2-1954)
bòlle werkwoord, zwak met een bal spelen voetbòlle, handbòlle WBD (III.3.2:124) bòlle, katsele = ballen, met de bal spelen — bòlle - bòlde - gebòld J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOLLEN - met eenen bol spelen, Fr. jouer à la boule; kegelen, dobbelen
bölleke werkwoord, zwak bulken, een boer laten, kokhalzen bölleke - böllekte - geböllekt De Wijs -- (zoontje zegt tegen z’n aangeschoten Vader) -- Hé, toe Pa, bûlk nog 'ns, dan hebbe we wir rozèntjes’ (11-02-1965) Cees Robben – [Hij] doe niks als bölleken en boerkes laote... (19570928) Cees Robben – Ons Nölleke zit te bölleke en aon de mik te pölleke. (19730914) ►opbölk Henk van Rijen: bölleken èn boere laote - kokhalzen en boeren Opeten zoddet, al zaate nog zô te bölken en lilluk te doen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Piet van Beers – ‘Laote heure dèt lèkker is: Ze zeej dan: Schaai èùt Piet, ge lèkt wèl ' n koei./ Nêe....dè bölke is nie toegelaote. (‘t Èlfde buukske, 2010) WBD III.1.2:249 'bulken' = oprispen C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BULKEN (Bölke) onov.ww., een stevige boer laten, overlopen van. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BULKEN voor oprispen, niet onbeschaafd; z.a.
bölleke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord balletje, bolletje, hoofdje - verkleinwoord van 'bòl', met umlaut R.J. 'wereldbùlleke' Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... Böllekes kès... en kemène kès... (19540313) Henk van Rijen: ge mot nie òn dè bölleke pölleke - je moet niet aan dat balletje peuteren K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bölleke Tevoore (pastoor Tervooren) (blz. 77) - J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOLLEKE(N) zelfstandig naamwoord onzijdig - vrklw. van 'bol' - Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bùlleke - hoofdje v.e. kind; bolletje garen
bòllekesdoot zelfstandig naamwoord Boldoot, eau de cologne Onjeklonje van Böllekesdoot is de beste, zegge ze! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939) ...en dan nog twee fleschkes onjeklonje van Böllekesdoot. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)
böllie bijwoord bij jullie
bòllieje werkwoord, zwak zich moeizaam voortbewegen, b.v. door hoge sneeuw WBD III.1.2:122 'bollien' = rondslenteren, ronddolen; ook 'rakken' WBD bòllieje - zwijmelen (v.e. paard: lopen zonder vaste gang, her en der over de weg, van links naar rechts), ook genoemd 'hòt naor hèèr' Cees Robben: den hillen dag speulen en róndbòllieë Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "bollië - slenteren" WBD III.1.2:139 'baliën (bolliën) = woest,onachtzaam lopen WBD III.1.2:148 'balien (bollien) = moeilijk vooruitkomen bòllieje - bòlliede - gebòllied
Bòls, Baols bijvoeglijk naamwoord van Baarle-Nassau, Baarles De Bòlse bus kómt dur Allefe. - De bus naar B-N komt door Alphen
bòlscheut zelfstandig naamwoord bepaalde afstand, nl. zover als men een bal kan schieten Die woone enen bòlscheut hiervendaon, - Die wonen niet ver van hier. Enen bòlscheut wèèd Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bolscheut - afstand die men met een bal werpen kan
Cees Robben – ’t Is toch mar unne bolscheut
wîjd... (19550716) Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): balscheut - kleine afstand Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: 'bolscheut' - vrij korte afstand J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BOLSCHEUT - eene verwijdering zoo verre als men eenen bal of bol kan werpen. Z.a. Verhoeven - BOLSCHEUT m. kleine afstand, zover men een bal kan gooien, of schieten, 'n'n bolscheut of anderhalf; in WNT ook bolsgooi of bolworp. Z.a. Bernard van Dijk: de etymologie is misschien niet 'zo ver men een bal kan schieten', maar boogschot, dat tot bolschot/scheut verbasterd werd om uitspraakredenen. Dit heb ik ooit gelezen, maar ik kan me niet herinneren waar.
bòltje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord baaltje WBD bòltje - rugnet (vliegennet dat over de rug v.h. paard gehangen wordt), ook genoemd 'vliegedèk' - verkleinwoord van 'baol', met vocaalkrimping
böltje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord builtje, zakje - verkleinwoord van 'bèùl', met vocaalkrimping Uitdr. Int böltje praote. - smoezen, achterbaks praten Hoe genoegeluk dèch ge bij Sjef Woestenberg in builtje tebak haolde... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Etiket van een shagbuil van Frans Woestenbergh WBD III.3.1:291 'builtje praten' = roezemoezen
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
bombakkes zelfstandig naamwoord masker, mombakkes WBD (III.3.2:284,) bombakkes, mondbakkes = masker - afstandsassimilatie van plaats: m>b A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. en vr. - mombakkes, een andere variant is mondbakkes.
bomberaaj zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): bombazijn, sterke katoenen of linnen stof Van Rijen (1998): 'Hè heej zun bomberaaje broek wir aon! - Hij heeft zijn bombazijne zondagse broek weer aan.
bombezaaje bijvoeglijk naamwoord bep. stof (bombazijn?) Henk van Rijen: bómbezaaje broek - zondagse broek
bombezèèn zelfstandig naamwoord stofnaam - bombazijn J.T.
Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) - Bombazijn. Aan
de achterzijde geruwd weefsel van sterke katoenen garens, geweven in
5-bindige inslagsatijn of 8-bindige dubbelsatijn. Toepassing:
werkmanskleeding. Ook: Moleskin (mollevel), Pilow of Engelsch leer
en Kalerug geheeten.
werkwoord, zwak = bezjoere (ook: ►bambesjoerder) uitgaan en flink wat verteren = op rêep gaon (TT) Naar het fr. van 'bon' en 'jour' en samenstelling 'bonjour' - letterlijk: een goede dag hebben - èèrmoei hamme bij ons tèùs nie/ al wasset dan gin bonbesjoer/ èn reutele heese nôot gehoeve/ al wast ók dikkels ene toer... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag)
bonk zelfstandig naamwoord 'bèls' WBD zwaar paard (ook Hasselt), ook genoemd 'zwaore' of (Hasselt) WBD III.4.4:221 'bonk' = iets groots in zijn soort WBD III.3.2:101 'bonken' = knikkers laten stuiteren
bonnefooj bons samentrekking bij ons
bontje zelfstandig naamwoord, verkleindwoord van 'bôon', met vocaalkrimping
boontje; 'booterbóntje', ‘slaojbôon’ WBD III.1.4:87 'heilig boontje' = huichelaar Cees Robben: mar êen bóntje geplukt: de bóntjes zèn nie gaor; Cees Robben: 10 'één bontje' (blz. 9) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ieder bóntje hee zen tóntje, ieder èrtje zen cónsèrtje (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916)- bonen en erwten veroorzaken winden Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): aanstellerig: "ze verkopt beuntjes" WBD I:1417 'bontjes' (boontjes): Lupine; ook: 'lupine' en 'lepiene' WBD III.2.3:83 'boterboontje' = prinsessenboon; ook 'boontje' WBD III.2.3:85 'boterboon' = kievitsboon
bòntje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord baantje J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAANTJE zelfstandig naamwoord onzijdig - betrekking, bediening
bonus
pastor domini
bonzjoerder boog zelfstandig naamwoord boog, bocht (?) Van Dale - boog; mannelijk Dirk Boutkan: (blz. 98) enen boog (draai); en boog (schiettuig)
bôog verleden tijd van bèùge boog Dirk Boutkan: (blz. 40) bogde/ boogde (met of zonder vocaalkrimping)
boogerd zelfstandig naamwoord boomgaard ...mee waoter en boogerden... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Wij gingen meej den boogerd in, gevallen ôogstappels raope. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Stadsnieuws: De kènder spulde bij den boer in den boogerd bumkeverwissele. (050409) WBD (III.2.1:461) boogerd = boomgaard J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOGAARD, BOGERD zelfstandig naamwoord mannelijk - boomgaard, boogaard, Fr. verger WNT BOOMGAARD - Reeds in het Mnl. bijvormen als boongaert en bogaert, die ten deele met verzwakten klemtoon voortleven in 'bongerd' en boogaard, boogerd (in verschillende, vooral Zuidelijke gewesten).
bôoj verleden tijd van 'bieje', 'bieden' bood Der bôoj gin man hógger A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik bôoj , ik hèb gebôoje - verleden tijdsing. van 'bieje'. hiernaast ook de verkorte vorm 'boj' - J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOI - 2e hoofdvorm van 'bieden'; ook: boo, booi, biedde en beedde.
boolus zelfstandig naamwoord WBD III.2.3:197 'bolus' = wittebroodje
bôom zelfstandig naamwoord boom, boompje, bomen het verkleinwoord is bumke het meervoud is meestal bôome maar ook bôom en nog vroeger bêûm Dirk Boutkan: plur.: bôome, (arch.) bêûm Dirk Boutkan: 'bêûm' is archaisch pluralis (3b), naast bôome (54) 1. zelfstandig naamwoord - de boom - ene kaolen bôom - een boom zonder bladeren Cees Robben: hij bond zenen dôojen hond ón enen bôom vaast; Cees Robben: Den appel valt nie ver van den bôom; Dialectenquête 1879: boomen en struike (meestal: boum(?)) A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): den bôomkweeker zal den bôom ènte Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ik zit liever ónder de bôome dan ónder de meense ( '76) 1.1. zelfstandig naamwoord als meervoudsvorm Onze vadder groef aaltij, meej zenne maot, de wortels van afgezaogde bôom öt de grond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Et verschil in et landschap hier, vergeleeke bij ons, zaat em in de rije hôoge boom… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Èn et grasvèld leej gelèèk bezaajd/ meej blaojer, van de bôom gewaajd... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Vlg. krt. 63 ligt T in smalle strook 'zonder e (sjwa), zonder umlaut in pluralis’ A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): De meervoudsvorm met umlaut komt voor in het Midden-N-Brabants. (blz. 97) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Uitgangsloos meervoud in Tilburg: boom (blz. 118) 1.1.1. beum als meervoudsvorm
Dirk Boutkan:
'bêûm' archaische pluralis van 'bôom' De beum ston in de rij -/ ontblaoierd dur de wend en wochtend op de wenter. (Lauran Toorians; De beum ston in de rij; CuBra; 200?) 1.2. onderdeel van werktuigen WBD (Hasselt) balk van een eg-raam (Men kent b.v, 'vierbôomers') WBD 'dwarsboome' (II:951) - scheien v.h. handweefgetouw WBD schórbôom - schelfhout (stuk rondhout als onderdeel van een hooizoldervloer) WBD gaorenbóóm, borstbóóm (II:957, 961) v.e. weefgetouw; ook: 'vörbóóm' WBD III.3.1:411 'boom' = slagboom, ook 'brier' genoemd 2. bijnaam K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Tontje Bôom = Ant. v.d. Boom (blz. 27)
bôome ww. Van Rijen (1998): breedvoerig praten, bomen bôome - bómde - gebómd met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: hij bómt
bôon, bontje zelfstandig naamwoord boon Dialectenquête 1879: erten en boone Van Beek - "In de bonen zijn" - betekent: verstrooid, verward zijn. "Z'n positieven niet bij mekaar hebben." (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) Piet van Beers – ‘Vrèmde kòst’: Gif mèn mar wèk hier gewènd zèè,/ ene goeje vètte pòt./ Zuurkôolstamp òf brèùne bôone.../ Èn 'n nutje toe... tòt slòt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
bôonstaok zelfstandig naamwoord boonstaak, bonenstaak Van Delft - "'n Goed kastelein moet boonstaken op z'n kop kunnen laten scherpen." Dit is: Een herbergier moet veel "over z'n kant kunnen laten gaan". Hij moet zich veel kunnen laten zeggen zonder kwaad te worden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)
boor
zelfstandig naamwoord WBD (II:2714) 'slangeboor' – slangboor - 'érwimboor' - irwinboor (II:2716) 'sefréémboor' - soevereinboor
boorband zelfstandig naamwoord boordband, lint om te boorden WBD boorband (II:1086) - boordband
b ôordeknupkezelfstandig naamwoord boordenknoopje uitdrukking: De Wijs -- As ik echt op m’n gemak ben, gao ik in m’n boordeknupke zitten (11-02-1965); de boord los doen en er zijn gemak van nemen. Cees Robben – As ik echt op m’n gemak ben zit ik tliefst [sic] in m’n boorde-knupke... (19650319)
boore werkwoord, zwak boren, boorden Dialectenquête 1879: bore – boren WBD 'bóór?' (II:l238) - boorden, omboorden B boore - bórde – gebórd - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping bij 'gij'+ bórt, daarentegen: hij boort Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BOORDEN -van kleedingstukken: een rok b.
bôot, bótje zelfstandig naamwoord boot R.J. 'die stapten in den bôot’ Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bótje A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): èngelaand lòt veul aaw bôote afbreeke WBD III.3.1:425 'boot’ = boot
booter zelfstandig naamwoord boter Witte wè ze bij ons schaand noemen? Zelf goei boter eten en oe kender margerine geve! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et irst òn de booter, et irst òn de man ('48) - Verwacht wordt dat de boerendochter die het eerst kan karnen, ook het eerst zal trouwen Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej zen sevôoj in de boter valle (Si'66) - het goed treffen Frans Verbunt: margarine, in tegenstelling tot 'goej booter' (roomboter)
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): goeie botter (TV:60)
booterbrökske zelfstandig naamwoord, dim Van Rijen (1998): botercaramel ; koosnaam WBD III.2.5:248 'boterbrok(je)' = boterkussentje, ook: 'boterpik '
bootere werkwoord, zwak
Boerin tijdens het 'bootere' aan de karnton WBD karnen Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ene stèùver mulk èn nie gebooterd ('66) - iets zonder moeite bereikt WBD III.l.4:338 'boteren' = gelukken - bootere - booterde - gebooterd
booterkaomer zelfstandig naamwoord WBD melkhuis (deel v.h. boerenhuis waar men de melk verwerkt en bewaart)
booterkwikke zelfstandig naamwoord oud kinderspelletje (elkaar optillen, ruggelings)
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
Bootermans zelfstandig naamwoord Botermans (eigennaam) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Bootermans waogde zen dòchter wèl, èn dè was zón kösselek paand ('77) - Botermans...en dat was zo'n rijk bezit (aanmoediging tot iemand die aarzelt bij een beslissing)
booterschèèf zelfstandig naamwoord WBD deksel van de karnton
Afbeelding uit: Kroniek van de Kempenbooterstaand zelfstandig naamwoord WBD karnton, ook genoemd: 'booterstand', 'staand', 'booterton' Dialectenquête 1879: boterstaand - karnton WNT BOTERSTANDE - Hoog, smal vat waarin de boterstooter op en neer bewogen wordt; hetzelfde als boterkarn.
Afbeelding uit: Kroniek van de Kempenbooterstaf, -stèfke zelfstandig naamwoord WBD karnstaf (stok met cirkelvormige, van openingen voorziene plank, die in de karnton op en neer bewogen wordt), ook genoemd: 'booter- stèfke', 'staf', 'stèfke'
booterton zelfstandig naamwoord WBD karnton, ook genoemd: 'staand', 'booterstaand', 'booterstand' WBD karnmolen
boove I - zelfstandig naamwoord - bovenhuis, verdieping Ak nòr den boove gao Cees Robben – As de mieter naor boven... want gij brengt er het brekspul in... (19640619) Van Rijen (1998): 'Zèè de den boove òn ut doen?' Henk van Rijen: den boove doen - de bovenetage schoonmaken WBD III.2.1:76 'den boven' = bovenverdieping Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BOVEN - bo:ve, zelfstandig naamwoord mannelijk - het bovenhuis J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOVEN zelfstandig naamwoord mannelijk - bovenverdieping, bovenhuis, bovenkamer; de meid is bezig met den boven te schuren. Op 'nen boven wonen. II - bijwoord boven, nl. op het politiebureau Van Delft - - Vroeger "mossen de zatlappen boven kommen bij den commesaar" en als zij dan boven (op het stadhuis) waren geweest "wieren ze d'r onder gezet" (in de gevangenis).(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) Cees Robben – Den Sjarel moes boven-komen.. En tèènemekaare d’r onder... (19620406) [De cellen waren blijkbaar onder het politiebureau gelegen.] III - voorzetsel - boven Van Rijen (1998): 'Zèè de naa pas boove zonk?' - Ben je nu pas boven water (uit bed)? Van Rijen (1998): 'Dè-s boove mun heup! - Dat ligt boven mijn vermogen.' IV - samenstellingen met diverse betekenissen WBD boovenèrm, (Hasselt) boowvenèèrem - bovenbeen v.e. paard WBD boowvedèksel, boowvelat (II:1002) - deksel v.d. effenaar WBD boovespròng (II:1019) - bovensprong (bij weefgetouw) WBD (de ketting/de inslag) wèrkt boove, leej boove (II:1047) - bovenwerken
boovekaant zelfstandig naamwoord bovenkant WBD boowvekaant (II:91l) bovenkant (v.h. weefsel)
boovelicht zelfstandig naamwoord bovenlicht, venster boven de huisdeur WBD III.2.1:67 waaier, bovenlicht
boovemoerdèkse zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): iemand van boven de rivieren, noorderling
boovenèèrms bijwoord met omhooggestrekte armen; fig. bovenmatig WBD boovenèrm, (Hasselt) boowvenèerem - bovenbeen v.e. paard C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978):BOVENARMS (bovenèèrms) bijwoord, met de armen hoog geheven om uit te halen, met veel inspanning of enthousiasme; ook: in hoge mate: hij stötte bovenèèrms - hij was zeer uitbundig in zijn lof.
boovetèùg zelfstandig naamwoord WBD overleer, het betere, fijnere leer voor de bovenzijde van schoenen, of het deel v.d. schoen daarvan gemaakt (II:671) WBD het bovenste gedeelte v.d. schoen (II:712)
bòrdekes bordje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord boordje verkleinwoord van 'boord', met vocaalkrimping
bòrdje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord baardje, bordje, schoteltje WBD (III.2.1:188) 'bordje' = schoteltje verkleinwoord van 'baord', met vocaalkrimping
bördje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord bordje (?)
bòrduure werkwoord, zwak borduren òn oew kónt gebòrduurd ('60) - je kunt de pot op! Dat kun je net denken
börg zelfstandig naamwoord borg Dialectenquête 1879: burg (met 'doffe u', vgl. mulder, putje = potje) Dialectenquête 1879: Tilburg (ook met 'doffe u') J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BÖRG (uitspr.börr?ch), zelfstandig naamwoord mannelijk - Fr. garantie: Börg veur iemand of veur iet spreken - er borg voor staan, er voor instaan.
börge werkwoord, zwak borgen börge - börgde - gebörgd
börgemister zelfstandig naamwoord burgemeester Dialectenquête 1879: den burgemister vaan 't durp (gecorr.: burregemister) Hij mòkten er verschaajene börgemister - Hij maakte er nogal wat soldaat. Cees Robben: en stanbild vur den börgemister Piet van Beers – ‘Zoveul agger nôodeg hèt’: Der zulle nog mar wèèneg meense zèn/ die "Den Harrie" hèbbe gekend./ Hij liep as enen Börgemister rond./ Ene groote strèùse vènt. (Het zeventiende boekje, 2010) Henk van Rijen: dan zak oe es börgemister maoke - dan zal ik je eens bij je kruis pakken K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den börgemister van den Haajkaant (Drik van Dyk) (blz. 33) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den börgemister van den Bèsterd (Leo Geerts) (blz. 40) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den börgemister = Huub v.d. Eerden (blz. 36) WBD III.3.1: 'burgemeester', 'burger, burgervader' = burgemeester
börger, burger zelfstandig naamwoord burger, burgemeester (en dan altijd met 'den') En den burger is hier onze overigheid, dus hij moet iets doen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940) Van Rijen (1998): den börger - de burgemeester Ieder jaor, rond de verjòrdag/ van onze Kôonegin,/ wòrren er dur den Börger/ hil wè lintjes opgespèld. ... (Henriëtte Vunderink; Lintjesrèège; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Karneval. We hèbbener jaore op moete wòchte, mar toen mogget van den börger. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) WBD III.1:323 'burger', 'burgervader' = burgemeester C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BURGER (börger) m. l) iemand die geen boer is, 2) burgemeester. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BORGER (uitspr. börreger) zelfstandig naamwoord mannelijk - burger, Fr. bourgeois, citoyen.
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
börgervaojer zelfstandig naamwoord burgervader, burgemeester Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'burgervaojer' WBD III.3.1:323 'burgervader, burgervaaier' = burgemeester
bòrrel zelfstandig naamwoord borrel Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nen borrel waor ge meej twee oogen in kóst kèèke (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - een grote borrel Stadsnieuws: den dieje tapt en borreltje zonder vergunning - hij snuit zijn neus zonder zakdoek, door een neusgat dicht te houden (250106)
bòrsel zelfstandig naamwoord borstel WBD (II:701) borsel - borstel (niet vermeld) WBD (III.2.1:290) bòrsel - borstel, afwasborstel, ook 'boender' WBD (III.2.1:305) bòrsel - kleerborstel WBD (III.1.3:270) 'borstel' = haarborstel; ook: 'weerborstel A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bòrsel zelfstandig naamwoord mannelijk - borstel J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BÖRSTEL (uitspr. böstel) zelfstandig naamwoordm.m. Fr. brosse
bòrsele werkwoord, zwak borstelen Cees Robben: Goed gebòrseld is half gevoejerd. WBD bòrsele (II:1056) - borstelen (nabewerking weefsel) — bòrsele - bòrselde - gebòrseld J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BÖ(R)STELEN - vechten: ze begosten te bö(r)stelen.
bòrske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord Van Rijen (1998): baarsje
bòrstròk
zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): borstrok, gebreid hemd Van Rijen (1998): 'Juffer, ge hè-g-ut ok lillek op oewen bòrstròk - Juffrouw, je bent flink verkouden.' WBD III.1.3:98 'borstrok' = onderhemd; ook 'kamizool' WBD III.1.3:96 'borsok' = borstrok
bos, buske zelfstandig naamwoord bos (b.v. bloemen) groep bomen plant met van de grond af houtige takken (struik) bundel samengebonden groenten, 'bussel', 'buske' WBD schèètbósse - schitbossen (bossen welig opschietend gras) Cees Robben: We kèèke nie op ene bos peeje. WBD III:1475 'bos' - aardappelstruik; (Hasselt,) 'strèùk' WBD III.4.3: bos, c.q. strèùk - struik 209 'boske' = boeket doornbos - doornstruik WBD III.4.4:258 'bos' = bundel; 'boske' = bundel
bosbeezie zelfstandig naamwoord bosbes, vossebes A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bosbezie - bosbes
bosdèùf zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): houtduif (Columba palumbus)
bòske zelfstandig naamwoordverkleinwoord baasje; kereltje verkleinwoord van 'baos', met vocaalkrimping -- en fèèrm bòske - een flink ventje -- zó druk as en klèèn bòske - (schertsend) druk gd94 Wès dè toch en frêet bòske! WBD III.2.2:40 'baasje' = jongen J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Hoeufft: 'Baaske' is hier een titel met welken men eenen onbekende van minderen stand aanspreekt J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOSKE(N), BASKE(N) Jan Naaijkens - Dè's Biks, 1992: 'n gezònd boske - een gezond jongetje
böske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord buisje verkleinwoord van 'bèùs, met vocaalkrimping
Bosse rèès
zelfstandig naamwoord bosse werkwoord, zwak bosse - boste - gebost schudden, uit de boom schudden (eventueel afslaan) V klappen uitdelen prèùme bosse = pruimen uit de boom schudden der flink ónder bósse - rigoreus de orde herstellen (?) Cees Robben: Ge hèt er de vurrege week nogal onder gebost; WBD III.1.2:30 'bossen' = slaan; ook: 'naaien, ertegenaan peren, een labbezoet geven' WBD III.1.2:62 'eronder bossen' idem WBD III.2.3:l60 'bossen' = appels v.d. boom schudden WBD III.2.3:185 'bossen' = noten afslaan; ook 'aframmelen', 'afranselen' J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BOSSCHEN: het hakken van kort hout; z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOSSEN - In 't kegelspel: al de kegels in eens nederwerpen.
bösselt zelfstandig naamwoord afval van gerst bestemd voor veevoer
bössem zelfstandig naamwoord bunzing Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - stinken as nen bössem (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 197l) Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bössem - bunsing Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bössem "'t is zò'ne lieven bössum" WBD III.4.2:51 'buisem', 'bunzing', 'fis' (Mustela putorius) WBD III.4.2:52 'buisem' (Korvel) - fret (Mustela furo) WBD III.4.2:54 'buisem' - marter (Martes foina), ook genoemd: 'steenmarter', 'fluwijn', 'fretje', 'fret', 'eierwezel' A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): geeft 'bôôssem' met de vocaal van dôod (blz. 156)
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- WNT BUNZING - de vormen op -ing staan tegenover die op -em als bokking tegenover bokkem.
bösseme werkwoord, zwak stinken WBD III.1.1:255 'buisemen' = stinken
böstel zelfstandig naamwoord afvalproduct bij het brouwen van bier LDM: Het voornaamste hiervan was de bostel, meestal genoemd "buistel". Dit was het overschot van de gemalen of geplette mout, nadat de wort (d.i. de benaming voor het aftreksel van de mout) er af was. Deze buistel werd afgehaald door boeren - vooral voor melkvee. De boeren kregen bericht welke dag er gebrouwen werd en wanneer ze dan aan de brouwerij moesten zijn. Van de mouterij werden als veevoeder verkocht de gedroogde en afgemalen moutkiemen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 9 ‘De brouwerij van vroeger’; NTC 1-8-1951)
bot zelfstandig naamwoord WBD III.1.5:228 'bot' - laars
botje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord bootje WBD III.3.1:425 'bootje' = boot
bottelèèr zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: wijnhandelaar die op fust importeerde en zelf bottelde
Jan de Bray - Weeskinderen in een weeshuis in Haarlem- 17de eeuw
botteram, botteramme, botram, botramme, botterham, botterhamme zelfstandig naamwoord boterham WNT lemma BOTERHAM — uitgesproken en voorheen ook veelal geschreven bot(te)ram, bott(e)ram —, znw. vr. (voorheen, en alom in Zuid-Nederland nog heden m.), mv. -men. De oorsprong van dit woord is nog niet met zekerheid bekend. R.J. 'nen botteram smeren' Moederke, wilde 'nen botterham smeere? Heur is: m'n maog klept den engel des heeren! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Scheeresliep’, 1938) En wè'n gezicht! Is oewen boterham in et zaand gevalle?! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940) Toen ie 'n botterham of drie-vier op ha... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939) Den Sik ha z'n botterhemke deurgeslikt... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939) De Wijs -- As ge vèftig geworre zèt, hedde oewen grôtste botterham op (09-04-1973) De Wijs -- dè he’k echtig nie gedaon, krûîske sterven en honderd duuzend èzere botterhammen eten (17-08-1964) Van Beek - "Hoofd aaf-Kop aaf-duzend ijzere botterhamme eten". Dit was de dure eedsformule als kinderen, speciaal meisjes, iets ernstig beloofden. Een soortgelijke luidde: "Kop aaf-Tien zwèrende vingers - 't Duveltje zal me vannaacht uit bed haolen". Nou, nou, dat was raak, hoor! (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959) Cees Robben – Mar ’t is taovend wir niks toe den botteram... [vanavond op droog brood naar bed] (19651022) Cees Robben – Hij heej munne botteram in ’t waoter gegooid... Zôô-zôô.. En meej opzet.. Nèè meneer, meej zult... (19710319) Saoves bij den botteram/ kreede êene schar meej tweeje./ Gin meens hat rèèk in dieje tèèd/ mar we waare wèl tevreeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Te voet nòr St. Job') Tis tòch wè meej onze Piet/ die it nôot niks als jam/ èn onze Kees moet haagelslag/ bij iedren botterham (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè vlèès wèl...) ...gaaw thèùs enne bottram aachter oew kiezen... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Elke dag as we hardlôopend ’s middags öt school kwamen, kréége we un tas thee en unne bottram meej zuut. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Gift dè menneke toch enne bottram veur dettie naor de mis gao, docht ik dikkels... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Un schèèf gebakken bottrammeworst kwaam ok volkoomen onverwachts. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) gd07 waor ze deren èège botram meej kunne verdienen V hónderdduuzend èèzere bótramme eete = kröske stèèrve Dialectenquête 1879: 'nen botteraam A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): enem bótteram ópsmèère Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iets doen vur nen bótteram meej sèùker (Pierre van Beek:.Tilburgse Taalplastiek 1965) - ergens de hand niet voor omdraaien WBD III.2.3:41 'boterham uit de hand' = namidag maaltijd Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et klòpt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 19?0) WBD III.2.3:205 'boterham' = snede brood A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bo'tram zelfstandig naamwoordm. - boterham Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BOTERHAM - be:teram of be:tram J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOTERHAM (uitspr. boteram), zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v. Fr. tartine BOTTERHAM (uitspr. botteram), zelfstandig naamwoord mannelijk - boterham
bout zelfstandig naamwoord fiasco, flop Buuk: bout - waardeloos gedoe, mislukking Tis enen bout - Het is een flop. Frans Verbunt: et tenêelstuk was enen grôoten bout WBD III.4.2:156 'ijzeren bout' - libel, waterjuffer (Odonata), ook genoemd: 'glazenmaker' 'snijer' of ‘snip-snap-snijer’ J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOUT zelfstandig naamwoord mannelijk Beer, menschendrek. (zie: But) Hoeufft: zie 'boud'
Ferry van de Zaande-sticker -2013
bouw zelfstandig naamwoord gebouw, bouwwerk Et nuuw pòsketoor is nen grôoten bouw. Zen bruurs wèèrken in den bouw. - Zijn broers werken op 'n bouwwerk. C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOUW 1. bouwwerk, gebouw, 2. het verzorgen en melken van het vee en tijdstip waarop dit moet gebeuren; d'n bouw doen - vooral op zondag, als d'n bouw het enige werk is. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOUW zelfstandig naamwoord mannelijk - gebouw, Fr. édifice, bâtiment: 'ne sterken bouw
braaj braaje werkwoord, zwak, vroeger ook sterk breien - braaje - braajde/breej - gebraajd/begreeje? Dialectenquête 1879: braaie Cees Robben: nie praote mar braaje; ik wó dèk ze indertèèd gebraajd ha; Henk van Rijen: ak oe gebraaid hò, dan hak oe aachtermekaare ötgetrokke Ik herinner me nog borstrokke, vruuger droege we swenters borstrokken over ons hemd tegen de kou. Die dinge wiere gebraaid. Hadder toevallig enen òn gekreege, die öt de losse pols gebraaid waar, dan zaat dè wel lekker soepel over oew hemd en konde oe èège zonder moeite beweege. Mar soms, soms waar der intje òn’t braaie gewist, die alles zôo vaast ha aongetrokke, dègge dè kuras, dè borstharnas, amper over oewe kop krêegt getrokken. Aojemhaole gong dan nao efkes oefene wel wir mar soepel bèùge waar der nie bij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Vergit ok de mèskesonderbroeke nie. Die mèskes, zôlang ze nog meske waren, droege gebraaide broeken. As die öt de waas kwaame, waaren et net planken, zôo stèèf, zeker asse te wèèrm gewaase waaren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) De broek, diese aonha zal wel un gebraaide zèn gewist, zon ketoene, waor et petrôon op oew kont viel af te leezen, agge efkes gezeete hadt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Buuk Nie praote mar braaje - niet kletsen (je laten afleiden) maar doorwerken J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BRAIJEN voor breijen, breiden; z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): GEBREEËN (zachte e): 3e hoofdvorm van 'breien' WBD III.1.4:364 'braaje' = prutsen ►braoje WBD kousenbraajer - paard dat onder het stappen de benen kruiselings plaatst
braajer zelfstandig naamwoord breier K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den braajer = Henri Blomjous (26)
braajnòld zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: breipen WBD (III.2.1:384; braajnòld, braajpèn, pèn, braajèèzer = breinaald)
braajw èèrkzelfstandig naamwoord breiwerk; broddelwerk De Wijs -- gin sôrt van braaiwerk, bij ons noemen we dè, broddelen! (feb. 1962) ►braoje
braak persoonsvorm brak Dirk Boutkan: (blz. 40) Er treedt geen vocaalkrimping op: braakte (brak je) - verleden tijd van breeke
braand, brandje zelfstandig naamwoord brand Henk van Rijen: Den grótsten braand is eraaf - de felheid is geluwd De Wijs -- Ge zèt ' n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969) Cees Robben – Mar den grôôtsten braand is er wel aaf... dè-wel-dè... (19690815) [Op onze leeftijd doen we het seksueel wat rustiger aan] WBD brandplèk - brandplek (een rotte plek in de huid, meestal ontstaan bij het drogen ter conservering; II 589) Dialectenquête 1879: braand Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó hèlder as braand (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - spreekwoordelijke vergelijking Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as en aaw schuur in braand vliegt, dan is ze niemir te blusse ('50) - Als een oud iemand verliefd wordt, loopt die hard van stapel. Frans Verbunt: ge heurt nòg van den braand - ik hou je op de hoogte (ook Stadsnieuws: 170506) WBD III.l.2:265 'brand' = ontsteking In et veurjaor maaide onze vadder enne kwak braandnetels en die wiere der bij gedaon saomen meej die schellen waar dè prima vreten veur de vèèrkes. Dè waar ‘tegen de braand’ zittie, die netels. Dè waar zeker één of aander ziekte. Eén ding weet ik nog wel, dè koken van die braandnetels, waar in hil de buurt te ruuken. De vèèrkes wiere der in ieder geval goed vet van. Netuurluk nie alléén daorvan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
braande werkwoord, zwak branden Cees Robben: As en aaw schuur begient te braande, dan hèlpt er gin blusse mir aon. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as en aaw schuur begient te braande, dan isser gin blusse mir aon ('77) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as en aaw schuur in braand vliegt, dan is ze niemir te blusse ('50) - Als een oud iemand verliefd wordt, loopt die hard van stapel. — braande - braandde - gebraand Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et dunste tèkske braandt et irst (Pierre van Beek: TT’72) WBD braande (II:1056) - branden (nabewerking weefsel) Henk van Rijen: kròm hout braandt ok - het goedkopere is vaak even goed. WBD III.2.2:108 'gebrand' = geil, wellustig? 109 = manziek; 110= vrouwziek
braandeboers zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: versiering bij het knoopsgat van een pyjama
braandkèùl zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): brandkuil, kuil met bluswater
braak ww., pv. brak R.J. 'want ie braak oe èrm en bëeen' verleden tijd van 'breeke' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRAAK - 2e hoofdvorm van 'breken'
braawe werkwoord, zwak brouwen WBD (III.2.l:359) 'brouwen' - aardappelen stampen, 'britse' B braawe - braawde - gebraawe
braawele werkwoord, zwak wauwelen, wawelen, bazelen Henk van Rijen: hurt em es braawele - hoor hem eens wartaal uitslaan
braawer zelfstandig naamwoord bierbrouwer
LDM: In onze schooljaren hebben wij ooit gehoord of gelezen, dat er een tijd was, waarin Tilburg 63 brouwerijen telde. Wanneer dit geweest is, hebben wij niet kunnen achterhalen; ook het Gemeente-archief verstrekte ons hieromtrent geen gegevens. Wel kregen we van de heer Schurink enige lijsten ter inzage van bestaande brouwerijen in de jaren 1690-1696. In 1694 bijv. waren hier 28 brouwerijen, waarvan enige waren aangegeven als "huisbrouwerij", de overige als coöp. brouwerij. De eerste brouwden dus voor eigen huishouden met dienend personeel, de andere natuurlijk ook voor eigen gebruik en tevens voor de verkoop. (…) Met deze 28 zijn we echter nog lang niet aan de 63. Bij de toename der bevolking is echter waarschijnlijk ook het getal brouwerijen wel gestegen. Een oud-Tilburger, die er ook iets van weten kon en bij wie wij daarom eens informeerden, vond dit getal 63 absoluut niet onaannemelijk, zelfs zeer goed verklaarbaar, want men moet hierbij niet vergeten, dat koffie en thee toen hier nog totaal onbekend waren. Deze dranken zijn hier pas ingeburgerd na de oprichting der Oost-Indische Compagnie en er kan nog een hele tijd verlopen zijn vooraleer het de volksdranken zijn geworden. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951) (…) Nu we toch hierover bezig zijn, willen we nog even de brouwerijen die we in Tilburg gekend hebben de revue laten passeren. 1. Aan de Heikant bij de ingang der Heikantse Baan de firma Witlox. 2. Aan het Goirke hoek Kasteeldreef Jan de Kanter, tevens koster. 3. Aan de Veldhoven C. van Roessel, brouwerij "De halve Maan" tevens handelsmouterij. 4. Aan de Bosscheweg rechts over de Kanaalbrug brouwerij "De Kroon" met mouterij. De eerste hiervan staat er nog, maar zal wel van bestemming zijn veranderd. Tijdens de oorlog 1914-1918 deed ze nog dienst als groente-drogerij. 5. Aan de Lovensestraat heeft de heer v. Tulder nog een brouwerijtje gebouwd, maar of er ooit bier gemaakt is betwijfelen wij sterk. Het gebouw bestaat nog en is te vinden op het terrein van de steenkolenhandel der firma Van Ierland. 6. Aan de Bosscheweg ter hoogte waar nu fraterhuis en -school staan, firma v. Roessel, brouwerij "Het Anker". Deze heer woonde echter op de Heuvel naast de kerk en had ook café, het tegenwoordige "l'Industrie". 7. Aan de Bredaseweg, waar nu is gevestigd melkhandel firma v. Thiel, voordien de graanhandel firma Gebr. Majoie, was de brouwerij van de heer van den Boer. 8. Eveneens aan de Bredaseweg, tegenover het missiehuis, heeft Henri de Kanter, zoon van Jan (zie nr. 2), ook een brouwerij gebouwd. Hiervan zouden we hetzelfde kunnen zeggen als van nr. 5. Heden is er in gevestigd de garage van de heer Strijbosch. 9. Aan het Korvelplein brouwerij "De Posthoorn", erven A.H. v. Roessel. Deze A.H. van Roessel was een broer van brouwer C. v. Roessel aan de Veldhoven (zie nr. 3). Op Korvel was ook een mouterij voor eigen gebruik. 10. Brouwerij "De Schaapskooi", ook met eigen mouterij. Dan waren er nog een paar andere, die echter geen Coopbrouwerijen waren, dus uitsluitend dienden voor eigen gebruik. Wellicht bestaan ze nog, namelijk bij de Eerw. Paters Capucijnen Korvelseweg en de Eerw. Paters Missionarissen aan de Bredaseweg. Buiten deze Tilburgse brouwerijen leverden nog verschillende andere brouwers hier hun product, o.a. die van Hilvarenbeek, Baarschot (onder Diessen), Middelbeers, Vessem en misschien nog andere. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 9 ‘De brouwerij van vroeger’; NTC 1-8-1951) Van Rijen (1998): brouwer Van Rijen (1998): 'Wòr den braawer zit, kan den bèkker nie zèèn. - Als je veel gedronken hebt, hoef je niet meer te eten.' Buuk - bierbrouwer, maar ook wel leverancier van dranken (in 't algemeen)
brak zelfstandig naamwoord jongetje Gij waart nòg mar nen brak van en jaor òf zeuve Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'nen kleinen brak'; 'nen brak van amper zes jaor' De kleen brakke zen in dun hof ont mitje steke ! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) Cees Robben – D’n brak... (19561222) Cees Robben – Toen ’t nog unne klèène brak was.. (19631129) Dè Sintreklaos zo iets kan doen/ snappe ze nie die brakke/ Wörom krèègt wie et miste al heej/ aaltij de gròtste pakke? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok) ...èn langs de kaant stao zonnen aawen Tilbörgse meens meej en klèèn klutje te kèèke, èn ik heur diejen brak zègge... (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Dè was toen ik nòg mar enen brak waar. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) Diejen brak zit de gòdsgaanseleken dag aachter zene kompjoeter. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002) WBD III.1.4:85 'brak' = schelm Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): brak - straatjongen, deugniet (11:18) C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRAK - kleine jongen J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRAK zelfstandig naamwoord mannelijk - rakker, wilde jongen, straatlooper
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- WNT BRAK (II) ... Thans nog hier en daar bekend voor: straatjongen, bengel, guit, rekel, deugniet. z.a.
bram zelfstandig naamwoord irritante, fatterige jongeman Spraai oewen start 'ns, pronkenden bram, (...) doe naaw 'ns mooi as 'n freete madam (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Pauw’, 1939)
brandappel zelfstandig naamwoord WBD III.4.3:109 brandappel - sparappel
branbaor bijvoeglijk naamwoord brandbaar Dirk Boutkan: (blz. 27) uit cluster ntb wordt de t verzwegen: branbaor
braoj zelfstandig naamwoord 1. dikke kont, bips Ze gong er meej der braoj boovenóp zitte.
Cees Robben – Ze stond er zôô breed bij mee
d’r braoi dewwer bekaant mee gedrieje aachter kosse... (19861003) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den braoj = Jos Adriaansen (21) Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Waait de wènd onder m’n ròkke/ dan is dè tòch wel genaoj./ Van den aandere kaant ist angstig/ dèk 'n kaaw vat òn m'n braoj. (Spoeje doemmeniemer; 2009) WBD III.1.1. lemma achterwerk - brade (braai, praai), centraal Tilburg C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRAOJ - nogal dik achterste.
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): braoi - achterwerk, billen
2. prak, restje eten N. Daamen - handschrift 1916 - "broai - opstovertje, overschotje middageten" ► braojke
braojappel zelfstandig naamwoord gebraden appel Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ötêenvallen as enen braojappel (D'l6)-over iets onbenulligs kwaad worden (zo'n appel valt gemakkelijk uit elkaar) N. Daamen - handschrift 1916 - "broai-appel - hij valt net uit as 'ne broaiappel - over het een of ander onbenullig uitvallen"
braoje werkwoord, zwak braoje - braojde - gebraoje 1. Iets verkeerd(s) doen Uitdr. dernèffe braoje - iets verkeerd doen ...al heet ie er soms al 'ns leelijk neffen gebraoie; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939) ...want hij braoit er dikkels lillek neffe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) Pierre van Beek: ze brèùn braoje - ze erg bruin bakken, het (te) bar maken [datum] Ik ha dè ding nie afgespèld,/ kwaar zoo mar wè gòn naoje./ Et bleek toen ik et ophing,/ dekker niks van ha gebraoje. (Henriëtte Vunderink; Et naojmesjien; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Toen Marco vier jaor trug et oranje-team ging treene,/ toen heurde ènkelt lòf èn optiemisme om oe heene./ Want Advocaat die hatter zôogezeej nik van gebraoje./ Die kon as koots gin goed mir doen, jao twas enen hêele kaoje. (Henriëtte Vunderink, "Fans van Oranje", uit: Tis de moejte wèrd; 2011) 1.1. In bijzonderheid bij het kaartspel Af en toe wiert er éne kaod, omdè zenne maot der neffen braoide of omdettie meej de liste slag der nog in misèèrde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) 2. Praten (babbelen) òn mekaar braoje - verbinden (in kletspraat) Toen vroeg ik zôo men èège aaf/ waor zon die oover braoje? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et waoter wir duurder...) 3. Het slachtoffer zijn ...nee dan bende al verloofd en gebraojen veur heel oew verder leven. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939) ...ze moete respect veur oe hebbe! Hoofd van het huisgezin! En wie dè nie klaor krijgt, die is veur eens en veurgoed gebraoie! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940) 4. Presteren Èlk jaor gao’k waogeslouwe [naar de wagens van de carnavalsoptocht kijken] omdèk zo nuuwschiereg zèè wèsse der dees jaor wir van braoje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) 5. Braden Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor waor den hèrring braojt ('35) -daar waar het iemand bevalt Cees Robben – Ik pruts en ik braoi zelf... (19810306) èn et vlees stond hil zachjes te braoje... (Henriëtte Vunderink; Ons Moeder; k Zal van oe blèève haawe, 2007) WBD (III.2.1:352) braoje- braden, fruiten J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BRAAIJEN voor braden … Sommigen meenen eene welluidendheid waar te nemen in de uitwerping der D. Z.a.
braojer zelfstandig naamwoord stoethaspel, hannes, kletsmeier K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - enen braojer = smid die niet goed kon lassen (blz. 8?)
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): braoierd - kletsmajoor, prutser, stoethaspel, lulhannes WNT BRADER - In Noord-Holland in den gewestelijken vorm 'breder', gebezigd voor: kleumer, hufter, krimper, iemand die traag en loom is, veel over de koude klaagt en zich gedurig bij het vuur warmt. Anekdote: Fabrikant Blomjous in de Veemarktstraat had de bijnaam 'den braojer'; het fabriekspersoneel vond het dan ook heel gewoon te zeggen 'Ik wèèrk bij den braojer'. Op zekere dag meldde zich bij de directeur een sollicitant die aldus begon: ‘Meneer den braajer…’
braojke, bròjke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord klein stuk braadvlees of gebraden vlees; ook: het opgewarmde restje van het vlees, prakje Cees Robben – Hij hield van (...) braoikes... en van overschot... van kaoikes... en gerukte sprot.. (19590919) Piet van Beers – ‘Allêen òn tòffel’: As ik m'n braoike op hèb gao'k de tòffel afrèùme... (Spoeje doemmeniemer; 2009) WBD III.2.3: 123 'braadje' = kliekje WBD III.4.4:265 'braadke' = klein overschot C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRAOJ bij v. Dale Zuidned. voor 'schijfje spek om te braden’. Behalve 'hoeveelheid om te braden' betekent het woord ook wel: nogal dik achterste J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRA(D)E, BRAAI (uitspr. braoë, broa) zelfstandig naamwoord mannelijk - eene snede spek of hesp, gelijk men ze pleegt te snijden om ze in de pan te braden. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- (1992): braojke - prakje
braojpan zelfstandig naamwoord braadpan; pan met dikke wand, geschikt om er vlees in te braden. WBD (III.2.1:195) 'braaipan', ook 'bakpan’
braok bijvoeglijk naamwoord braak M broak Van Rijen (1998): 'Zo wèèt ge kèèke kost, laag alles nòg braok.’ J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRAAKGROND: bij landb.: grond dien men bewerkt, maar een seizoen onbezaaid laat. BRAAKLAND: bij landb.: bouwland dat men bewerkt, maar een seizoen onbezaaid laat, nadat er de zomervruchten af zijn.
braoke werkwoord, zwak braken, overgeven B braoke - bròkte - gebròkt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/ hij bròkt
Braokel braom, bròmke zelfstandig naamwoord M braam WBD III.4.3:l50 'braambezie’, 'braambezem' = braambes
braosem zelfstandig naamwoord WBD III.4.2:90 'brasem' - brasem (Abramis brama)
brasse werkwoord, zwak knoeien, morsen brasse - braste - gebrast C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRASSEN onov.ww - morsen, knoeien, vooral aan tafel (zie blz. 79-82)
brèbbel zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): iemand die praat zonder ophouden, kletswijf
brèbbele werkwoord, zwak Henk van Rijen: bep. wijze van praten: druk, storend, verward (?) Henk van Rijen: 'ze brèbbelt alles ööt' - ze vertelt alles verder brèbbele - brèbbelde - gebrèbbeld
bree zelfstandig naamwoord breedte echter onzijdig gebruikt, en mogelijk alleen in de volgende uitdrukking met ''t lang': Al wè'k van d'r weet over Baokels verlee, dè zal ik van boven toe onder aon öllie vertellen in 't lang en in ’t bree (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944)
brêed, breejer, bridst bijvoeglijk naamwoord breed Dirk Boutkan: brêed breeje (36) Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Die et brêed heej, lot et brêed hange. Dirk Boutkan: (blz. 50) naast 'brêedst' WBD breej taande - brede tanden van een koe WBD brêed staon (v.e. paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'röm', (Hasselt): rèùm of wèèd staon Cees Robben: Brêed hèkket vruuger nôot gehad. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): gimme tweej breej stêene - breejer - bridste WBD brèèd getaaw/bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw WBD te brêed gebumd (II:1007) - te breed geboomd Frans Verbunt: et veur zo brêed hèbbe dèt aachter spits toelopt Dirk Boutkan: - en brêed c.q. bree hèùs - een breed huis; sup.: brêedst/bridst ( 48) WBD III.2.2:2 'breed zijn' = zwanger zijn J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREED - Fr. large: Het breed hebben - welhebbende zijn
Etymologie:
brêedhouer zelfstandig naamwoord breedhouder WBD brêedhower- breedhouder , benaming voor 'tempel', een onderdeel van een weefgetouw
breej 1. werkwoordsvorm breide: verleden tijd van 'braaje', naast 'braajde' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREE (zachte e) 2e hoofdvorm van 'breien' 2. zelfstandig naamwoord breedte En daorin stond alles in den breje beschreven... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) En oome Teun vertelde z'n gesprek mee Kareltjes in et lang en breej... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
brèèjke werkwoord, sterk WBD (Hasselt:) 'mis brèèjke' - mest verspreiden (op het bouwland)
breeke werkwoord, sterk. breken B breeke - braak - gebrooke - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij brikt - verleden tijd 'brôok' Twee ferme [water]straolen schoten onder et volk en 't leek wel of op deez' moment den oorlog pas uitbrook... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940) Daags nò “drie kôoninge”, zôo ast écht heurt, brikt ze ieder jaor den kerststal aaf en römt ze den bôom op. (Jos Naaijkens; ‘De kèrsbôom in de dôos’; CuBra, ca 2005) WBD gebrooken hèngst, den hèngst is gebrooke - gezegd van een hengst waarbij door het castreren een darmuitstulping optreedt WBD breeke - braken (kneden van het zeer stijve taaitaai- of peperkoekdeeg, door twee man d.m.v. een braak, een soort scharnierend hout) Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): breke - breken (verleden tijd brook)
breekwaor, breekwèèrk zelfstandig naamwoord aardewerk, inz. serviesgoed C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BREEKWERK - vage benaming voor serviesgoed. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREEKWAAR zelfstandig naamwoord vrouwelijk, geen mv. - al wat licht breekt, zooals glaswerk
Brees brèkspèl, et brèkspul inbrènge uitdrukking Pierre van Beek: spelbreker zijn R ook: Alles in brakspul brenge - alles in de war sturen Cees Robben – [Moeder straft kind] As de mieter naor boven... want gij brengt er het brekspul in... (19640619) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - èrges en 'breekspul' inbrenge - spelbreker zijn ('87) Haor. BREKSPUL - 'breekspul'; Toen hadde 't brèkspul on de gang. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): brèkspeul, zelfstandig naamwoord o. breekspeul, brekespel. Hij maoket brekspuil - Hij is de spelbreker; voor de vorm vgl. WNT s.v. 'brekespel'. WNT BREKESPEL, voorheen, en in Zuid-Ned.nog thans BREEKSPEL - iemand die het spel, de vreugde, het genoegen van een gezelschap door twist, misplaatsten ernst enz. stoort. Z.a. Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BREKESPEL - blékspélder, zelfstandig naamwoord mannelijk - iem. die het spel in de war helpt; en dan: iem. waarop geen staat te maken is. WNT BREKESPEL - voorheen, en in Zuid-Ned. nog thans BREEKSPEL - Eigenlijk iemand die het spel, de vreugde, het genoegen van een gezelschap door twist, misplaatsten ernst enz, stoort, bederft. Breekspel spelen. Mv. brekespellen (gewoonlijk: spelbrekers)
brèlle werkwoord, zwak huilen, schreien — brèlle - brèlde - gebrèld Et bòske brèlde ómdèt gevalle was. Cees Robben – Dan begiende te brellen (19650514) Frans Verbunt: vermeldt ook: rondbazuinen
brèm • zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): iemand die je niet serieus kunt nemen Frans Verbunt: druktemaker •
bijwoordelijke uitdrukking: ‘brèm doen’ brèmbeezie, -zem zelfstandig naamwoord braambes
Van Delft - - Wij plukken "brembezemen" en "knoesels" en spreken van "eenen houteren haomer", die in eenen "euregel" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) Ok wilde framboze en brembeezeme. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Onze vadder viet in de augustusmaond wel ens enne dag vrij. Hij ging dan meej ons brembezems plukken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): brèmbeezeme plukke Cees Robben – opschrift in de pent van 19641120:
Van Rijen (1998): meervoud: brèmbisseme, brèmbeezie WBD III.4.3 brèmstrèùk - braamstruik (Rubus fruticosus) ook genoemd: brèmbeezem of brèmbeezeme of doorns
Rubus fruticosus WBD III.4.3:150 brèmbeezem of brèm - braambes WBD III.2.3:222 'braambeziënvlaai' = bramenvlaai A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): brembeizem, zelfstandig naamwoord vr. 'brembezem' - braambes (geh. in Diessen en Esbeek); brembe'zem, zelfstandig naamwoord vr. 'brembezing' - braambes (geh. in Moergestel, Oirschot, Best en Nijnsel). J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRÈÈMBEES, BREMBEES zelfstandig naamwoord mannelijk - braambezie; ook: brömbeejzem
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- Spr. brembeezie (2:23)
Sylvia curruca - William Wright brèmkwèèk zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): braamsluiper (Sylvia curruca)
Sylvia borin - William Wright brèmkwètje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "bremkwetje - bastaardnachtegaal?" (Sylvia borin) Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan "gaon we veugeltjes zuuken" en we vinden "veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
brènge werkwoord, sterk brengen Cees Robben: Die wòrre gebròcht dur den ôojevaor. Ik zèè fèèn grôotgebròcht; B brènge - bròcht - gebròcht J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): GEBROCHT, in 't W. ook GEBROECHT: 3e hoofdvorm van 'brengen'
bret èlzelfstandig naamwoord bretels De Wijs -- Ge môt naa nie zô overdrève: gij maokt van ieder elastiekske unne bretel... (17-10-1972)
brèùd zelfstandig naamwoord bruid Van Delft - - Als de beerput vol is, "komt de boer ruimen" en "nimt dan de bruid mee". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
brèùd, brödje zelfstandig naamwoord bruid Dialectenquête 1879: Wè vur 'n klêd haad de bruid oan? (ui als in fr. Meuse) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'tis nòg vèr van laage, zi de brèùd, èn ze schruwde (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) zeispreuk Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ksal oe ók is diene, zo gaa ge de brèùd zèèt (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - Ik zal jou ook eens (be)dienen ... (Doe het opgedragen werk zelf maar!) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès en aander brèùd (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - Dat is andere koek: dat is een veel beter plan dan het vorige. Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): dès en aander brèùd - (over iets of iemand sprekend dat/die veel beter blijkt te zijn)
brèùn, brönder, brönst bijvoeglijk naamwoord bruin uitdrukking - enen brèùnen èèrm haole - in het gevlij komen, strooplikken WBD brèùne (Hasselt) - bep. schimmel Cees Robben: De kòrst is òn den brèùne kaant Pierre van Beek: ze brèùn braoje - het (te) bar maken, ze bruin bakken Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zakken as brèùn bier (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1966) - snel minder worden K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - brèùne bèère = trappisten (blz. 87) WBD III.3.1:259 'een bruine arm halen' = vleien WBD III.2.3:190 'bruin brood' = zemelenbrood A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bn, bruin; zegsw. ''t al te brön maoke' - het al te bont maken
bridst bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap van 'brêed', breed - brêed, breejer, bridst breedst A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): bridste
bridte, britte zelfstandig naamwoord breedte Dirk Boutkan: (blz. 34) 'brite' (met vocaalkrimping)
brief zelfstandig naamwoord brief Ons kermis is dees jaor vur den irsten keer "dreug gelee", dè wil zeggen, dè ge in de café's vur oe goeie centen eigenlijk gin drupke snevel zô't kunnen koopen. De köster was in den raod den eenigste die z'ne mond er tegen durfde open te trekken. Van den eene kaant valt dè te begrijpe, want hij hee-t-'m verduveld gère; en dan ten twidde: die thuis niks as leege briefkes meuge lezen, hebben op 'n aander de miste prots. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - niks te leezen hèbben as leege briefkes (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - niets in de melk te brokkelen hebben: niets in te brengen hebben. Frans Verbunt: niks in te brèngen hèbben as leege briefkes We han over et algemeen niks in te brengen. Lege briefkes zeej de volksmond mar daor schote ok niks meej op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD III.3.1:168 'briefke' = bankbiljet WBD III.3.1:174 'grote brief' = bankbiljet van f 1000; Ook 'rode rug'
briejantiene zelfstandig naamwoor Frans: brillantine; haarwater; om het haar glans te geven; van 'briller', glanzen In mèn haor ha’k allemol slaoge geleej. Nao un tedje blééve die ok vort zitten, ak der mar genoeg briejantiene opsmèèrde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
briense werkwoord, zwak WBD hinneken (v.e. paard), ook genoemd 'hunkere,' 'hinneke' of 'kwèkke' briense - brienste - gebrienst
brier zelfstandig naamwoord uit Frans barrière WBD III.3.1:411 'barrier (brier)' = slagboom, ook 'boom, tolboom' LDM: De meesten van ons hebben nog wel gekend de barrières of barrier, nog korter "brier", gelegen aan de wegen die zijn aangelegd tijdens de Franse overheersing en daarom meestal genoemd Napoleonswegen, zoals Turnhout-Tilburg, Tilburg-Breda, Tilburg-Den Bosch. Zo ook van de grens Achel-Eindhoven, Boxtel-Den Bosch. Over deze wegen lagen de barrières, slagbomen, met de huizen waarvan men de nu nog bestaande "brier" noemt. Maar het huis, meestal ook herberg, was niet de barrier, maar de boom, die over de weg lag, zoals nu nog aan de grenskantoren. Hier moest door voerlui met paarden of honden en ook voor voetgangers tol worden betaald. Het recht om tol te innen werd tegelijk met het woonhuis verpacht.(…) Voor zover ons bekend waren er in Tilburg 3 barrieren, waarvan 2 aan de Bredaseweg. De eerste lag tegenover café "Het dorstig Hert" en de tweede, voor de Hultense brug, tegenover café Dongenwijk en de derde op de Bosscheweg, juist voor het tegenwoordige spoorwegviaduct. Deze zaak is echter ook verbouwd en niet meer als barrier te herkennen. Van de Poppelse grens naar Tilburg waren er 2, maar beiden onder de gemeente Goirle. Vanaf Tilburg lag de eerste juist over de gemeentegrens, rechts. Zij draagt nog steeds de naam van "De Golse brier". De tweede lag op de Poppelseweg even voor de brug over de stroom. Tot voor enige tijd waren beide uitwendig nog in de oorspronkelijke toestand. Deze bierhuizen waren allen in dezelfde trant gebouwd en op een afstand van elkaar van ca. een uur gaans. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)
briese werkwoord, zwak briesen WBD (v.e. paard) met neus en lippen proesten (Hasselts), elders genoemd: 'blaoze' of 'snottere' briese - brieste - gebriest
brieske brievekaort zelfstandig naamwoord briefkaart Mar ’t viel nogal mee, want nao drie daoge zwaor verdriet kwaamp er innen brievekaort van Keese... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Cees Robben – Ge kunt beter ’n brievekaort nemen... (19780902) WBD III.3.1:439 ‘brievenkaart' = briefkaart A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): (onder 'kaort’) brievekaort - briefkaart
brieveköpke postzegel; letterlijk brievenkopje Gerard
van Leyborgh (=ps. van Lambert de Wijs) - Mar Harrie hedde gin
brievekópke in oewe zak, want dan mot ik toch nog effe weg schrève.
(Nieuwe Tilburgsche Courant - 24 oktober 1925; Tilburgsche Schetsen:
Ceciliafeest) brievez èkskezelfstandig naamwoord, verkleinwoord brievenzakje = enveloppe LDM: Postagentschappen bestonden nog niet. Wel verkocht men in sommige winkels postzegels, maar met verhoging van een halve of hele cent en daar werd 70 jaar geleden ook rekening mee gehouden. Men verkocht bijv. postzegels en schrijfbehoeften, velletjes brievenpapier, "brievenzekskes" of "avelotten" (enveloppen), pennen en inkt in 't Herringsend (Haringseind, Korvelseweg) bij F. v.d. Hout-Becx, op Korvel bij Trui Bos (recht tegenover de brievenbus), in den Berrendijk (Berkdijk) bij Piet van Heijst. Zo zal het in andere buurten ook wel geweest zijn. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)
brikt persoonsvorm van 'Breeke' breekt Cees Robben: Mòkt dègge gin èèrm òf bêen brikt Cees Robben: 'èèrem, meneer, dè brikt gin eer' 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'breeke' (met vocaalkrimping)
bril zelfstandig naamwoord bril
Pierre van Beek - Van een man met
opvallend kromme benen kon men horen zeggen: "Hij loopt mee 'nen
bril; het is een goeie om een verken te vangen". De bril waarmee we
hier te maken hebben, was een rond gat in de planken wand van een
varkenskot. Het varken moest hier
britse werkwoord, zwak - britse - britste - gebritst prakken, eten met een vork fijnmaken en dooreenmengen N. Daamen - handschrift 1916 - "britsen - moeder maa'k britsen? (aardappelen op het bord tot brei maken)" Pierre van Beek: (onder schoolmakkers) een medescholier bij armen en benen vastpakken en hem dan in ritmische herhaling met het achterwerk op de grond laten botsen. (Tilburgse Taaklplastiek 154) Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD (III.2.1:359) britse - aardappelen stampen, ook 'brouwen’ genoemd C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRITSEN zie BRATSEN - het eten fijn prakken met de vork, teneinde het vet daarin te doen trekken.
bròbbelschèèt zelfstandig naamwoord diarree Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - kwò dèttie et bròbbelschèèt krêeg (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) ik wou dat hij diarree kreeg (verwensing; bròbbel = luchtbel) WBD III.4.4:214 'brobbelen' = borrelen, ook 'bobbelen', 'bubbelen'
bròcht ww bracht A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik wó dètte pòst enen brief bròcht verleden tijd van 'brènge' A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): bròcht (vocaalrekking alleen ten O. v.d.lijn Den Bosch-Tilburg) blz. 108 Antw BROCHT, BROECHT - 2e hoofdvorm van 'brengen'
br òddelewerkwoord, zwak broddelen, slecht werk afleveren De Wijs -- gin sôrt van braaiwerk, bij ons noemen we dè, broddelen! (feb. 1962)
bròddelwèèrk zelfstandig naamwoord slecht uitgevoerd werk De Wijs -- (gehoord bij brei-bezigheden: ) Dès broddelwerk, die braainolde zèn te laank. -’t is zunt want ge zèt al aon den buîknaovel (23-09-1970)
brödje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord bruidje WBD (III.3.3:265) brödje, persèssiebrödje = bruidje in de processie
brödspaor zelfstandig naamwoord bruidspaar WBD III.2.2:86 'bruidspaar'= idem
brodkaant, brôodkaant zelfstandig naamwoord Henk van Rijen: zitte wir òn den brodkaant? - zit je weer aan het brood?
broebele werkwoord, zwak borrelen, opborrelen Soms, ineens, begient de knaorrie, rilt 'n trillerig melodieke; puur en klaor gerol, gebroebel, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Stilleeve’, 1938) Melodieë moete vloeie, moeten as fonteine sproeie, moeten broebelen as 'n bron, lekker leuteren in de zon. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’, 1938) ...te kijken of ze et waoter ergeraand zaage broebele... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) ...en toen ik vlakbij kwaam, begos er daor ineens iets te broebele en ik heurde iets spolderen in 't waoter. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940) Heur 'm toontjes brabbele, broebele... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941)
broebels zelfstandig naamwoord, plur en ik blaos er de broebels in ’t waoter... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941) Van Rijen (1998): luchtbellen WBD III.4.4:213 'broebel' = luchtbel, ook 'brobbel', 'bobbel', 'bel' WBD III.4.4t:231 'brobbel' = bobbel, ook: 'bult'
broeder zelfstandig naamwoord pannekoek Frans Verbunt: ook: ene flinke stront
broeje werkwoord, zwak broeden Dirk Boutkan: (blz. 24) 'bruje' = broeje (geen umlaut wegens volgende j) - broeje - broejde – gebroejd - korte oe Cees Robben: de gaans zaat te broeje; et bisje ha gebroejd; de ènd ging ònt broeje; WBD III.4.4:12 'broeilucht', 13 'broeierige lucht' = lucht die onweer en regen voorspelt WBD III.4.4:31 'broeierig, broeiend weer' = benauwd weer WBD III.1.4:18 'broeden' = in het geheim uitdenken Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BROEDEN - bruje wkw. (brude, gebrut)
broek, bruukske zelfstandig naamwoord 1. broek (het kledingstuk) Van Delft - "Beter de broek aan een wieg gescheurd, dan een oud wijf op bed gebeurd." Gezegd tegen een man op leeftijd, die een nog jonge vrouw kiest. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929) In [een] bruukske van vruuger ha veul weg van innen envelop in vurfrontje mee in lèfke er aon, dè net zaat as in visje, en van aachteren de klep mee twee knupkes. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Van Beek - "Bij broeken betalen geen doeken." - Waar heren in 't gezelschap zijn, behoeven de dames niet te betalen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Waor broeke zèn, betaole gin doeke. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Zwètsen èn in de broek schèète dè kunde zittende. Pierre van Beek: mar percies ónder èn boove de broek ötkoome - Klein zijn; (fig) nog niet mogen meepraten (Tilburgse Taaklplastiek 153) V - aachter de gebraajde broek krèùpe - naar bed gaan (achter de, vroeger vaak gebreide, broek van de vrouw gaan liggen; naar bed gaan) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in iemes zen hart begraove liggen as en boerekónt in en turkslèère broek (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - in iemands hart gesloten zijn A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): broek (blz. 17 en 155) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès en stèèrk stuk in en kaoj broek ('41)- dat is kras, ongelooflik Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hier zèn de stukke van Ruubèns (Si'71)- kaartterm: gezegd bij het bijleggen van mooie kaarten Henk van Rijen: sebiet zak oe de broek es opdoen - ik zal je dadelijk eens onder handen nemen Frans Verbunt: van dêen broek in daander - heel laat naar bed en vroeg op
Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946 Frans Verbunt: en pond broek èn en ons kont - een veel te grote broek 2. andere betekenissen WBD laaggelegen vochtige grond WBD broek - achterste deel v.h. paard, ook genoemd 'aachterkaant', 'krös' WBD broek - bil v.h. paard, ook 'bil' genoemd WBD broek - achterhaam (deel v.h. tuig dat het paard op het achterdeel draagt)
Broek, het broekèkster zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): gaai (Garrulus glandarius) WBD III.4.1:149 broekèkster - gaai z.a.
Broekhoove zelfstandig naamwoord Broekhoven (Tilburg-zuid) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge zèèt zeeker meej den Broekhoovese tram meegekoome (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - Gezegd tegen iemand die erg vlug was. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr de spleet van Broekhoove moete (JM'50) - moeten betalen (naar de broekzak moeten, waar immers de beurs zit)
broekjanneke zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): ekster (Pica pica) WBD broekjanneke - ekster
broeknaachtegaol zelfstandig naamwoord kikker Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "broeknaachtegoal - kikker" WBD III.4.2:111 'broeknachtegaal' - kikker, ook genoemd: kinkenduut, of 'kikkebil', 'kinkvors', 'puit', 'kikker'.
broekpoeperke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord broekpoepertje; kind dat nog niet zindelijk is Cees Robben – Is ie al dreug, Drieka..? Bekaant, Miena.. Af en toe verliest ons broekpoeperke nog wel is wè... (19850412) Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
broekrije werkwoord, sterk Frans Verbunt: iemand dwingen door te lopen (aachter zen broek rije) Van Rijen (1998): iemand bij zijn kraag en de kont van zijn broek pakken, iets optillen en vooruit duwen
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
broekspèèp zelfstandig naamwoord broekspèèp WBD III.1.3:122 'broekspijp' = idem
broeksriem zelfstandig naamwoord broekriem Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): oewen broeksriem ònhaole WBD III.1.3:123 'broeksriem' = broekriem; ook: 'broeks(en)band' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROEKS(CH) bvw. Van of behoorende tot eene broek. Broeksche buil (broekzak), broeksche pijpen - broekpijpen.
broelie zelfstandig naamwoord rommel, gewoel, wanorde Pierre van Beek: hele hoop Van Rijen (1998): kinderen (broedsel) Pierre van Beek: en broelie kènder (heeft iets denigrerends) Henk van Rijen: en vrammes meej hil heur broelie - een vrouw met haar hele kinderschare Frans Verbunt: wanorde Mart [maar het] risseltaot van al den broelie... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hukkele mar wir...) Stadsnieuws: Toen ze èfkes der kont gekeerd ha, han de kènder enen hôop broelie gemòkt. (070210) - Toen ze eventjes niet opgelet had, hadden de kinderen een hoop rommel gemaakt. C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BROELIE (Fr. brouille) m., wanorde, onoverzichtelijke toestand die iemand de neiging bezorgt zich terug te trekken en 'hil den broelie' achter zich te laten. WNT BROEL, daarnaast BROELIE - in den zin van rommel, gewoel, wanorde.
broelieje werkwoord, zwak WBD III.1.2:22 'broeliën' = krioelen; ook: 'wemelen, wriemelen, friemelen, kriemelen, krieuwelen, draaien'
broer zelfstandig naamwoord, eigenn. In een gezin dat reeds meisjes telde, kreeg de eerste jongen vaak de voornaam 'Broer'
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
broerdeghèd / broerdighei zelfstandig naamwoord ...en de grotst meugelijke broerdighei uitgehaold. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Zènen naom was den “Dadder”. D’r kos gin kilometers in den omtrek “broerdighei” uitgehaold worren of hij wies er van. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Van Rijen (1998): beroerdigheid, narigheid
broes zelfstandig naamwoord schuim (b.v. op de mond van een paard) WBD III.4.2:223 broes - schuimbeestje (Philaenus spumarius), ook 'schuim' genoemd , of 'snot' C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BROES m., schuim, vooral op de mond v.e. paard; ook wel gezegd van mensen die zich opwinden bij het praten: den broes stond op z'ne mond. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROES zelfstandig naamwoord mannelijk -bruis, dik schuim: Den broes stond op zijn lippen. BROESEM zelfstandig naamwoord mannelijk - dik, vuil schuim, broes.
broeze werkwoord, zwak schuimen 'n boerinneke [...] mee twee eemers versche roome, die ze pas gemolken had, et schuim stond er nog op te broezen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)
bròk, brökske zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): toffee WBD III.2.3:245 1/2brok', 'brokje’ = babbelaar
bròkke werkwoord, zwak brokkelen Mar ons moeder had ok nòg wè in de pap te bròkke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
bròksel zelfstandig naamwoord WBD III.2.3:143 - 'broksel' = beschuitenpap ; ook 'luiwijvenpap' WTT 2012 - Het is vooralsnog onduidelijk of dit woord terug gaat op 'bròk' (brok, namelijk de brokjes van de beschuit), dan wel op een verkorte vorm van 'braaksel'; vergelijk het snoepgoed dat 'kattespouw' werd genoemd, het braaksel van een kat. Of op brok als dialectische variant van breuk, breuksel, namelijk de gebroken beschuit als ingrediënt van de pap.
brökse zelfstandig naamwoord, verkleinwoord brokje, stukje, snoepje Cees Robben: bloozend brökske onverstaand - verkleinwoord van 'bròk', met umlaut
Bròkwaaj zelfstandig naamwoord Van Rijen (1998): Brockway (naam v.d. eerste Tilburgse stadsbusdienst)
Nieuwe Tilburgsche Courant - ca. 1930
brollie = broelie zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: kinderschaar
brölòft zelfstandig naamwoord bruiloft Cees Robben: De biste plòts bij en begròffenis èn en brölòft dès den twidde waoge. Cees Robben: dan vier ik de bange brölòft (firteg jaor getrouwd) Henk van Rijen: Daor hèbbe ze brölòft - werd gezegd van lieden waar een gierkar voor het huis stond om faecaliën op te halen. Dialectenquête 1879: bruloft (met ö van Götter) Henk van Rijen: dòr hèbbe ze bröleft (gezegd bij het legen van de beerput dwars door het huis) Frans Verbunt: bij en mis drinkt er êene èn zinge ze allemòl bij en brölòft zingt er êene èn drinke ze allemòl WBD (III.3.3:301) brölòft = bruiloft
bròmke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord Van Rijen (1998): braampje
bromme
brommer brönder, brönst bijvoeglijk naamwoord bruiner, bruinst resp. comparat. en superlat. van 'brèùn gesyncopeerde d.
bröneg bijvoeglijk naamwoord Van Rijen (1998): bruinachtig
bronollie zelfstandig naamwoord petroleum (uit: bromolie) ...dè was bronolie op ’t vuur... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) ...jullie bronolie-krantje, den Bode van Baozel... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bromollie = Johan Mutsaers (blz. 56) ‘t Brònôliemenneke kwaam ok aachterom, ons moeder had in den òrlog en petrôliumstel om te kunne kooke as er wir es gin gas was. As dè mènneke binne was gewist dan bleef et nog lang stinke, mar ge waart al blij dèttie kwaam. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?) WBD III.4.4:175 'bronolie', 'bromolie' = petroleum, ook 'peterolie' Stadsnieuws: Hòlt es gaa wè bronollie: de lamp gaat uit (040606) C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRONOLIE m., petroleum
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): 'bromolie', pietrolie (VI:59) Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bromollie - petroleum (ook: bromsaus)
bronollielaamp zelfstandig naamwoord petroleumlamp WBD (III.2.1:274) bronollielaamp - petroleumlamp
bronolliemesjientje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord petroleumstelletje WBD (III)2.1.236 'bronoliemachine' , 'bronoliemachientje', 'machientje' of 'bronoliestelletje'
Advertentie circa 1935 zelfstandig naamwoord, eigennaam
Frans Verbunt: Bronsgeest, kruidenierszaak op 't Heike Frans Verbunt: ge mót ze wè toegeeve, zeej Brónsgist - geef ze maar gelijk Frans Verbunt: hij is zout haole bij Bronsgist - gezegd als men niet wist waar iemand heen was Frans Verbunt: hij leest den bèùl van Bronsgist - hij kan het weten (maar die builen waren onbedrukt)
broo, brooke zelfstandig naamwoord, verkleind bureau - Ak zoo vur m’n brooke zit te staore… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) ► broow
Auteur onbekend - Collectie Museum der Brotkultur, Ulm brôod zelfstandig naamwoord brood, tarwebrood van (volkoren)tarwemeel, al dan niet gemengd met gebroken tarwe en tarwevlokken, en waarin zemelen met het blote oog waarneembaar zijn. (Koninklijk besluit 4 juni 1998) Dirk Boutkan: meervoud: brôojer/ brôoje -- in het Tilburgs was brôod meestal bruinbrood en roggebrood in het bijzonder; witbrood (melkbrood, waterbrood) werd meestal aangeduid met 'mik' Verschil brood en mik
Piet Heerkens - Den aawe Teurlings wiste de
taoffel aaf mee 'nen ...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag) Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Van brôod wòrde grôot, van mik wòrde dik. [bruinbrood werd als gezondere voeding beschouwd] Frans Verbunt: asge hier brôod hèt, moette daor ginne mik gaon zuuke Algemeen Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - brôod in de zak hèbbe (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - een wind gelaten hebben A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): óp dè schip krêege ze beschimmeld brôod Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Die kan niks as van brôod strónt maoke. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Van goej brôod kaoj maoke. [?] Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Ge zult er beeter van piese as van en körsje brôod. [Gezegd om sterke drank te prijzen] De Wijs -- Wanneer zei’k aon de bûrt? Waant ik zie wel dè ge hier brôôd en koffie mee mot brenge [Lang moeten wachten voordat men geholpen wordt] Cees Robben: Ge stink as ene schoojer nòr zen brôod Cees Robben: oew brôod swirskaanten int spèk sòppe; Cees Robben: den hónd zótter nòg gin brôod van lusse; We aate vort brôod van un bordje, dè han die gezinsverzörgsters ingevoerd. Die vonden et mar niks, dè wij ons brôod zô op toffel han liggen, as wij ’s mèèrges of ’s aovens brôod aten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gin brôod, gin booter, òch Gòd, òch Gòd, òch Gòd (Daamen, Handschrift Tilburgs; 1916) ['òch Gòd' is een klanknabootsing van het geluid dat het weefgetouw maakt.] Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- (1992): ‘bròòd’ - brood; z.a. Henk van Rijen: brôod hòj bèm, goejbotter hòj bèm, toe teej toe hòj bèm Frans Verbunt: brôod op de plank Frans Verbunt: brôod meej brôod èn meej brôod ertusse Frans Verbunt: waor ze schèèten is brôod, èn waor ze bidden is nôod WBD III.2.3:42 'brood eten', 'sneetje brood' = avondmaal Bruinbrood WBD III.2.3:190 geeft bij 'zemelenbrood' voor Tilburg 'bruin brood' als 'zeldzaam'; 'donker brood' voor Kaatsheuvel en Tilburg; 'zoet brood' voor Goirle en Someren - ► zuut; 'kropbrood' voor Hoogerheide en Tilburg.
NTC - 28-10-1927 Roggebrood J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Men verstaat door BROOD hier, bij uitnemendheid, het roggenbrood. Z.a. WBD III.2.3:142 'broodpap' = pap met stukjes roggebrood WBD III.2.3:191 'brood' = roggebrood WBD III.4.4:295 'brood' = idem (25 kg) Oud brood Zegsman Frits de Koning -- Zoer brôod trèkt de kèèr [oud brood trekt de kar - oud brood was nog goed om paarden mee te voederen] Hartjesbrood Cees Robben: Kende gij dè brôojke nog van klaoren blom? Wòrstebrôod Ons moeder zette thee en we aten un paor worstebrooikes... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
brôodkaant, brodkaant zelfstandig naamwoord Pierre van Beek: broodkant (?) (wsch. de rafelende zijkant v. aaneengebakken broden) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et grótste stuk van zenen brôodkaant óphèbbe ('16) - het grootste deel van zijn leven achter de rug hebben. Van Rijen (1998): 'brotkaant'- brood, eten, zijkant v.h. vloerbrood Van Rijen (1998): 'Zit te wir òn den brotkaant? - Heb je weer honger?' Frans Verbunt: den brôodkaant nie in zene zak hèbbe A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bro'kant, zelfstandig naamwoord mannelijk, brokant - broodkant, grote kant (stuk) brood WBD niet vermeld J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROODKANT zelfstandig naamwoord mannelijk - Hetgeene er van een brood overblijft, nadat er al veel afgesneden is. 'Nen broodkant is minder als 'en half brood en meer als 'en körst.
brôodkaast zelfstandig naamwoord WBD spinde (voorraadkast of bewaarruimte voor levensmiddelen), ook genoemd: eeteskaast, vliegekaast of kaast
brôodkrèùmel zelfstandig naamwoord broodkruimel Van Beek - De broodkruimels steken hem. - Hij doet zeer dartel, wordt overmoedig en let niet voldoende op de kleintjes. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
brôodmis zelfstandig naamwoord broodmes
brôodpèèp zelfstandig naamwoord (fantasiewoord) [?] Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - wè óp de brôodpèèp speule (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - mensen honger laten lijden
brôodzak zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: broodzak: de bakker die langs de deur ging, had die over zijn schouder hangen, met daarin voor en achter de brôojer.
brôoj, brôojer zelfstandig naamwoord, plur. broden, meervoud van brôod Dirk Boutkan: (blz. 34) plur. brôoje naast brôojer
brôoje bijvoeglijk naanwoord van brooddeeg gemaakt A.J.A.C. van Delft -- brôoje pèrd -- En dan die groote brooje pèrden! Nou iest allemaol taai-taai, liefst nog nie te groote stukken, want 't ies toch al duur genog. (…) Brooje pèrden waren een gebak van brooddeeg in den vorm van Sinterklaas te paard. De grondstof was, gelijk boven geschetst, al naargelang men er aan te kosten wenschte te leggen. Ook werden wel vrijers en vrijsters van speculaas of taai-taai cadeau gegeven. Later zijn de zg. boterletters, elders marsepeinletters geheeten, in de mode en den smaak gekomen.(Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
brôoje werkwoord, zwak Van Rijen (1998): slagen, succes hebben Van Rijen (1998): 'Hè hee-g-ut gebrôojd' - hij heeft het gehaald WNT BROODEN zw.ww. - Eig. van brood voorzien, met brood voeden, onderhouden; fig. zooveel als: verzadigen, tevredenstellen.
brôojke, bròjke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord V broodje, kadetje Dialectenquête 1879: brooikes mi kês Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624) Lechim -- Aacht brooikes dik meej zult èn kèès... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin zin mir...) Frans Verbunt: brôojkes meej kèès (oorspr. maaltijd na een begrafenis) (ook Stadsnieuws: 070506) WBD III.2.3:l97 'broodje' = wittebroodje, ook 'klontebrooike' of 'suikerbroodje' Dirk Boutkan: (blz. 53) brôojke
brôok werkwoord, persoonsvorm brak R.J. 'mar 't perd deh brook z'n aachterste poot' Henk van Rijen: ek brôok bekaant mene nèk - ik brak bijna mijn nek verleden tijd van 'breeke'; naast 'braak' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROOK (zachte o) 2e hoofdvorm van 'breken' Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): brook - brak (ovt. van breken)
broow, beroow zelfstandig naamwoord bureau et broow - het politiebureau
bròsseg bn WBD III.4.4:206 'brossig' = bros, broos 206 'broos', 'bros' = bros
bròssem Zelfstandig naamwoord brasem; riviervis; abramis brama ...hij zwom as enen bròssem... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aanders...)
bröst zelfstandig naamwoord bazig of koppig iemand WSD teeldriftig varke K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de bröste = Jaan & Kees Pap-van Pelt (blz. 59)
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- WNT BRUISTIG - onstuimig. Waarschijnlijk, zij 't ook niet rechtstreeks, afgeleid van 'bruisen'
brösteg bn bronstig, heftig, ongenaakbaar WBD geslachtsdrift vertonend (van een koe), ook 'stiereg' of 'rits' genoemd WBD tochtig, gezegd v.e. vrouwelijk varken Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): "bröstig - ons vairke is bröstig (bronstig, tuchtig)" Stadsnieuws: De stier waar wèl brösteg, mar de koej nog nie stiereg (910706) ‘As ge naa zegt tussen de soep en de èèrpel en op de keukentoffel, dan kos ik oe nog wel geleuve Dré, mar veftien keer, dan zèède nog bröstiger dan un knèèn’, zeej Driekske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): buistig, bustig, burstig, (aam)borstig. (VI:72) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - bruistig, pruistig, briestig, britsig - tochtig C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRUISTIG (bröstig) bn (van varkens gezegd) loops; ook wel: ruw en opvliegend van karakter. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUISTIG (uitspr. brösteg) - bronstig, tochtig, sprekende v. zwijnen WNT BRUISTIG - onstuimig. Waarschijnlijk, zij 't ook niet rechtstreeks afgeleid van 'bruisen'
bruggeske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord brugje J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUG zelfstandig naamwoord vrouwelijk, vklw.'bruggeske(n)' J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): 'Bruggesken' voor brugsken of brugken.
brul zelfstandig naamwoord WBD kween (koe die door een afwijking v.d. geslachtsorganen onvruchtbaar is), ook 'kwee' of 'kweej' genoemd WBD et brul hèbbe - lijden aan de brulziekte (bij koeien) WBD en brul - koe die aan brulziekte lijdt C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRUL bijvoeglijk naamwoord, gezegd van een koe die voortdurend stierig is, brulziek; ook van mensen die gauw opgewonden zijn. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUL zelfstandig naamwoordn.v. - eene koe, waar men geen kalf in krijgen kan, onvruchtbare koe.
brulle werkwoord, zwak WBD van een koe: bronstig op een andere koe springen, ook 'rije' genoemd WBD loeien, ook 'blijte', 'blèère', 'kweeke' of 'kwèèke' genoemd brulle - brulde - gebruld J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRULLEN - Wordt niet enkel gezeid van 't geluid van wilde dieren, maar ook van 't geloei van 't hoornvee. Ook: luidkeels schreien.
bruuje werkwoord, zwak broeden WBD bruuje (Hasselt) - broeden, op eieren zitten B bruuje - bruujde - gebruujd; ik bruuj, gij/hij bruujt Cees Robben – ’t bruujt rontelom... (19570309) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRU(D)EN - broeden, Fr. couver. Daar bruudt iet.
bruukske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord verkleinwoord van 'broek', met umlaut broekje R.J. en bruukske meej en gòtje Cees Robben – En ik strèèk m’n bruukske wir vors in de plooi. (19700116) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Wè zalt dun dur zen bruukske drèntele ('86)-Hij zal van angst diarree krijgen. Dirk Boutkan: (blz. 30) bruukske
bruur zelfstandig naamwoord broer, jongen; maatje, vriend lange uu; wordt wsch. kort in verkleinwoord Dirk Boutkan: (blz. 59) onze / jullie/ hullie bruur Zèg bruur, witte gij van wie hij en bruur is? - Zeg jongen, weet jij van wie hij een broer is? • broer als bloedverwant Dialectenquête 1879: Waannir komd u bruur jaaw bezuuke? A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): men bruur war muug J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BRUER voor brueder, als broeder voor broer; z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUUR zelfstandig naamwoord mannelijk - broeder, Fr. frère; 'broeder' wordt gebezigd voor kloosterbroeder e.d. • broer als koosnaam Cees
Robben – Zôdde-me-nie-is-wille-stuupere-bruur...? (19560818) bruurke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘bruur’ Vos (Nijm.) in CR: in 'bruurke' is sprake van een oudere umlaut. • klein kind Cees Robben – haauwt dè bruurke in de gaote... (19591003) • jongen; zelfs als het een zoon is Cees Robben – Kek toch is wen diepe gatte vadder../ Dè zen gin gatte bruurke.../ Dè zen gaoter... (19671208)
bruurke-bruur bruutaol bijvoeglijk naamwoord brutaal Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'brutaol'; ' nie te brutaol optreejen' WBD III.3.1:221 'brutaal', 'strant, astrant' = vrijpostig WBD III.1.4:130 'brutaal' = moedig
bruuds bijvoeglijk naamwoord uu is kort WBD broeds (Hasselts)
bruuw bijvoeglijk naamwoord ruw De Wijs -- Noemde gij dè baord? Dan is schèère d’r nog nie bij, ge kunt beter ’n bruwe kaort neeme en aanders gao-de mar ‘ns in unne flinke wènd staon (27-12-1968)
bui zelfstandig naamwoord regenbui gez.: Zède getrouwd dan wordt dè netuurlijk 'n moeilijker geval mar d'r is toch ôk wel 'n mouw on te paassen. Ge brengt [van de kermis] vur oe vernomste helft van oe trouwbuukske bij zo'n gelegenheid 'nen buil stroopmoppen of 'n paor kwatta's mee; dè is 'n veul beter remedie tegen onweer as 'nen bliksemafleijer: de bui drijft over zonder dè-ge't rommelen heurt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
buike
buk zelfstandig naamwoord, mannelijk handel, verdienste, werk
Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen ging den buk zon bietje
meer aachterèùt èn toen isser de man ötgescheeje, witte wèl”
(Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ►
Klik hier voor audiofragment) zelfstandig naamwoord bokking, gerookte haring Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'vorsche bukkem' Hil de week deur enen bukkum èn sondags en aai... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst)
Cees Robben – (19611221)
Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - De kat slèpt meej den bukkem Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Ieder iets van den bukkem, al is ie nog zó plat (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - er moet eerlijk gedeeld worden.
Anoniem – 1959 – Frans Verbunt: hij vuulde zenèège de listen bukkem öt et kiesje - ... eenzaam Frans Verbunt: spèkbukkem - vette bokking Frans Verbunt: hij is ok ginnen bukkem - hij wil ook weleens een pleziertje
Un bèùtenkansje waar et, as den bukkum
goeiekoop waar. Jao één K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den bukkem = Piet Leijten (blz. 51) WBD III.2.3:70 'bokking' = gerookte haring - bukkeme meej mölk - met kuit; bukkeme meej zaajers - met hom Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bukkem (II:23; V:22, 27)
buks zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel) verkorting van ►bukskin - bukskinstòf - buckskin Gerard
van Leijborgh - En wat was zoo wat je eerste werk? „Eerst moest ik
de wever helpen om het te leeren, zooveel als bij-wever; doch
spoedig deed ik het zelf en weefde toen Bokkebaai*, later ben ik op
de buks gegaan" (De laatste Tilburgsche huiswever, Nieuwe
Tilburgsche Courant, 26-10-1940 - Aan het woord is Frans van
Geloven, de laatste huiswever.) bukskin zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel) bukskin - bukskinstòf - buckskin - WBD
II.4. p. 858 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier
(1947) zegt bij „buckskin": „Algemeene benaming voor verschillende
soorten costuum- en mantelstoffen. Oorspronkelijk: donkere ,
gevolde, soms licht geruwde heerencostuumstoffen.
Nieuwe Tilburgsche Courant - 31-12-1915
bukske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord kleine bok WBD mannelijk jong van een geit (Hasselts) verkleinwoord van 'bok', met umlaut
bukswèèver zelfstandig naamwoord bukskinwever WBD bukswèèver/ bukskinwèèver (II:942) - bukskinwever WBD buksketaaw/ buksgetaaw / bukskinketaaw (II:947) - bukskingetouw
bulkmans bult zelfstandig naamwoord buil, gezwel, bult WBD uitdrukking - De bulten óp oewe kop (waaraan vaak toegevoegd "ast mar vur niks is"). Gezegd wanneer iemand gretig gebruik maakt van gastvrijheid. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej en bultje van devoosie lôope ('54) - met een scheef hoofd lopen. Byn. den gouwen bult = Bern. Pessers (blz. 61) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bultje Van Dijk = 'n kapper v. Hogendorpstr. (blz. 33) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bultje Eras = Hans Eras (blz. 38) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bultje Franken = ... Franken, Goirkestr. (blz. 39) WBD III.1.2:263 'bult' = gezwel WBD III.4.4:231 'bult' = bobbel, ook 'puistje' (Hasselt) hoogte in het land; ook 'horst* genoemd C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BULT m., bochel, oneffenheid. Als lichaamsgebrek voorwerp van veel scherts. Uitdr.: 'belofte mokt schuld, en ègget nie volbrengt, kredde 'nen bult’, en, als antwoord op 'hoe laat is 't’: kwart over den bult, 't hee krèk gespuld. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BULT zelfstandig naamwoord mannelijk - bochel; hoogte, heuveltje; buil, knobbel.
bumke verkleind zelfstandig naamwoord boompje Swirskaante de kaajbaand ston bumkes. - Aan beide zijden van de stoeprand staan boompjes. Dirk Boutkan: (blz. 32) bumke verkleinwoord van 'bôom', met umlaut A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): bumke, met umlaut (krt. 48) Zède getrouwd dan wordt dè netuurlijk 'n moeilijker geval mar d'r is toch ôk wel 'n mouw on te paassen. Ge brengt [van de kermis] vur oe vernomste helft van oe trouwbuukske bij zo'n gelegenheid 'nen buil stroopmoppen of 'n paor kwatta's mee; dè is 'n veul beter remedie tegen onweer as 'nen bliksemafleijer: de bui drijft over zonder dè-ge't rommelen heurt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929) Er stond 'n sparrebumke, / verborgen in 'n huukske (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘De spin en de bie en de mus’, 1938) Vijftig peeren aon één bumke,/ aanderhalve meter hoog! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘’t Peerebumke’, 1949) Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Bumke grôot, planterke dôod. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): dè bumke zal daor moejlek kunne groeje CiT (48) 'Zwirskaante de kaaibaande ztinte bumkes'
bumt werkwoordsvorm van beume, bomen, opbomen Van Rijen (1998): boemt, (textiel) boomt (zie 'beume')
burd zelfstandig naamwoord bord Van Rijen (1998): zijschot v.e. kruiwagen WBD (II:2802) 'aachterburt' - sluitplank aan achterzijde v.e. karbak
burderèk zelfstandig naamwoord WBD bordenrek (houten rek aan de muur, waarin men de afgewassen etens- of sierborden bergt) - Hasselts woord!
burger zelfstandig naamwoord burgemeester ► zie börger
burrie zelfstandig naamwoord burrie, berrie Jan Groen, de metselaar, ha 'n boerenker opgesteld en mee enkelde vlaggen behangen: dè waar 't podium veur den burger, mee de burries naor aachteren. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940) Pierre van Beek: Hij is öt de burries gevalle - hij is ziek (Tilburgse Taaklplastiek 148) A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de burries van de kreugel bèùge deur ónder et gewicht Frans Verbunt: hij leej öt de burries - gezegd v.e. boer die geen paard meer bezat Ik ha zelfs un kèrke gefabriceerd, meej twee kenderwaogewieltjes eronder, die ik ergens gevonden ha. Twee burries eraon en hij [de bok] kos worre ingespannen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD (II:2758 en 2828) 'burie' WBD (II:2782) 'teeg?buries' - bijberries van een hoogkar WBD (II:2790) 'buriespil' - verbindingsspil v.e. kar Frans Verbunt: hij leej öt de burries -(gezegd v.e. boer die geen paard meer bezat) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEURIE of BÖRRIE - berrie, Fr. brancard - boom, ieder der twee armen van het lamoen of den dissel v.e. voertuig, Fr. limonière, brancard. WNT BURRIE - zeer gebruikelijke bijvorm van 'berrie'
burt zelfstandig naamwoord beurt Cees Robben: 'Toen was't de beurt aon...
buske, boske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'bos', met umlaut bosje (zowel bloemen als bomen), busje; bundel samengebonden groenten, 'bos', 'bussel' ...aachter die buskes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940) Cees Robben: en nog en buske schar vur tèùs; de Gólse buskes ...en buske scharre òn ene stòk... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Te voet nòr St. Job‘)
Cees Robben – En og ’n buske schar vur thuis
(19600520) [schar is de traditionele lekkernij bij de bedevaart van
Sint Job in Enschot] WBD III.2.3:79 'bosje' = bundel (groenten)
buskrèùt zelfstandig naamwoord buskruit Frans Verbunt: den dieje, as die et buskrèùt öt ha moete vèène, schôoteme na nòg meej pèèl èn boog.
bussel zelfstandig naamwoord bundel, b.v. samengebonden groenten, 'bos', 'buske' bussels - dennebossen Stadsnieuws: En vrouw meej ene flinken bussel hout vur de deur (140609) - een vrouw met een weelderige boezem. WBD III.4.3:84 bussel takke - takken (collectief), ook genoemd: krôon, kòp, bundel of gewaaj WBD III.4.3:96 bussel, bussels - dennenbos (bos bestaande uit naaldbomen) ook genoemd: mastbossen, mastenbos of maast WBD III.2.3:79 'busseltje' = bundel groenten WBD III.4.4:258 'bussel' = bundel K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - BUSSEL: een bundel, bosch. Kiliaen en Plant. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUSSEL zelfstandig naamwoord vrouwelijk en niet m. -bunsel, bondel; luren, luiers, zwachtels: E kind in de bussel doen. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUSSEL voor bundel koorns, of voor een bos hout, hooi of stroo. Z.a. WNT BUSSEL - bos (van takken, stroo, pijlen enz.)
bussele werkwoord, zwak samenbinden; bundelen WBD III.1.4:47 'busselen’ = schipperen WBD III.2.3:13 'busselen' = druk eten met kleine hapjes
busselke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord bundeltje, busseltje
WBD III.4.4:258 'busseltje' = bundel WBD III.2.3:79 'busseltje' = bundel groenten 1. Dodenteken Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992): busselke - busseltje. Werd voor de woning geplaatst waar iemand gestorven was. z.a. Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): busselke - bundeltje, bosje ► wèpke Kalender 30 nov. 2007: 'Busseltje of 'wèpke’. Twee namen voor een uiting van volkscultuur waarmee elke Tilburger ooit te maken kreeg. D.m.v. een busselke of een wèpke werd het overlijden van iemand publiek gemaakt. Dit gebruik is in Tilburg kort voor het uitbreken van de 2e W.O. verdwenen. In de regio Tilburg kwam het tot in de jaren '50 voor. Op het Regionaal Archief Tilburg worden nog een paar originele Tilburgse wèpkes bewaard. Met een busseltje stro voor de deur van een sterfhuis werd de passanten verteld dat hier iemand overleden was. De herkomst is mogelijk te verklaren uit het afleggen van een dode op stro. Aan een busseltje was te zien of de overledene een man, een vrouw of een kind was. Het busseltje werd op zijn plaats gehouden door een paar stenen. Bij een volwassene waren dat er vijf, bij een vrouw vier en bij een kind drie ook de kleur van de versiering met lintjes was verschillend. In Tilburg werden het bundeltje stro en de stenen op den duur vervangen door een nabootsing in hout. LDM: Direct na het sterven liet men aan de voorzijde van de woning de valgordijnen omlaag en werden de vensterluiken gesloten. Voor de deur plaatste men een stro-"busseltje". Dit busseltje was circa ½ meter lang en had een doorsnede van ongeveer 20 cm. Aan de voor- en achterzijde hiervan werden 5 en aan iedere zijkant één baksteen schuin liggend opgezet; in het midden, bovenop een houten bord, in de vorm van en met het bekende dodensymbool, doodshoofd met daaronder de gekruiste beenderen, er op geschilderd. Was de overledene niet gehuwd, maar had hij of zij de eerste H. Communie gedaan - waren zij dus boven de leeftijd van elf, twaalf jaar - dan stak men aan weerszijden van het doodshoofd over de gehele lengte palmtakjes, die dan nog werden versierd met witte papieren strikjes en strookjes. Binnenshuis werden de spiegels omgedraaid. Dus met glas naar de muur gehangen. Het stro-"busseltje" buiten zowel als de omgekeerde spiegel binnen hadden hun symbolische betekenis. Het dorre rijpe afgemaaide stro duidde op het afgesneden leven en de omgekeerde spiegel? Toen wij voor de eerste maal zo'n omgedraaide spiegel zagen, vroegen we aan vader wat dat betekende. Waarom men die spiegel andersom had gehangen en wij kregen ten antwoord: "Ja, jongen, dat heeft men gedaan, omdat er nu een andere spiegel in huis is, waarin de mensen zich kunnen bekijken!"... Of de stenen ook een symboliek hadden, hebben wij nooit kunnen achterhalen. Waarschijnlijk dienden deze dus alleen om het omrollen of wegwaaien van het stro te voorkomen. Later werd het stro vervangen door een rond hout van dezelfde vorm en omvang als stro geschilderd. De stenen werden door plankjes vervangen in gelijke grootte, in steenkleur geverfd met in het midden een zwart kruisje en omlijst met een zwart randje. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950) Dikkels ging et ôok oover de dooj in de buurt. Dè waare we dan gewaor gewòrre omdè de gerdèène daor dicht waare òf omdètter zon busseltje vur de deur ston. As daor witte strikskes òn zaate dan waarder en kiendje dôod. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002) 2 bundel, met name dichtbundel Piet Heerkens - M'n twee vurrige busselkes "Örgel" en "Mus" wieren over et algemeen heel goed onthaold en hier hedde dan busselke drie "de kinkenduut", oftewel de kikvorsch. (Voorwoord in ‘De Kinkenduut’, 1940)
but zelfstandig naamwoord gier, poep Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): but; 'n stukske but van 'nen hond Dirk Boutkan: but - troep (pej.) J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOUT zelfstandig naamwoord mannelijk - Beer, menschendrek, Fr. gadoue L.L. de Bo, Westvlaamsch idioticon (1892): BOLD of BOLT m. en o. baskamer, beèr, fr. gadoue. Het bold uithalen, uitscheppen, uitpompen. Den bold op den akker voeren. Ook: bouwd, bouwt, baud, baut, doch geenszins boud noch bout. Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): but - poep, stront
but zelfstandig naamwoord WBD (Hasselt) wroeter (ijzeren werktuig in de vorm van een pin of ganzevoet, bevestigd aan de achterkant van het rister, tegen de ploegzool aan)
buts zelfstandig naamwoord deuk Er zitte veul butse in de môor. - Er zitten veel deuken in de waterketel. Cees Robben: 'Ze hebbe hier toch zonne lekkere zachte borrel, meneer, ge kunt er de butse innèèpe' WBD III.1.2:69 'buts' = bluts; ook: 'deuk, duts, zonk' WNT BUTS - buil, bult, gezwel; deuk J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUTS - indeuking, holligheid door drukking veroorzaakt. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUTS voor 'weerzin'; z.a. BUTSEN: buts voor kneuzing
butse werkwoord, zwak = blutse butse - butste - gebutst deuken, kneuzen, b.v. van vallend fruit ('blutse') Ge waart in et kiepenhok gekropen en ge had er aaikes uit de nist gehaold en 'n stuk of tien hadde 'r op de deur van de schuur kapot gebutst en uitgesmeerd en toen kwaamde mee oew haanden en oew kleere vol aaiketiet binneloope en ge riept dè ge de deur toch zoo schoon geverfd had! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939) Stadsnieuws: As ge teegen ene lantèèrepaol lopt, kunde oewen tiest aoreg butse(10080)
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUTSEN - blutsen, indeuken J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUTSEN voor kneuzen; z.a. C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BUTSEN ov. en onov.ww, door vallen of stoten een deuk of beurse plek oplopen of bezorgen: 'ne gebutsten appel. WBD III.1.2:68 'butsen' = blutsen
butsmuts zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: valhelm
buuk zelfstandig naamwoord korte uu beuk, beukenheg Gaode wè meer links op dan vènde oerwoude van eikelen en buuke stamme... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) ...in [een] heg van doren mee hier en daor wè buuk er tussen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Dialectenquête 1879: 'nen buuk Cees Robben – Waor den buuk z’n voetstuk had.. (19610225) WBD III.4.3:114 buuk, buukenbôom - beuk (Fagus sylvatica) WBD III.4.3:191 buuk - haagbeuk; ook genoemd: haagbuuk, buukenhaag, buukenheg, rauwe buuk, gròffebuuk
buukenbôom zelfstandig naamwoord korte uu 't Was 't goud van dikke bukenboomen, die as kerkzuilen geplaant stonden in 't sappige mos. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929) Van Rijen (1998): 'buukebôom' - beukeboom WBD III.4.3:114 buukenbôom, buuk - beuk (Fagus sylvatica)
buukedreeve buukenotje, buukenutje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord beukenootje V Variant: bukkenutje(V?) A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): buukenootjes (sic) WBD (III.3.2:95) 'beukennootje', proen, kaajscheut, bòlbaaj = knikker J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUKENOOT zelfstandig naamwoord vrouwelijk – beukenoot Str. buukenotjes(2:43)
buukske buunder zelfstandig naamwoord korte uu WNT BUNDER - in versch. streken met helderen klinker: buunder J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Bünder of 'beunder, 'buinder' uitgesproken wordende; Z.a. 1. oppervlaktemaat bunder, hectare WBD bunder (oppervl. maat) WBD (III.4.4:291) 'kwart bunder' = idem, ook 'zil' A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bünder II, zelfstandig naamwoord mannelijk bunder, landmaat ter grootte v. 1 ha 2. toponiem Den Buunder; ven, ook Grollegat genoemd A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): buunder (met korte uu)? den Buunder (bepaald ven) Cees Robben – Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.. (19570316) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den Buunder = Grollegat (toponiem) (blz. 113) Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - Maar aan dien plas, aan dien Buunder zou zelfs Gezelle meer dan droefheid hebben gehoord uit het weeklagend rietgezang... Wanneer 's nachts de maan haar stralen schiet over de stille golfjes van dien plas, wie zegt dan, dat er niet witte gedaanten zweven over het watervlak; of als het ontstuimig is in de lucht en de donkere wolken gitzwarte schaduw over de ruw-klotsende waterdeining vlekken, wie zou er willen gaan afwachten of er niet donkere schimmen langs de rietvelden jagen, en of het „droevig lied" er niet zingt van menschen, die in dien duisteren poel hun dood gingen zoeken of er jammerlijk omkwamen zonder hun schuld?.... Ik weet het niet, ik weet het niet, maar in mijn jeugd waarschuwden de oudere menschen ons reeds voor dien Buunder, als voor een verraderlijk, op menschen afgunstig water, dat onder zijn lachenden waterspiegel de valschheid verborg van de schoone sirenen, die met heerlijk gezang en lonkend oog den mensch roepen in zijn verderf. En als kind waren wij altijd blijde als wij den Buunder achter ons hadden. (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904) Lowie van Dorrus Misters -- Aan de IJsclubweg voorbij "de Buunder" aan de weg naar het Baks Ven was het jagerscafé "de Baars"... (Uit: Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 16 februari 1952 Uit onze Tilburgse folklore 13. Oude koffiehuizen in Tilburg 1)
Pierre van Beek -- Het zal wel de nostalgie
zijn geweest, welke ons - met zomerprikkels in het bloed -
plotseling naar die sinds lang niet meer bezochte contreien dreef!
De Buunder, de Baars, Baksven,
Pierre van Beek -- Merkwaardig, dat men op
huidige stafkaarten
Den Buunder op een oude kaart van Tilburg, onder de naam Grollegat - collectie RAT
Pierre van Beek - "Grollegat" lezen we op een
zestig jaar oude stafkaart bij een blauwe vlek. Wie heeft er nu in
Tilburg ooit van het Grollegat gehoord? We hebben hier onmiskenbaar
met de Buunder te
Nieuwe Tilburgsche Courant - 1935
3. Uitdrukking - Naar den Buunder Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in den Buunder tösheure (JM'50) - overspannen en radeloos zijn (B. is een vennetje waarin reeds verschillende mensen de dood vonden)
Pierre van Beek -- Tilburg is altijd vertrouwd
geweest met zijn 3. bezem, borstel WBD (III.2.1:305) buunder - berkenbezem, ook 'rijsbezem' WBD (III.2.1:291)'boender'= afwasborstel WTT 2012 -- het grondwoord is hier niet 'bunder' in de zin van oppervlaktemaat, maar 'buunen' in de betekenis boenen. Er dient ook verschil gemaakt te worden tussen bezems van 'buunderhaaj' (zie volgende) en 'berkenbezem'; de laatste is vervaardigd van berkentakken en was voor het zwaardere bezemwerk (straatvegers).
buunderhaaj struikhei (Calluna vulgaris) WBD III.4.3: buunderhaaj - struikhei (Calluna vulgaris), ook genoemd: haaj, bissemhaaj 'bissemhaaj' genoemd omdat de takken gebruikt werden om bezems te vervaardigen
Calluna vulgaris - Ill: Thomé ► bissem
buune werkwoord, zwak boenen, poetsen Henk van Rijen: gimme is en töddeke om dèdaf te buune buune - buunde - gebuund korte uu, hoewel B 'bune' noteert J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): zie: schuren
buurman zelfstandig naamwoord buurman korte uu Cees Robben: Gij moest en vurbild neemen òn onzen nuuwen buurman. Cees Robben: zak oe rèùle vur den buurman? Dè wèl, buurvrouw; Dialectenquête 1879: - den stier van onzen buurman WBD III.3.1:319 'buurman' = buurman; ook genoemd: buur, gebuur, naaste buur, nabuur
buurt zelfstandig naamwoord korte uu 1. buurt, omgeving Omdè de aovenden zô lang zèn hô 'k besloten wè te gon buurten bij Bartje Bollekes... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29) Cees Robben – Munne rooie kôôl groeit de buurt in.. (19640918) [de uitdrukking wordt door Robben duidelijk bedoeld als een slecht bericht voor de tuinder, maar wat er met de rode kool dan qua groei mis is, is nog niet opgehelderd] WBD III.3.1:318 'buurt' = buurt; ook genoemd: 'geburen' WBD III.3.1:321 'buurt' = gebuurte; ook genoemd: buurlui, geburen, gebuur, geburen, buren, gebuurt WBD III.4.4:135 'buurt' = streek 2. het buurten, gezellig gesprek De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den buurt = Drik van Iersel (blz. 45) A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bürt, zelfstandig naamwoord mannelijk 'buurt' 1) de daad v.h. buurten 'Ze heet eren bürt al öt; de gezamenlijke mensen die ergens buurten. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUURT zelfstandig naamwoord vrouwelijk -'De buurt houden' - buurten
buurte werkwoord, zwak gezellig babbelen (oorspr. met buren) — buurte - buurtte - gebuurt korte uu Et wèèf zit wir èrgerhaand te buurte. Omdè de aovenden zô lang zèn hô 'k besloten wè te gon buurten bij Bartje Bollekes... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29) Cees Robben – Ge speult wè kaort en buurt en praot (19601125) Ons Drieka schèènt op tilleviesie/ omdè ik iederen aoved kèèk/ zij wil liever aaltij buurte/ mar deeze week krêeg ik gelèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zôo gao dè dan, zeej Peer) Ik wier prompt teruggestuurd dur onze vadder, die daor op de plaots stond te buurten meej enne maot van et wèèrk. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Buurte, thee drinke meej un kuukske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) WBD III.3.1:42 '(gaan) buurten, 'smoren en ouwehoeren' = kortavonden
Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BUURTEN onov.ww, praten als met buren, zonder gewichtigheid en in der zelfde taal; een tot niets verplichtende conversatie voeren. Z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUURTEN - den avond al koutende bij den eenen of anderen gebuur gaan doorbrengen. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUURTEN, ook wel kortavonden; z.a. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bürte(n) zw.ww.intr. - ergens een bezoek brengen en er blijven praten (wat helemaal niet in de buurt hoeft te zijn) Z.a. WNT BUURTEN - in de buurt een bezoek brengen, met een buur gaan praten
buurter zelfstandig naamwoord iemand die (geregeld) ergens komt 'buurten' korte uu A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bürter zelfstandig naamwoord mannelijk 'buurter', hij die 'buurt' J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUURTER zelfstandig naamwoord mannelijk - iemand die den avond bij eenen gebuur al pratende doorbrengt.
buurvrouw korte uu buurvrouw Jan Jaansen - Mar ik zal 'ns naor de buurvrouw gaon en vraogen of dè wel in orde is as d'r kiepe heel den pastoorstuin komen vernielen!" (uit: Boere-profeet; Nieuwe Tilburgsche Courant 1939) Piet Heerkens - Mar de buurvrouw, kaole madam/ mee twee kender... (De Kinkenduut; 1940) Willem van Mook - De buurvrouw keek Mie mee grote ogen van verwondering aon... (Nieuwe Brabantse novellen; 1970) Lodewijk van den Bredevoort - Un strèùse buurvrouw, Tonia Voskens, pakte onze kenderwaoge, draaide enne verse handdoek om menne kop en zette mèn in de kenderwaoge. (Kosset den brèùne eigeluk wel trekken I; 2006) Lechim - Mar de buurvrouw roept dur de heg/ Of dèsse koffie lust... (uit: Ochèrm, die moeders...; Tilburgsche Koerier; ca. 1970) Lechim - De buurvrouw stao mee 't zwempak aon/ Op d'r plaotske te strèke [strijken]... (uit: ’t Irste goej weer; Tilburgse Koerier; ca. 1970) Piet van
Beers - Mar... buurvrouw tòch, 't is tòch nie zôo/ dèk wòr
bespieoneerd? (Uit: Nie rôoke in hèùs; CuBra ca. 2005) buut zelfstandig naamwoord buit Van Rijen (1998): afmeldplaats bij verstoppertje (Fr. but) Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): meej den buut gòn strèèke - er met de buit vandoor gaan Cees Robben: mene buut verdiend meej ènkelt wèève Frans Verbunt: verzamelplaats, 'aftikplaats' bij het verstoppertje spelen. In de carnavalssfeer is buut een tonpraot Dirk Boutkan: (blz. 7) 'büt' (bij verstoppertje) Buuk - presentatie v.e. deelnemer aan het leuterconcours A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'buut' - buit, winst: 'de buujt saomen daele '. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUUT zelfstandig naamwoord mannelijk - buit, Fr. butin; merkelijke hoeveelheid; onverwacht profijt, winst. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836):. BUET hoort men hier meer dan buit.
buute werkwoord, zwak aanleggen (gezegd v.e. vuur), graven korte uu Dialectenquête 1879: vuur bute - vuur boeten WBD III.4.2:68 'buten' - graven v.e. konijnenhol, ook 'dabben' of 'wroeten' genoemd Buuk buute - aftikken, verstoppertje spelen Van Fr. 'but' = mikpunt, doel
buute werkwoord, zwak Van Rijen (1998): boeten gelden (bij spel), voornamelijk (of alleen) in de uitdr: Dè buut nie… PM Dè buut nie - dat is niet volgens de regels Cees Robben – Onrechtverdighed komt te buute... (19850830) Henk van Rijen: onrèèchvèèrdeghei komt te buute - onrechtvaardigheid straft zich zelf CiT (98) ''Onrechvèrighei komt te bute' korte uu Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): afbuute - afkloppen bij een spel (IV;19) |
|
Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal |
|
CuBra Home |
Luister naar het geluid van het broekjanneke (ekster - pica pica)
|
Advertentie circa 1935
Ill. uit Kroniek van de Kempen; een zogenaamde panblaker
Foto Henri Bersenbrugge
|
