"Toponymie" kan veel overhoop halen

Het Nieuwsblad van het Zuiden - woensdag 28 juli 1976

 

"Wat zou die naam betekenen? Waar komt hij vandaan?" Vragen, die menigeen zich wel eens gesteld heeft. Met de beantwoording daarvan houdt zich een tak van wetenschap bezig, die aangeduid wordt met het woord "toponymie". En wie daar induikt, ontdekt, dat er met zo'n simpele vraag heel wat overhoop gehaald kan worden. Dat komt goed tot uitdrukking in het jongste nummer van "Actum Tilliburgis", het tijdschrift van de Heemkundekring "Tilborch", waarin Sjef Vromans pagina's vol schrijft over de naam "Korvel", de bekende Tilburgse wijk. Voor wie de toponymie een onbekende zaak is, wordt het duidelijk, dat het gemakkelijker is zo'n vraag te stellen dan ze afdoend en definitief te beantwoorden. Ook in ons "Korvels geval" loopt het onderzoek uit op een - overigens wel gefundeerde - veronderstelling. En die komt dan hier op neer, dat "Korvel" zou kunnen betekenen: "bos/open plaats in een bos, dat door een korf van gevlochten biezen is afgesloten". Dat weten die van Korvel dan bij dezen!

 

Interesse

Namen - vaak zeer oude - liggen er overal voor het grijpen maar op de Tilburgse toponiemenakker is nog weinig geploegd. Dat er interesse voor bestaat blijkt uit een tweetal in dit nummer voorkomende "Ingezonden Stukken" (J. Smits en J. Sicking) en uit een "Ten geleide" van redacteur Martin de Bruijn. Hierin wordt gespeculeerd op de totstandkoming van werkgroepen "Toponymie" en ook "Archeologie" in het kader van de heemkundige kring. Voor wat de eerste groep betreft blijkt, dat die waarlijk niet met lege handen behoeft te beginnen. Uit Bossche, Oisterwijkse en Tilburgse protocollen is materiaal genoeg over Tilburg en Goirle aanwezig.

Voor het volgende nummer wordt onder de titel "Tilburg met mate" reeds een artikel in vooruitzicht gesteld van de hand van de Tilburger drs. Sjef Vromans. Deze assisteert professor Weijnen in Nijmegen bij de samenstelling van het "Woordenboek van de Brabantse Dialecten" en is tevens lector aan de universiteit van Luik.

Bij al deze plannen sluit goed aan een postuum artikel van Ferd. Smulders uit de serie "Tilburg rond 1450". Aan de orde gesteld wordt hier "Het broek langs de Donge". Dat is het gebied op de grens van de Meijerij en de Baronie van Breda. Dit artikel wemelt van uit oude documenten opgedoken namen. Hier en daar worden ook woordverklaringen gegeven. Er is hier dus ook sprake van "toponymie". We leren daarbij o.a., dat de Donge in oude teksten voorkomt als "die Dongaa" of "die Dongensche Aa" en soms ook "die Leyde".

 

Familie Verbunt

Er is tevens sprake van een "Gemeyne Bunt". Er bestond een naar deze "Bunt" genoemde familie "Van der Bunt". En dat werd de bekende Tilburgse familie Verbunt. Interessante dingen om te weten, niet waar? Zeker als het eigen omgeving betreft en men in namen herkennings- of aanknopingspunten ontdekt. Voor de leek zijn dat misschien wel de krenten in plaatsnaamkunde.

Volgens een artikel van Martin de Bruijn heeft de Tilburgse wijk 't Heike (Kerk) ooit een vluchtschans gekend. Sedert de 17de eeuw bezaten veel Kempische gehuchten een vluchtschans in het bos. In de omgeving van Tilburg had men toen niet zoveel bos of het lag te ver van het dorp verwijderd. Niet uitgesloten is daarom, dat sommige herdgangen eigen vluchtmogelijkheden kenden. Hier moet zo'n beveiliging gelegen hebben ten zuidoosten van de Heikese kerk. Zo ongeveer vóór de voormalige toegang van het paleis-raadhuis met als het ene uiterste punt de voormalige hoek van de Bisschop Zwijsenstraat, waar oudere Tilburgers eens het Maastrichts bierhuis hebben gekend en nog oudere een school annex schoolmeesterswoning. De schans zou, volgens een oude acte, zijn aangelegd eind 1632. Ene Hendrick Claessen had er "vier dagen aan de kerkeschans gevrocht" en zeven soldaten in de schuur logies geboden en gevoed. Dit alles "met consent van de borgemester 1629". Het zou derhalve ook wel kunnen, dat de schans al in 1629 werd aangelegd. Er blijft hier nog wel een aantal vragen ter beantwoording over. Hopelijk gebeurt dat nog eens want er zou nog méér materiaal over bestaan. De schrijver van dit artikel verzorgt in dit nummer ook de rubriek "Boeken en Tijdschriften" en een verslag over de kringactiviteit over 1975.

 

Deze met tekeningen en foto's geïllustreerde "Tilliburgis"-aflevering behoort tot de "zeer goede" en getuigt bovendien van vitaliteit. Houden zo!

 

PIERRE VAN BEEK