Proost! met Tilburgs glas "scherpbier"

Het Nieuwsblad van het Zuiden - donderdag 16 april 1970

 

"Wie zich met de geschiedenis van Tilburg bezighoudt, stuit daarbij voortdurend op het woord herdgang in een of andere van zijn vele variaties. We ontmoeten het woord al in de 15de eeuw en dat duurt zo tot ongeveer 1800." Met deze woorden begint C. Weijters zijn artikel over "De Tilburgse Haardgangen" in de aprilaflevering (2) van "Historische Bijdragen", het orgaan van de Heemkunde Kring "Tilborch". Wie een woordenboek openslaat, krijgt wel enig begrip van dat vreemde woord voorgeschoteld, waar hij het soms dan maar mee doet. Totdat hij - bij verdere verdieping van zijn kennis over de historie van zijn gewest - op allerlei "vertalingen" stuit, die elkaar niet helemaal dekken. Dan is het gevoel van onbehagen geboren. We vermoeden, dat een dergelijk onbehagen bij de schrijver ook de stimulans heeft gevormd eens wat dieper te gaan graven. Hij doet dat nauwgezet en zo leren we welke betekenisveranderingen en -nuances het woord in een ontwikkeling van drie eeuwen heeft ondergaan. Alles heel instructief, want nu weet men tenminste, waar over gepraat wordt als de auteur zich, in een aangekondigd vervolg, specifiek met de haardgangen in Tilburg gaat bezighouden.

 

Afschuwelijk

Onder de wat dubbelzinnige titel: "Boeren, van Beek en Spaans oorlogsgeweld" - het scheelt nagenoeg maar een komma! - schrijft W. v. Hest over de overval op de Tilburgse Heikant door 80 ruiters van Haultepenne op 16 april 1580. Aan de hand van authentieke stukken krijgen we een verslag van de "affgrijsselijcke torturen ende dootslaghen", die op de Heikant, op de weg naar Oisterwijk en te Oisterwijk door de Spanjaarden bedreven zijn, mogelijk zelfs aan onschuldige Heikanters! Dit artikel vormt in al zijn gruwelijkheid een bewijs voor de beeldende kracht van het detail. Wat in een globaal, historisch overzicht schier verloren valt, komt door het uitgewerkte detail niet alleen tot spreken maar wordt hier - hoe lang ook geleden - opnieuw actualiteit. Men ziet zich met de neus gedrukt op een diepmenselijk drama, dat sterk de verbeelding activeert en waarbij men helaas ervaart, dat het niet van gisteren is, maar dat het zich altijd weer herhalen kan. Dat heeft de voorbije oorlog bewezen!

 

Drinkwater

C. Robben houdt zich bezig met "De watervoorziening van Tilburg" en de lijdensgeschiedenis, die dat probleem tegen het einde van de 19de eeuw heeft opgeleverd. Men had hier te maken met een kwestie van vandaag of gisteren. De schrijver vond in het Tilburgs gemeentearchief een notariële acte van 1689 met een verklaring van een in "het gehucht de Heuvel" wonende dr. Johan Janssens, die het daar over de watervoorziening heeft. In twintigste-eeuwse ogen 'n nogal amusant stuk, dat om beurten 'n glimlach en verbazing oproept. O.a. wordt er de procedure van het wolwassen in Tilburg aangehaald. Eerst wordt de wol vermengd en opgemaakt met terpentijn. Vervolgens wast men deze opgemaakte wol met een "stinckende vochtighe materie", te weten met warm stinkende pis of zeep. Zo zegt het deze "dr.", die ook wat Latijn in zijn verklaring doet. Tegenwoordig zouden we ons iets anders uitdrukken want het is met woorden al net als met mensen: ze dalen of' stijgen op de maatschappelijke ladder.

 

Besmetting

Die "stinckende materie" besmet niet alleen het drinkwater uit de "wolspulen" maar ook dat van de particuliere putten. Gedronken moet er echter worden. Daarom vermengt men dit vuile water met deeg en roggemeel. Dit brouwsel wordt gekookt, van de lucht afgesloten en tot gisting gebracht. Zo kan men het bewaren en ook drinken onder de naam van "scherpbier" of "scharrebier". De doctor betoogt, dat dit brouwsel geen aanspraak op de naam "scherpbier" mag maken. Het wordt trouwens ook gebruikt als medicijn tegen keelontstekingen, die een gevolg zijn van het drinken van slechte brandewijn en andere sterke dranken. Van hygiëne gesproken! Robbens verhaal krijgt ook nog een aardig trekje als de pachters van de bierbelasting opdagen om een poging te doen dit specifiek Tilburgse zg. "scherpbier", dat een zure smaak had, onder het normale bier te doen vallen. Oude pachters ontkennen deze beschuldiging en 80 "biermakers" scharen zich daarbij aan hun zij.

Zulke ontdekkingen doet men als men zich met Tilburgs watervoorziening bezighoudt. Twee foto's over de watertoren in aanbouw illustreren het artikel, waarin men ook kan vinden, dat het oorspronkelijk de bedoeling was twee torens te bouwen.

 

Oud schrift

Het orgaan bevat weer eens het facsimile van oud handschrift. Nu van een akte van 1800, welke wat gemakkelijker leesbaar is dan die uit het eerste nummer. De redactie heeft de bedoeling de graad van moeilijkheden geleidelijk op te voeren. Zij wil in een niet te snel tempo in de eeuwen teruggaan, daarbij zorg dragend voor de nodige variatie. Een systeem, dat de lezers zeker zullen waarderen.

Dit aprilnummer, dat aanzienlijk groter van inhoud is dan het voorafgaande, sluit met een lijst van ruim vijftig kringleden, waaronder we verschillende klinkende namen aantreffen. In haar "Ten geleide" zegt de redactie, die zeer tevreden is over de reactie op haar eerste nummer, dat het ledental verdubbeld dient te worden om een maandelijkse verschijning van "Historische Bijdragen" en de andere activiteiten van de kring te waarborgen. Ons dunkt dat het er in zit.

 

PIERRE VAN BEEK