Er
bestaat een Italiaans spreekwoord, dat - letterlijk in het
Nederlands vertaald - luidt: "De ezel kent zijn staart pas
als hij hem verloren is". We vinden voor dit gezegde zo
niet direct een even kernachtig equivalent in onze taal. De
algemene levenswijsheid die het tot uitdrukking brengt is echter
deze, dat een mens een bezit eigenlijk goed gaat waarderen als
hij het verloren heeft en het dus te laat is. En nu vraagt u wat
dit met de Tilburgse Warande te maken heeft? Hopelijk wordt dit
duidelijk uit hetgeen hierna volgt.
Sinds
een reeks van jaren bezit de gemeente Tilburg in de Warande, het
voormalige landgoed van de familie Verbunt, dat ligt opgesloten
tussen het Tilburgse Dierenpark, de spoorlijn Breda, de lijn
naar Baarle-Nassau en de Bredaseweg en dat bij de aankoop een
oppervlakte had van ongeveer 81 hectare, een recreatieoord van
een bijzondere aantrekkelijkheid. Menig grote stad zou voor zo'n
dergelijk bezit haar vingers afbijten en wanneer een dergelijk
fraai bos gelegen was bij een of andere stad in het westen van
het land, zou het als nummer één op de kleurige folders van de
plaatselijke VVV prijken. Maar nu zijn we in Tilburg eenmaal
verwend op het gebied van natuurschoon en daardoor komt het
wellicht, dat van onze Warande niet zoveel praat gemaakt wordt.
Langzame
groei
In
ieder geval ontkomt men niet aan de indruk, dat de Warande - in
onze stad zelve - niet de aandacht geniet, waarop ze aanspraak
zou mogen maken. Op doordeweekse dagen is het aantal bezoekers
uiterst schaars. Alleen op mooie zomerse zondagen kan het er
behoorlijk druk zijn, zodat het moeite kost een plaatsje op een
van de zestig banken, die kriskras door het bos verspreid staan,
te vinden. Niettemin zit er - naar men ons verzekerde - groei
in. Langzaam stijgt het aantal bezoekers al ligt het tempo wel
laag.
Nu
valt het niet te ontkennen, dat een tocht van het oosten van de
stad zo helemaal naar het westen een hele reis betekent. Als
eersten op dit gebied georiënteerden komen de bewoners van
"Het Zand" in aanmerking, doch van deze richting uit
bezit de Warande geen andere toegangsweg als de wat excentrisch
gelegene bij de overweg aan de Zwartvenseweg. De andere
toegangswegen liggen alle aan de Bredaseweg, de beruchte
"dodenweg", die door gepensioneerden het liefst
vermeden wordt en deze categorie komt speciaal in aanmerking als
bezoekers op de gewone weekse dagen. Zij zijn voor vervoer op
fiets of brommer aangewezen, want de gewone dienst van de
stadsbussen zet hen ook niet voor de toegang af.
Hopelijk
komt hierin echter in de niet al te verre toekomst een
verbetering, omdat het namelijk in de bedoeling ligt de Prof.
Verbernelaan achter het Dierenpark door te trekken, zodat de
Warande dan voortaan ook langs deze kant bereikt kan worden.
Twee
gedeelten
Zoals
bekend werd de Warande, in hoofdplan, aangelegd in de vorm van
een ster, zoals dat in die dagen de mode was. Dat betekent lange
rechte lanen, die alle uitkomen op een centraal punt, wat
destijds de nu verdwenen villa vormde. Op de dag van vandaag
zouden we zo geen recreatieoord aanleggen, maar de eentonigheid
van een dergelijk grondplan ondervangen door de aanleg van
aardige kronkelpaden, zodat men toch een interessant
wandelgebied gekregen heeft.
Voor
ons valt de Warande in twee gedeelten uiteen, namelijk het
gecultiveerde deel - verreweg het grootste en dat de sporen van
de gekunstelde aanleg vertoont - en het meer natuurlijke deel,
waar de hand van de mens zich minder verraadt. Dit laatste
bevindt zich langs de nieuwe Belgische lijn, voor de aanleg
waarvan het een lelijke veer heeft moeten laten. Maar er bleef
nog een riant stukje over. Het bestaat uit hei met vliegdennen
en eiken en waarin vooral die heerlijke berk met zijn fel tegen
de donkere mast afstekende witte stammen en het heldere groen
van de bladeren een bijzonder mooi accent geeft. De jeugd kan
hier ravotten en Indianenfantasieën botvieren. Wat ze dan ook
doet, al of niet onder toezicht van de ouders, die een fijn
plaatsje in het zonnetje vinden op de bank in de lichte open
ruimte.
Centraal
punt
Centrum
van de Warande vormt de plaats van de voormalige villa, waar nu
nog de tuinderswoning en een schuur staan. De overtollige bomen
werden er gerooid en zo ontstond hier een ruimte, die juichend
de wandelaar opvangt als hij uit de beschaduwde lanen komt.
Grote goed verzorgde gazons accentueren nog de ruimte en de
gewijde rust, die vooral op een stille ochtend van deze plaats
uitstraalt. Een van deze gazons is vrijgegeven als speelruimte
voor de jeugd. En het is een prachtige ruimte waar naar
hartelust balspelen kunnen worden beoefend, de oranje
sheltertjes kunnen worden opgeslagen en waar voor de ouders ook
een paar banken aanwezig zijn.
Het
is ook hier, dat het oog van de natuurliefhebber geboeid wordt
door 'n aantal fantastische rode beuken van respectabele
ouderdom en dientengevolge met een daaraan evenredige omvang.
Doordat zij zo vrij staan op de gazons, komen ze volledig tot
hun recht en domineren zij het centrum van de Warande. Daar is
de hoge reus op het middengazon met in zijn nabijheid een
verhoogd rozenperk in staat van wording. Op het andere gazon
spreidt een soortgenoot zijn takken breed uit tot zeer laag
boven de grond, zodat hij een caroussel lijkt, die ieder
ogenblik aan het draaien kan gaan.
Veel
variatie
Van
de op het centrum uitkomende lanen is er niet één hetzelfde.
Er is een lange lindelaan die nooit gesnoeid werd, zodat de
takken reeds aan de voet der bomen beginnen en er een donkere
hemelhoge tunnel vol mysterie ontstond. Minder duister maar
geladen van plechtigheid is de laan van de torenhoge sparren,
die zich bijna zwart door het lichte groen van de rijke
onderbeplanting boort en waar in de late nazomer of de herfst de
wandelaar gaat over een tapijt van naalden. Elders vindt ge een
soortgelijk laantje in verkleinde editie, die u brengt naar een
brede laan van statige en zowel letterlijk als figuurlijk
gewichtige beuken. Dan weer voert een kronkelpad u door een
beukenwoud, hier van oude, ginds van jongere datum, door een bos
van jonge dennen of door een complex van als ranke scheepsmasten
oprijzende dennen. Terwijl sommige naar het licht van de hemel
tasten, zoeken andere het in een naar de aarde gebogen bestaan
en leven zij zich uit in een krampachtige worsteling van
zonderlinge vergroeiingen. Een zeldzame keer priemt er tussen
het loofhout een slanke conifeer als een exotische cypres van
Böcklings "Dodeneiland" en dan weer stuit ge op een
bos van mosgroene lariks of lork. Er staan Douglasdennen, eiken
in overvloed, waaronder grootbladige Amerikaanse, waarvan in de
herfst de bladeren zo fraai rood worden, er groeit de
krentenstruik met zijn eetbare vruchtjes en de eveneens eetbare
tamme kastanje, waar de jeugd in de herfst zo graag
"onderbost"... en als ge vlug bent, ziet ge nu nog
hier en daar het paars van de bloeiende rododendron naar voren
springen.
Geen
pootjebaden
De
Warande bevat ook de onmisbare waterpartij. Er zijn zelfs twee
vijvers, waarvan de ene echter het grootste deel van het jaar
droog staat, hoewel de Warande toch tot de laagste gebieden van
Tilburg behoort. De andere vijver nabij het centrum gelegen
behoort echter jammer genoeg tot afgesloten terrein. Het zou een
mooi ding zijn wanneer de jeugd hierin mocht rondplassen. Men
verzekerde ons echter, dat dit niet kon worden toegelaten, omdat
deze vijver te gevaarlijk zou zijn. Hij is vrij diep en bezit
een onregelmatige bodem met verraderlijke verrassingen.
Niettegenstaande deze handicap vormt de Warande toch een oord
van ongekende rijkdom met voor de geestelijke en lichamelijke
volksgezondheid de waarde van een sanatorium of rustoord. Hier
is nu letterlijk keus voor iedereen en voor alle tijden van het
jaar. De geregelde bezoeker ontdekt zelf spoedig de zonnige en
de beschaduwde plekken, de plaatsen voor het hartje van de zomer
en die voor het voor- of najaar. De winderige en de rustige
windvrije plekken.
Wild
komt in de Warande weinig voor. De eekhoorn is er wel
vertegenwoordigd en de vogelwereld natuurlijk ook. Wat dit
laatste betreft krijgen we wel eens de indruk, dat de kraaien,
roeken en kauwtjes er met grote brutaliteit de boventoon voeren.
De zwarte kraai stapt er, vooral des morgens, fier en uitdagend
over de gazons, de kauwen en roeken houden er hun
vliegoefeningen alsof deze wereld alleen voor hen is. Daar zijn
de merels, die er wormen uit het gras trekken, maar kleine
jongens bij om van de vele bescheiden soorten mezen maar niet te
spreken.
Kaalslag
Dat
is dan onze Warande, die Tilburg helaas onvoldoende kent... en
die niet door de Beekse Bergen verdrongen behoeft te worden! Na
onze poging de aantrekkelijkheid van de Warande te schetsen moet
ons nog iets van het hart. Voor wat de bosbouwkundige sector
betreft is het beheer opgedragen aan de Nederlandsche Heide
Maatschappij. Toegegeven, dat het complex toen het in handen van
de gemeente kwam in verwilderde staat verkeerde. Er moest heel
wat aan gedaan worden. Er is heel wat hout uit de Warande
verdwenen en dat zal bosbouwkundig wel allemaal in orde zijn
geweest. Toch vragen wij ons af, of aan het uitdunnen nooit een
einde komt. Ieder jaar opnieuw zijn we, na een voorbije winter,
tot de ontdekking moeten komen, dat er alwéér een partij hout
verdwenen was met als ruil kale of nagenoeg kale plekken. Het
kan toch niet de bedoeling zijn, dat men straks vanaf de
Bredaseweg tot de Belgische lijn kijkt???
Punt
twee dat ons verontrust, is het feit dat er voortdurend aan de
Warande wordt "geknaagd". Het begon met de aanleg van
de nieuwe hockeyvelden. Toen kwam de aanleg van het "Bels
lijntje". Dit vooral is een zware aderlating voor het
boscomplex geweest al betrof het hiervoor prijsgegeven deel dan
"maar een stuk hei". Van zuivere natuur gesproken
vormde dit stuk van de Warande langs de Zwartvenseweg het meest
ongerepte deel van het complex. Langs genoemde weg is nu een
weliswaar nog steeds zeer fraaie doch toch maar smalle
recreatiestrook overgebleven, die helemaal uit het
Warande-verband is losgesneden.
Jongste
"amputatie"
En
als derde "amputatie" hebben we thans het opschuiven
van het Dierenpark naar het westen. Het betreft hier ruiling
tussen de gemeente en de eigenaar van het Dierenpark.
Laatstgenoemde gaf aan het einde van zijn park een stuk vrij
voor de aanleg van de Prof. Verbernelaan en ontving daarvoor het
meest oostelijk deel van de Warande terug. Dwars door dit
gedeelte is thans een afrastering van gaas getrokken. Een
belangrijk snijpunt van wegen ging hiermee voor de Warande
verloren en er is nu een dode hoek ontstaan. Het Dierenpark ligt
nu niet meer alleen naast de Warande, maar zit er finaal
ingeschoven.
Nu
weten wij wel, dat men voor al deze "amputaties" zeer
goede argumenten heeft kunnen aanvoeren en dat grotere belangen
voor kleinere dienen te wijken. Zo langzamerhand rijst echter
toch de vraag wat de eerstvolgende "verkaveling" zal
worden. De politiek van partiële "verovering" ligt op
ander niveau sommigen nog vers in het geheugen. Hoe gemakkelijk
nadert men, voortgaande op deze wijze, niet het moment, dat het
restant eigenlijk "niet meer als de moeite waard"
gekwalificeerd kan worden. We menen dat de Warande destijds is
aangekocht voor de recreatie van de Tilburgse bevolking en niet
om verkaveld te worden. Het is beter dit tijdig en voortdurend
onder de ogen te zien.
Pomp
gevraagd
De
bevolking naar dit recreatieoord beter de weg te leren vinden is
een van de oogmerken van dit artikel. Om dit doel te bereiken
zou mede van nut zijn de aanleg van een ventweg langs de
Bredaseweg en de spoedige doortrekking van de Prof. Verbernelaan.
Het ontbreken van een verversingsgelegenheid is ook een
handicap. De moeilijkheden daarvoor zijn welbekend, doch het
minste wat geschieden kon was wel het aanbrengen van een pomp
voor de jeugd, al zijn de ervaringen met de pomp van het
Wandelbos niet zo hoopgevend. Hiermee zijn we meteen beland bij
het hoofdstuk vernielingen. Ook in de Warande wordt door de
jeugd veel vernield. Er bevindt zich hier bijvoorbeeld een
stenen kapelletje, waarvan alle ruiten het al lang hadden moeten
ontgelden. Een drie weken geleden werden er nieuwe ingezet. Ze
zijn weer gedeeltelijk vernield en men heeft nu zelfs ook een
kozijn uit de muren getrokken. Een andere klacht vormt het
achterlaten van picknickrommel na een drukke zondag. Het al zo
oude rijmpje van natuurbeschermers: "Laat niet voor het
aangenaam verpozen de eigenaar van het bos de blikken en de
dozen" blijft derhalve actueel. Ouders en opvoeders zouden
dit de huidige generatie (en sommigen zichzelf) nog wel eens
opnieuw in mogen pompen.
Resumerend
willen we ten slotte opmerken, dat Tilburg in de Warande een
fraai stuk natuur bezit voor rustige recreatie en dat dit niet
verkaveld dient te worden, daar men anders wel eens voor de
ervaring van de Italiaanse ezels kan komen te staan, waarmee wij
ons stuk openden.
PIERRE
VAN BEEK |