CuBra

INHOUD ED SCHILDERS
HOME


Print deze Pagina

Deze tekst verscheen oorspronkelijk in NRC / Handelsblad

Foto's: Ed Schilders

Ed Schilders
De Bibliotheca Thurkowiana Minor in Den Bosch

Een monument voor het kleine boek

Reuzen in een notendop


Voor meer foto's klik hier

 

Wat is de overeenkomst tussen de veldheer Napoleon, president Franklin D. Roosevelt, keizerin Eugénie van Frankrijk, en een boekhandelaar in ruste uit ’s-Hertogenbosch: Guus Thurkow? Het antwoord is: miniatuurboeken. Napoleon en Roosevelt hadden een grote minireisbibliotheek, de prachtige miniboekenverzameling van de keizerin ging verloren tijdens de troebelen van de ‘Commune’ van Parijs, en in ’s-Hertogenbosch kwam onlangs de Bibliotheca Thurkowiana Minor gereed, de Kleine Thurkow-bibliotheek. ‘Klein’ heeft daarbij uitsluitend betrekking op het formaat van de boeken, die volgens de internationale maat niet groter mogen zijn dan 76,2 mm (3 inch). Als Thurkow de deuren opent van een imposante kabinetkast van eikenhout, wordt de replica zichtbaar van een klassieke achttiende-eeuwse bibliotheek, tot in de kleinste details uitgevoerd op een schaal van 1 : 4.

 


Guus Thurkow en de Thurkowiana Minor

 

Alleen de bibliothecaris lijkt net even de deur uit te zijn; de krant ligt nog op zijn bureautafel. Wellicht bevindt hij zich elders in het pand, want op de eerste verdieping staan de deuren open, die toegang geven tot de achterliggende boekenzalen: perfect gezichtsbedrog.

‘We hebben ons gebaseerd op de poppenhuizen uit de zeventiende en de achttiende eeuw,’ zegt Thurkow, ‘zoals je die nog kunt zien in bijvoorbeeld het Rijksmuseum en het Frans Halsmuseum.’ Daarnaast werd de inrichting van de Thurkowiana Minor gebaseerd op voorbeelden van oude (privé)bibliotheken. De collectie van circa tweeduizend boekjes is klassiek ingedeeld, niet ongelijk de oudste voorstellingen van de bibliotheek van de Leidse universiteit. Boven elke kast prijkt een minuscule, in koper gegraveerde titel: Mathematici, Philosophi, Historici, Jurisconsulti, en de Literatores: van Dante tot Poe, van de sonnetten van Shakespeare tot die van Jean Pierre Rawie. En natuurlijk ook Gullivers bezoek aan Lilliput. Omdat elke zichzelf respecterende bibliotheek sinds het begin van de negentiende eeuw ook een ‘Enfer’ kreeg, een ‘Hel’ waar de pornografica en erotica bewaard worden buiten het bereik van het publiek, heeft ook de Thurkowiana Minor zo’n gesloten afdeling. In de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag liggen de erotica achter kippengaas, in de linker zijwand van de Thurkowiana Minor kan de bezoeker een geheim paneel verschuiven, waarachter een nieuwe kast, nu met de gewraakte titels, zichtbaar wordt. Daar staan de beruchte Ragionamenti (Gesprekken) van Pietro Aretino, en de 365 minnaars van Josephine Mutzenbacher. In miniatuurvorm uiteraard.

Er is drie jaar lang hard gewerkt aan deze bibliotheek die uniek is in de wereld. Er zijn grotere collecties, bijvoorbeeld die van Charlotte Smith in de bibliotheek van de universiteit van Iowa met 3000 titels. Ook de Bodleian in Oxford, de Grolier Club in New York, en de Huntington Library in Californië hebben mooie verzamelingen. Maar er is geen tweede Thurkowiana als het om het bouwwerk gaat. Thurkow omringde zich bij de bouw met experts op elk gewenst gebied. Twee specialisten in kabinet- en interieurbouw werden de voornaamste pijlers waarop de Thurkowiana nu staat. Zij stonden garant voor de houten balusters, consoles, vloerdelen, en pilasters op die dwingende schaal van 1 op 4. De globes van de aarde en de hemel die in de kamer van de bibliothecaris staan, zijn tot op de seconde afgestemd op de globes van Mercator, inclusief een meridiaan die in messing is gegraveerd en een horizon van papier. ‘De planken zijn verstelbaar’, zegt Thurkow over de kasten, want zelfs de miniatuurbibliothecaris moet kunnen woekeren met de ruimte.

De lust om teksten klein te krijgen, is zo oud als de mens kan schrijven. Taalkundigen nemen aan dat de uitdrukking ‘in een notendop’ direct terug te voeren is op een passage uit de Naturalis Historia van Plinius de Oudere, waarin sprake is van Homeros’ Ilias, zo klein geschreven dat de hele tekst kon worden opgeborgen in het omslag van een notendop. Het exemplaar bestaat niet meer, maar dat het mogelijk was teksten zo uit te voeren staat vast. De Franse schrijver Menage liet in de achttiende eeuw een experiment uitvoeren, en bewees dat Plinius geen onzin vertelde. Vooral een haartje uit de veer van een kraai deed wonderen als je een pennetje nodig had om minuscuul te schrijven. De uitvinding van de boekdrukkunst gooide aanvankelijk roet in het eten van de miniliefhebbers, maar in 1468 drukte Peter Schoeffer (de opvolger van Gutenberg) een kalender die met gemak in een binnenzak paste. Miniatuurboeken zijn ook wel gedefinieerd als ‘de juwelen van een bibliotheek’. De kleine boekjes werden door drukkers en zetters beschouwd als een meesterproef, en de binders deden de rest. Met omslagen in goud en zilver; ingelegde kostbaarheden als edelstenen en relieken van heiligen op het voorplat; en exotische extraatjes van banden uit schildpad, parelmoer, of vreemde huidsoorten. Toen Anna Boleyn het schavot betrad om onthoofd te worden, droeg ze een halsketting met daaraan een miniatuurgebedenboek, gebonden in een gouden omslag.

Die hang naar unieke exemplaren spreekt ook Guus Thurkow wel aan. Uiteindelijk zou de Thurkowiana moeten bestaan uit vierentwintighonderd unieke exemplaren. Hij produceert er, samen met zijn echtgenote Luce, zes per jaar. ‘Dat halen we dus niet.’ Ondertussen is de bibliotheek gevuld met ongeveer tweeduizend boekjes, de voorraad van The Catharijne Press, een van de weinige antiquariaten en uitgeverijen van miniatuurboeken ter wereld. Alleen in Japan is er ook een miniboekwinkel, de Miniature Book Oval Saloon.

Thurkow meent het. Zijn ideaalbeeld zullen hij en zijn vrouw Luce niet kunnen verwezenlijken: de perfect uitgevoerde Thurkowiana Minor, gevuld met unieke exemplaren. Het juwelenkistje van de bibliofiel. Een schatkamer vol papieren kroonjuwelen. En tegelijk een toonbeeld van bibliothecaire bescheidenheid. Thurkow zoekt een opvolger. Iemand, een instantie, die het werk zal voortzetten. Een schenking sluit hij niet uit. Uit Amerika kreeg hij al een aanbod. Maar het moet Nederland zijn. Klein land, grote lezers. Kleine boeken, grote liefhebbers.

In het midden van de begane grond van de Thurkowiana Minor staat een bronzen beeld, schaal 1 op 4, van Don Quichote de la Mancha, gebeeldhouwd door een van de vele medewerkers aan de bibliotheekinrichting. Ridder en boekenvriend Quichote is de beschermheer van de bibliotheek, en hij levert ook het motto voor de verzameling. Als de Don tegen de windmolens gaat vechten, roept hij uit: ‘Ellos son gigantes!’ Tussen al die miniatuurboeken is dat de maximale lofzang: ‘Het zijn reuzen!’

 


 

Terug naar begin van de pagina