Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - juni 2014

Gerdien Wolthaus Paauw, foto uit het documentaire fotoproject Volg de Spoorzone. Transformatie Burgemeester Brokxlaan 2013-2014.

¶ www.gerdienwolthauspaauw.com

www.historypin.com

bit.ly/15Q3A5F

©Brabant Cultureel – juni 2014

Volg de Spoorzone met Gerdien Wolthaus Paauw

De Tilburgse Spoorzone verandert in hoog tempo. De Tilburgse fotografe Gerdien Wolthaus Paauw legt de transformatie sinds vorig jaar vast. En iedereen kan haar daarbij op de voet volgen via internet.

door Joep Eijkens

Tilburg verandert met de dag. Nergens is dat zo goed te zien als in de Spoorzone, een uitgestrekt gebied aan weerszijden van het centraal station. En dan vooral sinds de aanleg van de Burgemeester Brokxlaan aan de noordzijde parallel aan de spoorlijn. Eindelijk krijg je in één oogopslag zicht op het hele station met zijn karakteristieke ‘kroepoekdak’, zij het van de achterkant. Hier heeft de stad een ander, meer grootsteeds gezicht gekregen.

Er zijn weinig mensen die de ruimtelijke ontwikkelingen in dit gebied zo scherp in het oog houden als Gerdien Wolthaus Paauw. De Tilburgse fotografe heeft er zelfs een project van gemaakt. En alleen al de titel daarvan maakt duidelijk dat zij haar beelden graag deelt met het publiek: Volg de Spoorzone.

Gerdien Wolthaus Paauw. foto Joep Eijkens

Zoals zoveel fotografen is Wolthaus Paauw (Rijnsburg 1965; ze heette aanvankelijk Wolthaus) via een omweg in de fotografie terecht gekomen. Zij studeerde aan de Agrarische Pedagogische Hogeschool in ’s-Hertogenbosch en kreeg een baan bij de NCB in Tilburg. ‘Ik was er coördinator kennisuitwisseling.’ Na een jaar of zeven werd het haar duidelijk dat ‘dit niet mijn plek was’. ‘De laatste maanden dat ik daar werkte had ik er een extra taak bij gekregen: specialist aardbei en prei,’ zegt ze lachend. ‘Dat werd de befaamde druppel om te gaan switchen.’

Fotografie had haar altijd al geboeid, maar om er ook je beroep van te maken is een ander verhaal. Een ontmoeting met twee Letten bracht haar op het spoor. Zij werd uitgenodigd om een serie portretten te maken voor een universitair onderzoeksproject in Letland. Terug in Nederland durfde ze de stap te zetten en begon in 2000 haar opleiding aan de Fotoacademie in Amsterdam.

Gerdien Wolthaus Paauw, foto uit het boek De Bouwers (2008).

Flarden

Nota bene het eerste studiejaar al won ze met een vrije opdracht de Adriaan Boer Fotografieprijs van het fotoblad Focus. Flarden heette de serie die zij maakte over haar dementerende grootmoeder Gerritje Wolthaus. Een impressionistische reeks foto’s waarin het vervagen van herinneringen fraai verbeeld werd door een toepasselijk gebruik van scherptediepte en waarin de blijvende behoefte aan menselijk contact vorm kreeg in blikken en aanrakende handen.

Aandacht trok Wolthaus ook met de serie Gevangen Verlangen waarmee ze in 2005 afstudeerde. Zij portretteerde zeven vrouwelijke gedetineerden uit de Penitentiaire Inrichting Breda, vroeg hen waar ze het meest naar verlangden en probeerde de antwoorden zo goed mogelijk in beelden te vangen. ‘Ik deed dat op polaroid om het effect van een droombeeld te versterken,’ licht ze toe.

‘Opvallend was dat de vrouwen geen grote, wereldbestormende wensen hadden maar kleine, intieme wensen. Bijvoorbeeld: met m’n rug tegen een boom zitten, of het haar van mijn kleinkinderen vlechten.’ Gecombineerd met de portretten ontstonden zo zeven tweeluiken, een vorm die ze sindsdien vaker heeft gebruikt. Het werk werd in het kader van Breda Photo geëxposeerd in de gevangenis zelf.

Gerdien Wolthaus Paauw, foto uit het fotoproject Gevangen Verlangen - Penitentiaire Inrichtingen Breda, 2005.

Paauw en pauw

Tijdens de opening van Gevangen Verlangen maakte de fotografe bekend dat zij voortaan door het leven zou gaan als Gerdien Wolthaus Paauw, met de familienamen van haar beide ouders. Het is een eerbetoon aan haar moeder en markeerde tevens het begin van haar professionele carrière als fotograaf.

‘Het overlijden van mijn moeder aan de spierziekte ALS is een keerpunt in mijn leven geweest,’ verduidelijkt ze. ‘Het heeft onder meer geleid tot mijn carrièreswitch, waar ik nog steeds erg gelukkig mee ben. Het voeren van de naam Paauw is een hommage aan haar. Daarnaast is de pauw natuurlijk een prachtige, kleurrijke vogel, met vele ogen – altijd handig voor een fotograaf – en symbool van wederopstanding. Kortom, ook een mooie bedrijfsnaam!’

Gerdien Wolthaus Paauw , foto uit het project 'Palestinian women, empower their future'.

Palestijns

Een terugblik op het afgelopen decennium leert dat ze flink aan de weg heeft getimmerd. En dan met name in de sociaal-culturele opdrachtsfeer. Zo maakte zij samen met Paul Spapens het fotoboek De Bouwers (2008) over bouwers van carnavalswagens in Tilburg en tekende zij ook voor de fotografie van het boek Havengezichten (2011) van de Stichting Thuishaven Tilburg.

Wolthaus Paauw beperkte zich niet tot de eigen regio. Zo reisde ze vorig jaar naar Israël om daar in opdracht van de Tilburgse stichting Vrienden van Nazareth tien Palestijnse vrouwen te portretteren die dankzij een beurs van de stichting kunnen studeren.

Dat was niet haar eerste internationale project. De ondergang van de IJslandse bank Icesave greep ze aan om in 2009/2010 in totaal 38 IJslanders te portretteren en te interviewen over de gevolgen van de crisis in hun persoonlijke levenssfeer. Daarnaast fotografeerde ze IJslandse ‘oerlandschappen’, zowel in de zomer als in de winter. ‘In de zomer fotografeerde ik ’s nachts, in de winter bij dag.’ Dat deed ze, legt ze uit, om te laten zien hoe weinig verschil er is en daarmee te symboliseren dat je in de crisis ook lichtpuntjes kunt zien, niet op de laatste plaats nieuwe kansen op het vlak van een duurzame economie. ‘Maar,’ moet ze nu vaststellen, ‘het blijft een weerbarstige problematiek. Dat zie je bijvoorbeeld aan al die mensen waar Gerrit Poels elke nacht brood naar toe brengt.’

Ze komt daarmee bij een ander project dat haar na aan het hart ligt: de Quiet 500, de parodistische tegenhanger van de Quote 500 die een groot succes werd. Ruim 50.000 euro bracht de prachtig gemaakte ‘armoedeglossy’ tot nu toe al op ten behoeve van de armoedebestrijding in de Tilburgse regio. Wolthaus Paauw nam behalve een reportage over ‘broodpater’ Poels drie andere fotografische bijdragen voor haar rekening en versterkte daarmee haar positie als geëngageerd fotograaf.

Werkplaats

De Werkplaats van de NS in Tilburg – ‘d’n atelier’ – heeft sinds 1869 een belangrijke economische rol gespeeld in de stad. In menige familie verdienden diverse generaties er hun boterham. De eind vorige eeuw ingezette inkrimping van deze werkplaats en de uiteindelijke verhuizing uit de Spoorzone had dan ook een grote impact op zowel werknemers als oud-werknemers. ‘Het was een emotioneel gebeuren voor hen,’ weet Wolthaus Paauw. Zij portretteerde vijftien (oud)werknemers en combineerde elk portret met een of ander detail uit de verlaten werkplaats of uit de nieuwe bedrijfshal in Loven-Noord.

Die tweeluiken vormden als het ware een visitekaartje voor een veel groter project, dat van de transformatie van de Spoorzone. Wolthaus Paauw benaderde de gemeente Tilburg in de persoon van wethouder Marieke Moorman (de huidige burgemeester van Bernheze die toen ondermeer de Spoorzone in haar portefeuille had) en wist een subsidie los te krijgen voor een documentair fotoproject, getiteld Volg de Spoorzone, dat de periode 2013-2016 zou moeten bestrijken. Weliswaar gold de subsidie uitsluitend de periode 2013/2014, maar voor 2015 en 2016 heeft de fotografe inmiddels ook al sponsors gevonden in de firma’s WSP Infra & KWS Infra en Van de Ven Bouw en Ontwikkeling, bouwondernemingen die in de Spoorzone actief zijn.

Gerdien Wolthaus Paauw, foto uit een reportage over broodpater Gerrit Poels voor armoedeglossy Quiet500.

Locaties

Het project kent de volgende opzet. In overleg met het gemeentelijk Spoorzone-team koos de fotografe twaalf over het hele gebied verspreide locaties gekozen waar zij minstens één keer per jaar een overzichtsfoto maakt. Het achterliggende idee is dat je aan de hand van die foto’s de veranderingen kunt zien.

Is dat niet erg weinig, één keer per jaar?

‘Jawel. Maar afhankelijk van de ontwikkelingen op een locatie, fotografeer ik er vaker. Een ander onderdeel van de documentaire zijn portretten van bewoners, gebruikers en bezoekers. Mensen maken immers de stad.’

De locatiefoto’s en portretten worden meteen gedeeld op de website www.historypin.com zodat belangstellenden de voortgang op de voet kunnen blijven volgen. ‘Je vindt de foto's onder het weblinkje bit.ly/15Q3A5F.’

Daar staan overigens niet alleen de sinds 2013 gemaakte foto’s, maar ook historische foto’s die bij de betreffende locaties horen. Bovendien is het mogelijk om direct de omgeving te bekijken via Google Streetview. Gerdien Wolthaus Paauw hoopt dat het project niet beperkt blijft tot internet. Ze denkt aan een boek en exposities. Een eerste expositie vond al op 21 juni plaats in het kader van de Dag van de Architectuur in Tilburg.