Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

62ste Jaargang - december 2013

Ed Schilders, Moordhoek. Tilburg: Gianotten 2013, 256 pp., ISBN 978-90-6663-000-0, hb., € 22,95.

Ed Schilders (tekst) & Ronald Peeters (beeld), De schonste taol van’t laand. De mooiste Tilburgse woorden. Tilburg: Gianotten 2013, 119 pp., ISBN 978-90-6663-053-6, pb., € 11,50.

Ronald Peeters & Ed Schilders (red.), De kapel op de Hasselt. Een bloemlezing uit het werk van 40 Tilburgse auteurs. Tilburg: Gianotten 2013, 108 pp., ISBN 978-90-6663-054-3, pb., € 12,50.

www.drukkerijgianotten.nl

©Brabant Cultureel / Brabant Literair – december 2013

Drukkerij Gianotten steekt de nek uit

De Tilburgse drukkerij Gianotten is ook weer uitgeverij geworden en is gestart met een serie prachtige boeken over Tilburg en naaste omgeving. Om de start te markeren verscheen een nieuwe editie van Moordhoek van Ed Schilders.

door JACE van de Ven

Onder de naam In Tilburg begon de Tilburgse drukkerij Gianotten in november 2013 opnieuw met het uitgeven van een reeks boeken met Tilburg, de Tilburgers, en de Tilburgse taal als onderwerp. Opnieuw, omdat de drukkerij met name in de jaren tachtig van de vorige eeuw al verschillende mooie (foto)boeken over Tilburg het licht liet zien. Daarbij vielen vooral de fraaie verzorging en het kwaliteitsdrukwerk op. Het is de bedoeling dat die positieve kenmerken ook in de nieuwe uitgaven blijvend aanwezig zullen zijn.

‘Het plan om weer te gaan uitgeven is al een paar jaar geleden ontstaan, maar net toen het vorm begon te krijgen, brak de crisis uit en hebben we het op de lange baan geschoven. Maar toen streekarchivaris Ronald Peeters en publicist Ed Schilders begin dit jaar aanklopten met het verzoek enkele boeken met hen te maken, hebben we het oude plan opgepikt. Voor 2013-2014 hebben we meteen een achttal In Tilburg-uitgaven gepland. Daarna kijken we of het project levensvatbaar is gebleken,’ vertelt Han van Meegeren van Gianotten. Samen met zijn collega Hans Hop en freelancers Ed Schilders en Ronald Peeters vormt hij de redactie van In Tilburg.

De uitgevers Han van Meegeren (l.) en Dré Stevens. foto Joep Eijkens

Ter gelegenheid van de start van de nieuwe uitgeverij verscheen een vijfentwintig jaar oud boek dat al jaren niet meer te krijgen was en dat ook antiquarisch prijzig geworden was, in een nieuwe uitgave: Moordhoek van Ed Schilders, veruit het beste boek dat ooit over de moord op het elfjarige meisje Marietje Kessels geschreven is.

Weerbaar

Op 24 augustus 1900 werd het levenloze lichaam van Marietje Kessels gevonden bovenop de gewelven en onder het dak van de Tilburgse parochiekerk Noordhoek. Deze gruweldaad hield niet alleen Tilburg, maar heel Nederland meer dan twee jaar lang in de ban. Er waren destijds twee verdachten, tegen wie niets te bewijzen viel. En dan was er de pastoor van de kerk, die nooit door de politie verhoord is, maar wiens optreden rond de dood van het meisje met vraagtekens is omgeven.

In het voorbericht bij deze nieuwe editie geeft Schilders een overzicht van de creatieve en maatschappelijke gevolgen die sinds het eerste verschijnen van zijn boek in 1988 gebaseerd werden. Vooral de oprichting van het bronzen monumentje in de kinderspeeltuin aan de Dionysiusstraat – een initiatief van buurtbewoners – en het Marietje Kesselsproject, waarmee basisschoolkinderen weerbaar worden gemaakt, beschouwt hij als waardevol en een modern eerbetoon aan Marietje. De tekst van het boek is niet gewijzigd. Schilders: ‘Er is in vijfentwintig jaar veel gebeurd rond de persoon van Marietje Kessels. Ik schrijf daarover in het voorwoord, maar mijn reconstructie staat nog steeds als een huis.’

De nieuwe editie van Moordhoek is door de uitgever opnieuw vormgegeven met enkele nieuwe illustraties in kleur. Op het omslag staat een herdenkingsfoto van Marietje in een ovalen bloemenkrans. Schilders: ‘Daarop kun je zien hoe die bloemknopjes in 1900 door de zusters ursulinen van de Noordhoek gevlochten zijn uit de afgeknipte haren van Marietje.’

Klotteren

Na Moordhoek verscheen het eerste deel in de reeks In Tilburg, De schonste taol van’t laand, de mooiste Tilburgse woorden, gekozen door Ed Schilders. Het gaat om zeventig Tilburgse dialectwoorden – van affeseere tot zuutekrèp – die nader toegelicht worden en zo veel mogelijk naar afkomst verklaard. Ronald Peeters zocht toepasselijke Tilburgse afbeeldingen bij de gekozen woorden.

Sommige woorden, zoals klotteren (sinterklaasinkopen doen), zijn nog steeds in gebruik, andere zijn uit het taalgebruik verdwenen, maar bieden niettemin opmerkelijke doorkijkjes naar het dagelijks leven in vroeger tijden. Zo ging men vóór de oorlog in de Sinterklaastijd ‘naar het uitgepakt’ kijken, dat wil zeggen: de fraai ingerichte en verlichte etalages bewonderen.

Vrijwel altijd geeft het uitverkozen woord aanleiding tot uitweidingen. Met èègetilt werd in de oorlogsjaren tabak bedoeld die in de eigen achtertuin geteeld was. Om de slechte kwaliteit met gevoel voor humor te compenseren werd die ook wel fleur de matras genoemd. Maar als de tabak gesmokkeld was, sprak men van Bèlze sjèk.

Het boek bevat uiteraard klassiek Tilburgse woorden als meepesaant (ondertussen), affeseere (opschieten), en toepertoe (gulzig). Ook staan er woorden in die exclusief Tilburgs of Middenbrabants zijn, zoals kinkenduut (kikvors) en appetjoek (zot).

‘Eèrepelschèlle’ bij de Kapucijnen aan de Korvelseweg, Tilburg.

Fraters

Inmiddels is ook al een tweede boek in de serie In Tilburg op de markt gebracht: De kapel op de  Hasselt. Daarin staan teksten, foto’s en andere afbeeldingen van tientallen auteurs, fotografen en beeldend kunstenaars over dit oudste stenen gebouwtje van Tilburg. De opbrengst van het boek gaat naar de restauratie van de kapel.

Van Meegeren: ‘De kopers van de boeken van In Tilburg wonen bijna uitsluitend in Midden-Brabant. Duizend boeken verkopen in een klein taalgebied valt niet mee. Dus de oplages zijn in eerste instantie nooit hoger dan duizend. Maar ook dat aantal zullen we met verschillende uitgaven niet halen. Het goed lopende boek moet straks het slecht lopende gaan financieren. De uitgeverij hoeft er niets aan te verdienen en vraagt aan de auteurs genoegen te nemen met een kleine gage.’

Binnenkort verschijnen in de reeks In Tilburg: Uit het archief van de fraters van Tilburg door Rien Vissers en Han van Meegeren. Tilburg in het begin van de twintigste eeuw in kleur, van Ronald Peeters, wordt een boek vol prentbriefkaarten die met de hand ingekleurd zijn. En er komt een uitgave rond de dialectgedichten van Piet van Beers, de pater familias van de Tilburgse dialectpoëzie.

Restauratie van de Hasseltse Kapel in 1972. foto Krelis Swaans

Omdat het in 2014 honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, verschijnt in de reeks ook een iets luxer boek met foto's en teksten uit en over die tijd, samengesteld door het Tilburgs Stadsmuseum. Verder in 2014 komen er dan nog uitgaven over Tilburgse bomen (Han van Meegeren), de Leij in Tilburg (een bloemlezing met werk van Pierre van Beek en anderen), moordverhalen (door Berry van Oudheusden) en poepen en piesen in Tilburg, van Ed Schilders.

‘Als dat allemaal zonder verlies uit te voeren is, mogen we van onze directeur Dré Stevens doorgaan. En dan zit er nog veel meer moois in het vat, niet alleen over het verleden, maar ook wat betreft het heden,’ belooft Van Meegeren.