Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

62ste Jaargang - december 2013

Pablo Picasso, Femme en vert, 1909. foto Peter Cox

¶ ‘Er was eens... De collectie nu / Once Upon a Time... The Collection Now’, semi-permanent in het Van Abbemuseum, Eindhoven.

 ¶ Charles Esche e.a., Er was eens... de collectie nu. Eindhoven: Stedelijk Van Abbemuseum 2013, 56 pp., ISBN 978-94-90757-12-0, pb., 2 euro.

www.vanabbemuseum.nl

©Brabant Cultureel / Brabant Literair – december 2013

Van Abbemuseum toont eindelijk de eigen collectie

De gehele nieuwbouw van het Van Abbemuseum is sinds november ingericht met de eigen collectie. Kunstwerken uit de twintigste en eenentwintigste eeuw worden getoond en verklaard aan de hand van de geschiedenis. Voor wie een cursus moderne kunstgeschiedenis in gedachten had, is dit een mooi begin.

door Irma van Bommel

Het publiek roept er al jaren om: het tonen van de topwerken uit de collectie. Eindelijk is er gehoor aan gegeven. De vaste collectie van het Van Abbemuseum is terug. Jaren geleden was de oudbouw ingericht met topstukken uit de collectie, op chronologische volgorde getoond naar kunststromingen als Kubisme, Constructivisme, De Stijl, Expressionisme en Cobra. Dat heeft het publiek gemist sinds de heropening in 2003.

Zaaloverzicht begane grond: 1909-1975. Werk van Robert Delaunay, Marc Chagall en Heinrich Campendonk. foto Peter Cox

Nu, tien jaar later is de nieuwe inrichting verfrissend anders en het is symbolisch dat daarvoor de nieuwbouw is gebruikt. Hier en daar zijn doorkijkjes – een soort vensters – gemaakt die de verschillende ruimten met elkaar verbinden. Dat levert mooie beelden op.

Geschiedenis

Wat verfrissend anders is, is om niet de kunstgeschiedenis zelf maar de geschiedenis als leidraad te nemen. Als eerste nieuwsfeit wordt een expositie genoemd die in 1913 in Berlijn te zien was en die grote invloed had op de verspreiding van avant-garde kunst: de Eerste Duitse Herfstsalon. Hier waren werken van eigentijdse Europese kunstenaars te zien die de natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid hadden losgelaten. Dit wordt in het Van Abbe geïllustreerd met schilderijen van Robert Delaunay, Marc Chagall, Heinrich Campendonk, Pablo Picasso, Piet Mondriaan, Wassily Kandinsky en Jan Sluijters.

Zaaloverzicht begane grond: 1909-1975. Op linkermuur werk van Max Beckmann en Mondriaan. foto Peter Cox

De Eerste Wereldoorlog leidde tot chaos. Mondriaan reageerde daarop door rust en harmonie in zijn werk te brengen met rechte lijnen en basiskleuren. De Russische Revolutie in 1917 maakte de weg vrij naar experimenten in de kunst wat eveneens leidde tot geometrische vormen. De gruwelijkheden van de Eerste Wereldoorlog veroorzaakte de explosieve groei van het Expressionisme. In 1937 verklaarde Hitler de avantgardekunst tot ontaard. Dit leidde bij een aantal kunstenaars tot terugkeer naar een klassiekere stijl (Carel Willink). De Tweede Wereldoorlog bracht angst en lijden in de kunst. We zien dit in het Van Abbe getoond met werk van Francis Bacon en Constant. Na 1945 richtten kunstenaars in West-Europa zich op ontwikkelingen in de VS naar een abstracte kunst. Kunstenaars in Oost-Europa raakten onder invloed van de Sovjet Unie. Dat betekende een terugkeer naar het realisme.

Francis Bacon, Fragment of a Crucifixion, 1950. foto Peter Cox

Betrokkenheid

In de jaren zestig en zeventig gebeurde er van alles in West-Europa: feminisme, seksuele revolutie, protestmarsen. De gevestigde orde werd ondermijnd, wat leidde tot nieuwe kunstvormen als land art, body art, performance kunst, conceptuele kunst en arte povera. Wat opvalt in de tentoonstelling is de grote aandacht voor kunstenaarsinitiatieven die in de jaren zeventig en tachtig in Eindhoven ontstonden, zoals De Fabriek en het Apollohuis. De kunstenaarsinitiatieven richtten zich op het experiment en op tijdelijke projecten. Op een van de foto’s is Rudi Fuchs te zien. Fuchs was directeur van het Van Abbe van 1975 tot 1987 en hij dompelde zich onder in het kunstcircuit van Eindhoven. Die betrokkenheid is iets wat we bij directeuren voor hem en na hem niet zo hebben meegemaakt.

Veel documentatie uit die tijd in Eindhoven is door het Van Abbemuseum goed bewaard. Leuk om dat nu te tonen, maar waarom zo weinig filmpjes van performances in eigen museum? En waarom geen conceptuele kunst uit die tijd van bijvoorbeeld Pieter Laurens Mol of Pieter Engels of een experimentele film van Paul de Nooijer? Een zoektocht in de online catalogus levert als resultaat op dat zich van deze kunstenaars maar weinig werken in de collectie bevinden.

Zaaloverzicht tweede verdieping: 1983 - nu. Surasi Kusolwong. foto Peter Cox

Collectieboek

Als je door de tentoonstelling loopt, zie je werken terug die je de laatste jaren hebt gezien in andere exposities. Zoals het open raam van Max Beckmann, de omgekeerde kever van Surasi Kusolwong. Je kunt dus concluderen dat het Van Abbe de laatste tijd best veel werken uit de eigen collectie heeft getoond.

Vrijwel alle werken die zijn opgenomen in de expositie staan afgebeeld in de catalogus van het Van Abbemuseum uit 2002, Het Collectieboek. Dat maakt dit boek nog hoogst actueel. Wie nog informatie over de kunstwerken wil – want dat ontbreekt in de tentoonstelling – vindt die in dit collectieboek. Maar, werken die ook toen niet aan bod kwamen in het boek, worden ook nu niet getoond. Toch mogen we er vanuit gaan dat de belangrijkste werken uit de collectie nu te zien zijn.

Een zoektocht in de online catalogus via de website geeft al gauw het beeld dat de collectie van het Van Abbemuseum heel breed is – veel kunstenaars uit veel stromingen zijn vertegenwoordigd – maar van de meeste kunstenaars bevinden zich slechts enkele werken in de collectie of soms maar één. Zo is Max Beckmann met slechts één werk vertegenwoordigd. En omdat zijn werk in deze tentoonstelling niet mag ontbreken wordt weer het schilderij van het open raam getoond.

Zaaloverzicht begane grond: 1909-1975. Richard Long en Dan Flavin. foto Peter Cox

Informatie

Naast kunstwerken wordt veel documentatie getoond, op subtiele wijze. De tentoonstelling kan op diverse niveaus worden doorlopen. De bezoeker kan zijn aandacht vestigen op de kunstwerken, maar wie verdieping zoekt kan zich buigen over de vitrines waarin zich interessante informatie bevindt.

Tot ongeveer het jaar 1990 is de expositie heel toegankelijk. Daarna lijkt de kunst zich bezig te houden met globalisering en mondiale conflicten. De tentoongestelde kunstwerken en projecten zijn moeilijk te duiden, vooral omdat er geen landen worden vermeld. Zo wordt het lastig om je politieke of sociale kwesties voor de geest halen.

Enkele jaren geleden had het Van Abbemuseum bij een expositie kleine displays aan de wanden hangen met informatieflyers over een kunstenaar. Hiermee werd informatie op bescheiden wijze aangeboden voor wie daar behoefte aan had. Dat is een prima oplossing die best in ere hersteld mag worden. Op die manier blijft de focus gericht op de kunstwerken en grote, storende lappen tekst op de muren – zoals andere musea wel toepassen – zijn dan niet nodig.

Participatie

Bezoekers, waaronder ook kunstenaars, wetenschappers, collega’s en kinderen, mogen zelf een verhaallijn toevoegen. Dat wil zeggen, ze mogen een verhaallijn indienen. Een jury kiest per jaar drie verhaallijnen. Daarmee kan de presentatie worden aangevuld of gewisseld. Reden dus om regelmatig terug te komen. Ook de vele Nederlandse documentaire films die worden getoond zijn reden om vaker terug te komen. Deze kun je onmogelijk allemaal bij één bezoek zien.

Doe-Het-Zelf-Archief. foto Peter Cox

Het Van Abbemuseum doet nog op een andere wijze aan publieksparticipatie, en wel door het ‘Doe-Het-Zelf-Archief’. Daartoe is één zaal ingericht als depot, bibliotheek, werkplaats en tentoonstellingsruimte ineen. Bezoekers kunnen hier zowel werken uitzoeken via de digitale catalogus als via de rekken waaraan ingelijste werken hangen. Met hulp van een medewerker kun je zo je eigen tentoonstelling samenstellen. Hoe lang deze dan blijft hangen is de vraag.