HOME CUBRA

INHOUD AUTEURS

Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - juli 2013

 
HOME BC / BL Contact / Reageren Archief Brabant Cultureel Archief Brabant Literair
 
 

Erwin Overes, Helios. foto Otto Rascon

 

www.erwinoveres.com

 

© Brabant Cultureel / Brabant Literair – juli 2013

Erwin Overes’ bomen: stille beschouwers van menselijke haast

 

Bomen en het menselijk lichaam. Daartussen probeert Erwin Overes op kunstzinnige wijze verbanden te leggen. Kunstzinnig en filosofisch ook, want de gelijkenissen tussen boom en mens komen in zijn visie dicht bij elkaar.

 

door Rinus van der Heijden

 

Amerikanen leven wat hun gevoelsleven betreft, ver uit elkaar. Met problemen gaan ze liever naar een therapeut dan naar een vriend. Ook voor contact met zichzelf zoekt een Amerikaan vaak hulp. Soms doet hij dat onbewust, bijvoorbeeld als hij het werk van beeldend kunstenaar Erwin Overes komt bekijken. Dan wil hij diens kunstvoorwerpen zomaar aanraken. Om op die manier weer in zichzelf te treden.

De filosofie van beeldend kunstenaar Erwin Overes maakt een wezenlijk onderdeel uit van zijn werk. Hij heeft als materiaal pertinent voor bomen gekozen, delen ervan, takken en evengoed verwoeste elementen uit de stam of van de schors. ‘Ik zet mijn bomen in als spirituele beschouwing, als een manier om mijn gedachten en gevoelens te organiseren. Voor mij staat een boom voor kracht en wijsheid. Ik gebruik een boom als metafoor voor het menselijk lichaam.’

 

Erwin Overes. foto Gemma Kessels

 

Erwin Overes, een Nederlandse naam in het uitgestrekte Amerika. Het land van de individuele mensen, van de kunsten die er ook een eigen leven leiden en het land dat – wil je in die kunsten meetellen – de mens zelf stappen laat zetten. Erwin Overes heeft dat gedaan: de in 1964 in Eindhoven geboren kunstenaar kwam vijftien jaar geleden in de Verenigde Staten terecht met in elk geval níet het idee dat hij er aan het kunstklimaat kwam bijdragen.

Nee, in Nederland werkte hij sinds 1989 in de verpleging. Waarin hij ook al als idealist terecht kwam: zijn toenmalige partner Erik overleed aan aids en om op zijn eigen manier een bijdrage te leveren aan de bestrijding van de ziekte, koos Erwin Overes voor de verpleging. Een nieuwe liefde bracht hem naar Amerika, waarbij het voor de hand lag dat ook in zijn nieuwe vaderland de gezondheidszorg deel van zijn leven zou worden. Temeer daar de Verenigde Staten om verpleegkundigen stond te springen.

 

Geen zin

‘Helaas waren mijn papieren niet geldig en zou ik een nieuwe opleiding moeten volgen,’ zegt Erwin Overes. ‘Maar daar had ik geen zin in. Ik voelde er meer voor om me bij de kunstacademie in Detroit in te schrijven. Dat viel echter nogal tegen, omdat ik er eigenlijk niets anders deed dan ontwerpen tekenen, die door anderen werden gemaakt. Ik ging me er liever bezig houden met houtbewerken en glasblazen. Nadien kon ik kiezen voor een kunstopleiding in Seattle of Chicago. Het werd die laatste stad. Ik ging er verder met meubels maken, ik volgde de bachelor fine-arts opleiding, met de nadruk op houtbewerken. Nadat ik deze opleiding had afgerond en twee jaar meubels had ontworpen en gemaakt, besloot ik mijn masters in fine art te doen in Massachusetts. Een van de professoren daar zei me dat ik het meubels maken beter kon loslaten en verder gaan met niet-functionele objecten.’

 

Erwin Overes, Fractured. foto Otto Rascon

 

‘Om niet meer naar functie, maar alleen naar vorm te werken, was een bevrijdende uitdaging. Met meubels ontwerp je iets, mensen vinden ze mooi, als het allemaal maar niet te experimenteel is. Op den duur teken je alleen nog maar boekenkastjes.’

Sinds een jaar of vier, vijf houdt Erwin Overes zich bezig met een kunstcollectie, die het waard is om er exposities mee in te richten. ‘Mijn atelier is voor een gedeelte ook galerie. Momenteel werk ik samen met twee andere galeries, die mijn werk vertegenwoordigen. Ik probeer daarbij niet te commercieel te denken. Verkoop zie ik meer als waardering voor mijn werk. Meestal maak ik onderdeel uit van groepsexposities in Chicago of omgeving. Omdat het bij mij vooral om groot werk gaat, is het moeilijk te vervoeren. Je moet, omdat het om natuurproducten gaat, ook rekening houden met vocht en droogte. Overigens vind ik werk soms mooier als er een scheur in komt.’

De kern van Erwin Overes’ oeuvre bestaat uit grotere werken, door hem ‘ontworsteld’ aan het oermateriaal hout en dan nog wel de rechtstreekse vorm ervan: takken en andere delen van bomen. Bomen zijn de oudste en grootste levende organismen op aarde en dat is precies wat Erwin Overes er zo in aanspreekt. En ook dat, terwijl de mens maar voort holt, de boom de stille beschouwer blijft van al die haast. Bovendien maakt een boom wezenlijk onderdeel uit van de levende natuur: zijn takken reiken naar de hemel, de stam ontmoet de aarde en zijn wortels verspreiden zich tot diep in de grond.

 

Erwin Overes, Untitled. foto Otto Rascon

 

En daarom gaat zijn concept overtuigend over bomen. ‘Ik heb mijn eigen symbolen pasklaar gemaakt. Ik gebruik in mijn kunstobjecten de anatomie van een boom als metafoor voor de menselijke psyche, waarbij ik de boom er als herkenbaar onderdeel in achterlaat.’ Met de menselijke psyche bedoelt Erwin Overes vooral de conditie daarvan: de gevoelens en emoties zoals dood, seksualiteit, identiteit en verlies.

 

Verrot

‘Hoe ik dat als beeld ga verwerken? Ik vind ergens een stuk hout of iemand brengt me iets. Ik gebruik dan meestal maar een klein stuk, datgene wat interessant voor mij is. Het mag gedeeltelijk verrot of verbrand zijn. Het merendeel van het uiteindelijke werk bestaat uit epoxyhars. Dat is puur om het natuurlijke deel ervan te highlighten, de rest is entourage. De kijker heeft vaak moeite om het handgemaakte van het natuurlijke materiaal te onderscheiden. Het is een prettig proces om te zien dat het steeds beter lukt om zo natuurlijk mogelijk te werken en er net geen kitsch ontstaat.’

‘Als ik nieuw hout in handen krijg, kijk ik wat ik daarvan kan gebruiken. Negentig procent van wat het gaat worden, vormt zich dan al in mijn hoofd. Ik probeer achter de voor de hand liggende, vertrouwde vormen van een boom te kijken. Op de middelbare school was ik enorm geïntrigeerd door geometrie, zozeer zelfs dat ik overwoog om wiskunde te gaan studeren. In mijn werk zie je dat terug. De boom is de basis, maar als ik die niet kan vinden, giet ik zelf onderdelen als schors of takken.’

‘Als kind vond ik het geweldig om naar de wolken te staren en er dan een vorm in te zien. Met hout heb ik het ook zo gedaan; de vorm accentueren. Je moet zelf stappen zetten. Als er geen concept achter kunst zit, is zij slechts decoratief. Als iemand langs komt met gevoel dat aansluit bij het mijne, is mijn werk geslaagd.’

Erwin Overes werkt niet in opdracht, ook al trekt de economie in de Verenigde Staten weer wat aan en groeit de kans op grotere verkoop van zijn beelden. ‘Ik wil werken met mijn eigen ideeën. Het is namelijk niet gemakkelijk iemands wens te ontwikkelen. Ik heb in mijn atelier wel samengewerkt met een compagnon, maar dat was niet erg succesvol. Het is moeilijk om de visie van twee mensen op één werk te verwezenlijken.’

 

Erwin Overes, Hades, detail. foto Otto Rascon

 

Tijdens zijn studie deed Erwin Overes onderzoek naar soortgelijke kunst als de zijne. ‘Drie mensen komen in de buurt: de Italiaan Giuseppe Penone, de Amerikaan Steve Tobin en de Brit David Nash. Deze laatste komt nog het dichtst bij mij, omdat hij ook met hout, bomen en ander natuurlijk materiaal werkt. Wat ik doe is redelijk uniek, ik voeg namelijk toe. Penone doet het omgekeerde: wegnemen.’

‘Het prettige is dat ik alles zelf maak. Het maakproces is bij mij dan ook heel belangrijk. Het continu schuren bijvoorbeeld, soms wel in twintig lagen, werkt meditatief. Als je dat zou weghalen, vervalt een deel van het plezier in mijn werk. Ik doe ook alles met de hand, ik heb niet eens een tafelzaag meer. Dat is een uitdaging. Puur met de handen gemaakt, ziet kunst er beter uit. Niet alle hoeken zijn dan negentig graden, maar dat is in de natuur ook niet zo. Dichtbij de vorm blijven is voor mij belangrijker dan het realiseren van een vorm.’

 

Andere cultuur

Het feit dat Erwin Overes een Nederlander is in de Verenigde Staten, werkt in zijn voordeel. ‘Ik denk dat het iets aan je kunst toevoegt, als je uit een andere cultuur komt. Ik kan mijn contact met de natuur zo benadrukken, omdat Amerika voeling met de natuur eigenlijk niet kent. In Nederland zou het andersom moeten. In dat verband is het misschien wel leuk om een paar maanden in Nederland te werken, wat nieuwe beelden te maken en dan maar zien wat er van komt,’ lacht hij.

In Amerika wordt zijn manier van werken High Craft – met de nadruk op vakmanschap en techniek – genoemd. ‘Als er niet geschilderd of gebeeldhouwd wordt, is er daar al snel geen sprake meer van fine art. En als je geen twintig meer bent is het ook geen contemporary art (hedendaagse kunst, rvdh). Daar moet je jong en bruisend voor zijn en flutwerk maken dat uit elkaar valt.’ Zegt hij met een enigszins zure glimlach.

De laatste twee jaar kent het werk van Erwin Overes twee nieuwe ontwikkelingen: de Griekse mythologie en het opduiken van meer kleur. ‘Ik ben met een serie werken begonnen, die zijn gebaseerd op de Griekse mythologie. Niet zo vreemd, want ook de Grieken probeerden de natuur te verklaren. Mijn werk Helios heeft alles met geometrie te maken. In de centrale bol van epoxyhars zijn bladgoud en verschillende pigmenten verwerkt. Ik ben druk bezig om het proces van gecontroleerde kleureffecten te verwerken in driedimensionale vlakken.

‘Sinds kort werk ik met kleuren. Ik gooi er nu bijvoorbeeld rood in,’ lacht de kunstenaar. ‘Daar creëer ik een soort opening mee. Kleur is voor de kijker het startpunt om zijn ontdekkingstocht naar het kunstwerk te beginnen. Ik gebruik veel blauw. Een hele reeks van intens blauw vertegenwoordigt voor mij kracht en het leven. Blauw is verbonden met water, is rustgevend, levenskrachtig en essentieel voor ons bestaan. Bij mij is blauw echter geen kopie van lucht of water; het is meer spiritueel, ik gebruik het om de kracht van een onderdeel in het object te benadrukken.’

‘De serie Phase 1 till 4 is gebaseerd op het ziekteproces en overlijden van mijn vader. Hij was mijn eerste bron van wijsheid. Langzaamaan zag ik hem veranderen van een sterke, hardwerkende en strenge man in een vermoeide, zwakke oude mens, die met alle kracht die hem nog restte, probeerde het aftakelingsproces voor de buitenwereld te verbergen. Tot dat niet meer lukte. Twee jaar geleden stierf hij. In Phase 2 heb ik de kern uit het hout gehaald, omdat zijn dementie veroorzaakte dat hij van binnen hol werd. Zijn organen worden met zwart verbeeld, omdat ze aangetast waren. De schors is gebleven omdat het binnenste voor de buitenwereld verborgen moest blijven.’

 

Erwin Overes, Phase 2, detail. foto Otto Rason

 

Universeel

Hoewel in het werk van Erwin Overes persoonlijke ervaringen altijd terug komen, moet het eindresultaat voor hem immer universeel zijn. Zijn kunst sluit aan bij het surrealisme, omdat al zijn werken uitdrukking zijn van zijn eigen zijn. Dat probeert hij over te dragen aan de kijker. Maar ook zijn overmatig gebruik van symbolen is surrealistisch, omdat hij er tegelijkertijd de wereld van nu en zijn eigen dromen mee toont. Of die nu worden geleefd in Amerika of in Nederland.