Brabant Cultureel • Brabant Literair
Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur
63ste Jaargang - juli 2013
| HOME BC / BL | Contact / Reageren | Archief Brabant Cultureel | Archief Brabant Literair |
Korrie Besems. foto Joep Eijkens
¶ Korrie Besems (fotografie) & Peter Delpeut (tekst), Luilekkerlandschap. Haarlem: 99 Uitgevers / Publishers 2013, 104 pp., ISBN 978-90-78670-31-5, pb., € 25,00.
¶ Korrie Besems, Luilekkerlandschap, t/m 14 juli 2013 in De Pont, Tilburg.
©Brabant Cultureel / Brabant Literair – juli 2013
In het Luilekkerland van Korrie Besems
Na Mijn eerste jaar in Dalem Zuid (2001) en Verzonnen verleden (2009) publiceerde Korrie Besems onlangs Luilekkerlandschap (2013). Een fotoboek dat de al eerder door haar aangekaarte disneyficatie van het Nederlandse landschap helder in beeld brengt.
door Joep Eijkens
Korrie Besems (Den Hout 1961) hoort tot de fotografen voor wie fotografie onlosmakelijk verbonden is met architectuur, stedenbouw en landschap. Dat zie je alleen al aan de drie fotoboeken die zij totnogtoe publiceerde. In 2003 verscheen Mijn eerste jaar in Dalem Zuid. In 2009 volgde Verzonnen verleden en onlangs werd onder grote belangstelling haar nieuwste boek Luilekkerlandschap ten doop gehouden in De Pont in Tilburg waar nog tot en met 14 juli 2013 ook de gelijknamige expositie te bezoeken is.
De eerste keer dat ik kennis maakte met het werk van Korrie Besems was in 1997 toen zij in de inmiddels al lang verdwenen Tilburgse galerie De Verschijning een opmerkelijke expositie had ingericht onder de titel ‘Tilburg herinnert’. Er hingen 48 foto’s die gemaakt waren op evenzoveel verschillende plekken in de stad waar zij toen woonde. De foto’s gingen vergezeld van citaten uit gesprekken die Besems had met voorbijgangers, spelende kinderen en andere mensen op de betreffende locaties. Daarin draaide het niet op de laatste plaats om de herinneringen die deze plekken opriepen.
Deze combinatie van beeld en tekst pakte soms heel verrassend uit. Zo werd ik in het bijzonder getroffen door een ‘saaie’ foto van industrieterrein Loven waaronder de volgende tekst stond, kennelijk opgetekend uit de mond van een oudere Tilburger die nog wist hoe dit stukje Tilburg eruit zag vóór het industrieterrein aangelegd werd:
Vinexwijk
Het is jammer dat er destijds van ‘Tilburg herinnert’ geen boekje is gemaakt. Pas in 2003 debuteerde Korrie Besems in dat opzicht en wel met een boek dat opnieuw over Tilburg ging, althans een wijk in die stad: Mijn eerste jaar in Dalem Zuid, met als ondertitel Een vinexwijk in wording.
De fotografe was in de zomer van 2001 aan de westelijke rand van de Reeshof komen wonen en had in de loop van het daarop volgende jaar in kleurenfoto’s vastgelegd hoe de nieuwe wijk groeide en vorm kreeg. Zij deed dat met een kleinbeeldcamera, vaak tijdens een wekelijkse wandeling. Uiteindelijk kwamen er 121 foto’s in het door Sander Neijnens fris vormgegeven boek dat Besems in eigen beheer uitgaf.
Korrie Besems, foto uit Mijn eerste jaar in Dalem Zuid.
Als ik boek nu ter hand neemt valt me weer op dat het een vrolijkere, speelsere sfeer uitstraalt dan een belangrijk deel van Besems’ overige werk. Dat bezit een meer afstandelijk, registrerend karakter. Ze lijkt in dit eerste boek gewoon meer betrokken te zijn, meer onderdeel van haar omgeving. En dat is ze als bewoonster natuurlijk ook. Zoals ik destijds in mijn recensie in het Brabants Dagblad over haar benadering van het onderwerp schreef: ‘Ze hanteert daarbij diverse stijlen: sommige foto’s kunnen gerekend worden tot het domein van de beeldende kunst, andere zijn weer meer reportageachtig. En ook de kiekjes ontbreken niet.’ Evenmin als hier en daar de humor, vul ik nu aan.
Neotraditionalistisch
Mensen kom je in haar eerste boek niet zoveel tegen. Dat gold opnieuw voor het boek Verzonnen verleden (2009) waarin Besems diverse voorbeelden in beeld brengt van de neotraditionalistische architectuur waarmee Nederland sinds de jaren negentig kennis heeft gemaakt: van Waagstraat in Groningen tot Haverleij in Den Bosch en van Vathorst in Amersfoort tot Brandevoort in Helmond. De foto’s zijn nu met een grootformaat camera gemaakt en hebben mede daardoor een monumentale uitstraling. Juist omdat steeds is gekozen voor momenten waarop een strakke blauwe lucht boven de huizen staat, ziet het er allemaal onecht, om niet te zeggen enigszins vervreemdend uit. Dat past goed bij een architectonische stroming die teruggrijpt op een al of niet denkbeeldig verleden – alsof we niet in de 21e eeuw leven.
Verzonnen verleden werd uitgegeven in een oplage van duizend exemplaren en kreeg een plaats in Het Nederlands fotoboek (2012), een overzicht van de min of meer belangrijkste fotoboeken van Nederlandse fotografen die sinds 1945 zijn verschenen. Verzonnen verleden wordt daarin behandeld in het hoofdstuk ‘Hollands landschap’ waar je ook internationaal spraakmakende boeken tegenkomt als Hollandse taferelen van Hans Aarsman en Hollandse velden van Hans van der Meer. Het heeft de status van Korrie Besems in de wereld van de Nederlandse fotografie zeker versterkt.
Vrijetijdslandschap
Ook haar nieuwste boek Luilekkerlandschap zou goed in dit hoofdstuk ‘Hollands landschap’ hebben gepast. Ditmaal richtte de fotografe haar camera op het Nederlandse ‘vrijetijdslandschap’. Dat begrip varieert bij haar niet alleen van pretparken tot golfterreinen, want ook locaties als het dakterras van het Science Center van NEMO in Amsterdam, hotels en – niet te vergeten – outlet shopping centers komen in beeld. De disneyficatie van het Nederlandse landschap waar Besems al in de jaren negentig op wees, is alleen maar intensiever geworden. Haar heldere, rustig registrerende kleurenfoto’s laten dat duidelijk zien.
Natuurlijk kun je nog steeds fotoboeken maken (en dat gebeurt ook) waarin prachtige, min of meer onaangetaste landschappen laten zien hoe mooi Nederland hier en daar nog is. Maar door Vinexwijken, industrieterreinen, intensivering van de landbouw en inderdaad diverse vormen van vrijetijdsbesteding is er al veel verloren gegaan van ‘De schoonheid van ons land’, om de titel aan te halen van een ooit populaire boekenserie van uitgeverij Contact.
Korrie Besems, Efteling Bosrijk. Vakantiepark, Kaatsheuvel, 2010. uit Luilekkerlandschap
In haar voorwoord refereert Korrie Besems aan deze teloorgang. ‘Een unieke beleving mogelijk maken, is momenteel het credo van de vrijetijdsindustrie,’ schrijft zij. ‘En daarbij is elk denkbaar thema geoorloofd. Dat het oorspronkelijke landschap daarvoor moet wijken, doet er kennelijk niet toe.’
Voor het prachtig gedrukte boek is gebruik gemaakt van papier dat aan de ene kant zacht glanzend is, namelijk voor de foto’s, aan de andere kant mat, voor de tekst. Mart. Warmerdam zorgde voor een vormgeving die het verhaal van Besems ten goede komt. Opvallende element van de tweetalige publicatie is de ringband en de manier waarop die is weggewerkt onder een uitklapbaar omslag. Op de binnenkant daarvan staat een boeiend essay van schrijver/cineast Peter Delpeut.
Akelig leeg
Delpeut plaatst Korrie Besems in de van oorsprong Amerikaanse traditie van de New Topographic Movement waarin fotografen zich vanaf de jaren zeventig richtten op het door de mens gevormde en veranderde landschap. Hij concludeert echter dat Besems ‘het “droge” van de topografen van het eerste uur voorbij' is’ en vindt haar stijl ook minder afstandelijk. De fotografe laat volgens hem duidelijk zien hoe akelig leeg de door haar gefotografeerde landschappen zijn. ‘Haar blik is niet vrijblijvend,’ aldus Delpeut. ‘Ze legt de disneyficatie van Nederland op een manier uiteen die niet uitnodigt tot nadenken, maar dwingt tot nadenken. (...) In Luilekkerlandschap vinden we anti-ansichten, of beter, ansichten die in hun tegendeel omslaan, dat is de kracht ervan.’
Korrie Besems, Aquadelta. Vakantiepark, Bruinisse, 2011. uit Luilekkerlandschap
Misschien heeft Delpeut wel gelijk dat de foto’s in dit boek minder afstandelijk zijn dan ik op het eerste gezicht vond. Er zitten zelfs een paar foto's bij die de esthetiek en compositie bezitten van de landschapsfotografie van vóór de nieuwe topografen. Kijk alleen maar eens naar het boekomslag.