De
Moord van Raamsdonk
Frits
Niessen
Er
is één zaak waardoor Raamsdonk vele jaren tot in de uithoeken
van Nederland bekend was: het beroemde en ook beruchte lied over
"De Moord van Raamsdonk". Zelfs nu nog kan het een
Raamsdonker overkomen, dat men bij het noemen van zijn woonplaats
omstandig gaat informeren naar "de" moord.
Het
is echter opvallend, dat velen in Raamsdonk zelf van het schone
lied maar weinig afweten. Om ervan af te zijn, zeggen ze dan maar
gauw, dat men aan het verkeerde adres is: de bloedige massamoord
zou men moeten situeren in het Vlaamse dorpje Ramsdonk, gelegen
tussen Antwerpen en Brussel. Dat is echter beslist onjuist, want
in alle oude teksten is er sprake van "Raamsdonk",
terwijl de taal van het lied evenmin Vlaamse sporen vertoont.
Straatlied
"De
Moord van Raamsdonk" behoort tot de straatliederen. Dat zijn
over het algemeen erg eenvoudige liederen, zonder enige artistieke
pretentie. Ze werden vooral geschreven door en voor de gewone man.
De eerste ontstonden omstreeks 1750, maar pas in de vorige eeuw
kwam het genre tot bloei. De straatliederen zouden populair
blijven tot aan de eerste wereldoorlog en min of meer bekend tot
1940. Hierna ging het snel bergafwaarts. Opvallend is, dat er de
laatste jaren, met de komst van pop-art en nieuwe romantiek, weer
belangstelling groeit voor het oude straatlied. De bundels met
deze "straatmadelieven" worden weer grif verkocht, Drs.
P. behaalt er roem mee op de beeldbuis, terwijl het t.v.-programma
Farce majeure telkens eindigt met zo'n luidkeels gezongen, uit het
leven gegrepen lied.
Het
straatlied, waarvan er in totaal zo'n 6000 bekend zijn, kreeg zijn
kansen in een tijd waarin de verbindingen slecht waren. Terwijl
tegenwoordig krant, radio en t.v. het nieuws uit alle hoeken van
de wereld binnen een paar uur bij de mensen brengen, zorgden in
vroeger eeuwen vaak liedjeszangers voor de nieuwsverspreiding in
de afgelegen streken. Ze waren dan ook op het platteland bijzonder
populair.
Op
markten, kermissen en bruiloften kon men de zangers van het
levenslied bezig zien:- Ze beschikten vaak over een oprolbaar
zeildoek, waarop het verhaal getekend was. Later verscheen zo'n
lied ook nog in druk, waardoor men voor enkele centen de tekst
ervan op een los blaadje kon kopen. Nóg later bracht men ze in
boekvorm samen. Hét standaardwerk op dit gebied is "Het
Straatlied", dat in 1933 en 1934 in twee delen in Amsterdam
verscheen.
Ach
mensen, hoort dit droevig lied
Moorden
hebben in alle eeuwen sterk tot de verbeelding der mensen
gesproken. Het is daarom te begrijpen, dat ook de straatzanger er
zich sterk toe aangetrokken gevoelde. Op de kermissen kon hij met
een bloederig vers over moord en doodslag de aandacht van de
toeschouwers trekken. En dat was wel nodig, want hij moest
concurreren tegen de clowns, de potsenmakers en de kiezentrekkers
, die eveneens op de markt stonden.
In
zijn fel realistische levenslied kon hij niet nauwkeurig genoeg
zijn: zijn toehoorders genoten van de meest sensationele en
gruwelijke details. Het fascinerende aan die moordliederen was
bovendien, dat ze allemaal echt gebeurd waren.
We
kennen schokkende liederen over vader- en moedermoorden, drie- en
vierdubbele moorden, gruwelijke gifmisdaden en andere ijselijke
euveldaden. D. Wouters heeft er een groot aantal verzameld in zijn
boek "Er is een moord gebeurd."
Moord
zonder dode
In
het begin van de vorige eeuw bereikten de moordliederen hun
toppunt van populariteit. Maar dan treedt snel een oververzadiging
in. Na honderden bloederige verzen aanhoord te hebben, kregen
velen er schoon genoeg van. Op dat moment kwam iemand op het
voortreffelijke idee een lied te maken, waarin voor eens en voor
goed afgerekend werd met al die moorddadige smartlappen. Hij
schreef een groteske parodie en liet daarin op een dermate
drastische en schokkende wijze moorden, dat iedereen het
belachelijke van het moordlied wel moest gaan zien. Zo ontstond
dan "De Moord van Raamsdonk", een dol en dwaas lied, dat
populairder werd dan alle serieuze moordliederen samen, een
onverbiddelijke hit op bruiloften en partijen.
"De
Moord van Raamsdonk" was bovendien een optellied; naar
hartelust kon iedereen er coupletten aan toevoegen en ervan
aflaten. Zo gingen vele, onderling sterk afwijkende versies van
het lied ontstaan: nette, gewaagde en ruwe, heel korte, maar ook
zeer lange. Volgens dr. Moorman waren er omstreeks 1930 nog
honderden verschillende versies van "de moord" bekend.
In sommige worden wel zeven moorden gepleegd door maar liefst tien
misdadigers. Vijf jaar geleden liet Guus Luijters in Amsterdam nog
een boekje over "De Moord van Raamsdonk" verschijnen,
waarin hij 97 tweeregelige coupletten en nog tientallen varianten
daarop publiceerde.
Komt
vrienden, luistert naar mijn lied
"De
Moord van Raamsdonk" verhaalt, dat er in ons dorp een familie
woonde, die over wat geld beschikte. Dat trok de aandacht van een
crimineel clubje:
De
rovers kwamen van heinde en ver Met moordwerktuigen en een
breekijzer.
De
verschillende bandieten worden kort maar raak in een ongewone
poëtische stijl getypeerd, waarvoor niemand minder -dan de
balladedichter J.W.F. Werumeus Buning zijn bewondering uitsprak.
De
vierde rover heette Ben
Die
had zo 'n last van zweetvoeten.
Via
het kleinste raampje dringen ze het huis binnen, waarna een enorme
moordpartij plaats vindt:
De
oudste zoon een beste zwemmer Werd verzopen in een lekke
emmer.
De
keukenmeid een schone maagd Werd in de lengte doorgezaagd.
Dan
verschijnt echter de politie ten tonele, die de misdadigers
arresteert. Tot veler genoegen veroordeelt men ze dan ter dood.
Het lied eindigt met de terechtstelling, waarbij de misdadigers
zelf voor de muzikale omlijsting zorgen.
Hoe
oud is "De Moord…"?
De
oudste teksten van dit lied zijn al in een vrij modern Nederlands
gesteld. Dat wijst erop, dat het niet veel meer dan honderd jaar
oud zal zijn. Dat klopt bovendien met een paar andere feiten.
"De Moord van Raamsdonk" is immers een bespotting van de
moordliederen en kon uiteraard pas geschreven worden, toen deze
liederen populair waren, d.w.z. in de eerste helft van de vorige
eeuw. Het slot van het Raamsdonkse lied behandelt de
terechtstelling van de moordenaars. Dat zou er eventueel op kunnen
wijzen, dat het geschreven is vóór de afschaffing van de
doodstraf in ons land. Op 31 oktober 1860 werd het laatste
"normale" doodvonnis in Nederland en wel in Maastricht
tot uitvoering gebracht. De wet van 17 sept. 1870 schafte deze
straf af.
Uit
dit alles mogen we wel de voorzichtige conclusie trekken, dat de
eerste versie van "De Moord van Raamsdonk" omstreeks
1850 ontstond.
Geen
echte moord
Is
er in die tijd nu een echte moord gebeurd die model stond voor het
lied? Dat lijkt uiterst onwaarschijnlijk. Het lied gaat immers
helemaal niet over een moord, maar vormt een bespotting van de
moordliederen. In het boekje van Mr. Hans van Straaten, "Moordenaars-werk",
waarin diverse 19de-eeuwse moorden beschreven staan,
zoals "de zaak Jut", zal men dan ook tevergeefs naar een
echte Raamsdonkse moord zoeken. Archivaris A.C. Bondam die een
boekje uitgaf met de oude Raamsdonkse archieven, schrijft in 1904
in de inleiding, "dat ik over "Den Moord van Raamsdonk",
waarnaar zoo velen mij vroegen heusch niets gevonden heb."
Waarom
speelt het lied in ons dorp, terwijl een directe historische
achtergrond er kennelijk voor ontbreekt en "Raamsdonk"
evenmin als rijmwoord voorkomt? Naar een antwoord op deze vra.ig
kan men alleen maar gissen. Misschien had Raamsdonk indertijd een
grote kermis of markt. Het is echter ook mogelijk, dat we het
moeten zoeken in de bar slechte sociale omstandigheden, die toen
bestonden in bepaalde Raamsdonkse wijken, waaronder Raamsdonksveer.
Men troostte zich met drank, wat leidde tot vechtpartijen waarbij
nogal eens een slachtoffer viel. Vandaar wellicht dat de parodist
Raamsdonk als entourage koos.
|