Volksliedjes en - verzen & hun letterkundige achtergrond, in het bijzonder in de 19de eeuw

- kanttekeningen bij teksten uit de volksmond op CuBra - 

door Ed Schilders

Klik hier en stuur uw bijdrage aan CuBra

Op website CuBra zijn tientallen liedteksten, voordrachten, en gelegenheidsverzen verschenen in de diverse liedrubrieken. Ook elders op het internet zijn grote verzamelingen te vinden, bijvoorbeeld op het Seniorenweb en op de website van de Stichting Harrie Franken; in het Geheugen van Nederland, een samenwerkingsverband van het Meertens Instituut en de Koninklijke Bibliotheek, kan de liefhebber duizenden originele liedbladen van straatliederen bekijken en desgewenst op de eigen computer opslaan.

Wat mij is opgevallen, is dat al deze websites zich specialiseren in het aanbieden van de tekst, dat ze vervolgens waar mogelijk nog enige aandacht besteden aan de weergave van de muzieknotatie, en dat er vrijwel nooit aandacht besteed wordt aan de historische achtergrond van dergelijke liedjes of verzen of voordrachten. Ik bedoel dat niet als kritiek. Elke website specialiseert zich in de behoeften en wensen van zijn bezoekers, en die bezoekers zijn in dit geval inderdaad voornamelijk op zoek naar de tekst. De melodie kennen ze vaak nog, en notenschrift hebben alleen de echte koorzangers en hun dirigenten nodig.

In de rubrieken van CuBra wordt gestreefd naar een bredere vorm van informatie. Mooie voorbeelden daarvan zijn enige bijdragen in de rubriek Moordliedjes, waarin niet alleen de tekst wordt gepresenteerd maar ook grote en goed gedocumenteerde verhalen voorkomen van Bart Beex en Harry Wijgergangs, respectievelijk over moorddrama’s in St. Oedenrode en Berlicum. Een goed voorbeeld van wat ik bedoel is ook de publicatie op CuBra van een zeer goed gedocumenteerd artikel van dr. P. de Keyser over een ‘Sermoen van Bacchus’ (rubriek Roomse liedjes / Preken).

Ieder zijn vak. De een verzamelt ‘in het veld’ liedteksten en liedmelodieën, zoals Ben Hartman in zijn CuBra-rubrieken, de ander is een meester in het opsporen van teksten, zoals een aantal lezers van CuBra die regelmatig antwoorden kunnen geven op vragen van andere bezoekers. Zelf ben ik zeer geïnteresseerd in de historische en vooral ook de letterkundige achtergrond van oude liedjes en verzen of voordrachten. Want voor hen die belangstelling hebben voor de Nederlandse literatuurgeschiedenis bieden ook de feest- en straatliedjes, de voordrachten en gezelschapsliederen, heel wat interessante feiten. Veel teksten die ook tegenwoordig nog gekend zijn of gezocht worden, blijken hun oorsprong te hebben bij literaire auteurs. Ik heb de eerste resultaten van mijn onderzoek op CuBra geplaatst ter informatie van de belangstellende liefhebbers, en in de hoop dat zij aanvullingen zullen insturen. Het zwaartepunt van het onderzoek ligt in de 19^e eeuw, de eeuw waarin humor een min of meer vaste plaats krijgt in het werk van Nederlandse schrijvers, zeer zeker ook onder invloed van Duitse en Franse auteurs. Ik vind het zeer opmerkelijk dat zulke humoristische of romantische teksten hun weg hebben gevonden van het gedrukte boek of tijdschrift voor een uiterst klein deel van de bevolking naar de mondelinge overlevering, en daarmee naar de liedschriften van ‘de gewone man’, de voordrachtbundels voor scholieren, en soms weer naar het drukwerk van de straatventer. Van de studeerkamer van een schrijver naar het bruiloftsfeest. Zo overleven teksten soms eeuwenlang. Ik hoop dat mijn bijdrage daarmee ook een beeld kan geven van een traditie die ooit zeer populair is geweest, en die heden ten dage voorgoed voorbij is. Of toch niet? Misschien is het internet wel de 21^ste-eeuwse variant op de mondelinge overlevering van de 19^de.