Jos Naaijkens

UIT DE RIJKE GESCHIEDENIS VAN DE TILBURGSE DRUKKERIJ R.K. JONGENSWEESHUIS

Jan zonder Vrees in Suriname

Auteur: W. van Ass (schrijversnaam van frater Fulgentius Abbenhuis, 1897-1982)
Illustrator: Stan de Reuder

   
Frater Fulgentius (Richard Abbenhuis)

In 1930 schrijft frater Fulgentius Abbenhuis onder de naam W. van Ass het boek ‘Jan zonder vrees in Suriname’. Van 1923 tot 1978 verbleef hij in Suriname. Hij stond midden in het leven van de Surinaamse bevolking.

Frater Fulgentius was in het onderwijs werkzaam, wijdde zich aan de Surinaamse geschiedenis en publiceerde tal van artikelen. Hij bemoeide zich intensief met de Surinaamse politiek en vakbeweging. Bekleedde bestuursfuncties in de Surinaamse Historische kring, de Stichting Surinaams Museum, het Prins Bernardfonds afdeling Suriname en de Katholieke Verkennersbeweging van Suriname. 

Jan van Vree ofwel ‘Jan zonder Vrees’.
In ‘Jan zonder Vrees in Suriname’ schrijft frater Fulgentius over zijn vriendschap met de half-Surinaamse, half-Nederlandse Jan van Vree.

Jan heeft een Surinaamse vader en Nederlandse moeder. De in Nederland geboren Jan vertrekt met zijn ouders naar Suriname. Hier voelt hij zich meteen thuis en heeft spoedig verschillende vrienden. Door zijn medeleerlingen wordt hij Jan zonder Vrees genoemd. Jan van Vree durft namelijk alles. Heeft geen angst. Hij is best wel stoer.  Zijn voornaamste vriend is Willem van Ass (alter ego van frater Fulgentius Abbenhuis). Willem is de gezel van Jan bij al z’n ondernemingen. In het boek vertelt Willem wat hij zelf gezien en meegemaakt heeft.

 
Wat de frater van de leerlingen te horen krijgt.
Als onderwijskracht op school bij de fraters in Suriname krijgt Willem van leerlingen veel sterke verhalen te horen. Geesten spelen een grote rol in de gedachten van de Surinaamse kinderen. Ze denken dat overal een geest in woont. Boomgeesten, berggeesten, slanggeesten, bosgeesten enz. De kinderen vertellen er veel over en zijn bang.  

De frater in gesprek met de leerlingen en stelt ze gerust.
Op school luistert de frater naar de verhalen van de leerlingen. Pupil Eugène komt met een opmerking.  

De frater: “Jan van Vree, die pas uit Holland komt, kent die schrik zoo niet, hij zal jullie kunnen laten zien, dat er veel bedrog bij is.”

De jorka.
Zo wordt door de leerlingen op school ook veel gesproken over de jorka. Dat is een ziel. ‘Die gaat van je lichaam weg, als je sterft, en dan gaat je ziel, je geest, kuieren. Je ziel of je jorka ziet er dan uit als een schim of een beenig spook, lang, dun en mager. Hij plaagt of helpt de menschen, hij gooit met steentjes, en hij is boos als de familie met ’n week of zes rouw gevierd heeft voor ‘m.’

Het bosnegerkamp Santigron.
Santigron aan de rivier de Saramacca waar gevaarlijke dingen gebeuren komt ter sprake. Er worden geesten opgeroepen en rituele wintidansen vinden er plaats. Bij deze dansen worden de lichamen met kruiden geprepareerd zodat men door vuur kan dansen.

Een Surinaamse jongen: “Vader had het er wel eens over, en trouwens de meeste jongens wisten dat daar de geesten opgeroepen en wintidansen gehouden worden; dat daar zelfs nette (?) stadsmenschen bij de Boschneger geestenoproepen, aan afgoderij doen, en dwaze middelen vragen ter genezing of geluk of tot wraakneming.”

Slot.
De vader van Jan gelooft van al die verhalen niets. Ook Jozefien de zus van Jan had er veel moeite mee.
“Willem, hoe kun je dit alles bewijzen?”, vraagt de vader van Jan aan Willem van Ass.
“O,” zei ik. “’t zal wel in de krant komen.”
“Da’s waar. Nou goed. Maar ’t is ni uit hoor!”

Willem vervolgt: ‘‘k Was dus aan ‘t eind van mijn strooptochten. ‘k Had er geen spijt van en sliep er lekkertjes op, in een stevige overwinningsroes’ 

Een advertentie in de Surinaamse krant ‘De Surinamer’ (4 december 1930)

 ‘Een sterke man’.

In 1927 schreef frater Fulgentius onder de naam Toriman het boek ‘Een sterke man’. Over het leven van pater Petrus (Peerke) Donders (1809-1887) uit Tilburg. Vanaf 1842 tot zijn dood werkte Peerke bij de melaatsen in Suriname. Het boekje was bestemd voor de leerlingen van de bovenbouw van de lagere school (nu groep 7 en 8 van de basisschool).
Opvallend is dat het boekje is uitgegeven bij ‘De Tilburgsche Handelsdrukkerij Jean Smits & zonen – Tilburg’. De meeste uitgaven van fraters zagen het levenslicht in hun ‘eigen’ drukkerij, ‘De Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis te Tilburg’.

Bidprentje frater Fulgentius (Richard Abbenhuis)

Bronnen.
W. van Ass, Jan zonder Vrees in Suriname, Tilburg, 1930
Toriman, Een sterke man, Tilburg, 1927
Archief van de fraters van Tilburg
https://nl.wikipedia.org/wiki/Richard_Abbenhuis

www.delpher.nl