Frattekrůid
Stinkende gouwe - Chelidonium majus
Gaauwe bluumkes zonder franje,
't mčlksap, nň de pluk oranje,
mi de naam van frattekrůid.
't Zň hčlpe tege frattehůid.
Springzaod is d'n andere naam
umdč't zaod alle kant' op kwaam.
Mar hedde fratte op oew jatte,
dan moete gaauw de 'gaauwe' vatte.
Volgens Heukels ook 'schelkruid' en 'zwaluwenkruid'.
Fr. chélidoine, Du. Warzenkraut!, Schellkraut, En.
celandine, swallow-wort.
Girtje poep
(Klein en kleverig kruiskruid - Senecio vulgaris en Senecio
viscosus)
Och wč'n speul, ik ben nie veul,
ik hiet mar 'Girtje poep'.
In ied're geul bij't geteul,
ik groei bij ieders stoep.
Umdč'k mar vies en smerrig ben,
stoffig graow ok op m'n blad,
zal ik 'Girtje poep' wčl zen,
alt verlangend nor 'n bad.
Ook wel 'plůiskes' genoemd.
Heukels geeft ook 'aschkruid' en 'pluisjeskruid' .
Fr. seneçon, Du. Kreuzkraut, Kreuzwurz, En. Groundsel.
Haoneklótje
Speenkruid (Ficaria)
'n Schňn geel stčrre-kleed
sti d'rňn de sloot te bloeie,
somteds wčl 'ne meeter breed
geuget mi 't gras vergroeie.
In d'oksels van 't blad,
čs bůlleke tusse pótjes,
zit 'n knůlleke gevat;
zoogehčite haoneklótjes.
Fr. ficaire, En. lesser celandine, Du. Feigwurz,
Scharbockskraut.
Hemdeknupke
(Moederkruid - Chrysanthemum parthenium; later pyrethrum
parth.)
Witte bluumkes in d'n blommenhof mi hupkes
bezůrge ons ieder jaor volop hemdeknupkes.
Hčndig grčij, goewd groeiend zonder eise,
wil z'n čige overal bloeiende bewijze.
Gčire zó'k dees bluumke in ere haauwe,
en 't hoeft 'r bij ons noit nie zó te naauwe;
want mis ik ňn men hemd 's oit wč kneupe,
hemme zó'n knupkes ummers nog mi heupe!
Volgens Heukels in West-Brabant wel eens 'kamille' en in
Oost-Brabant 'mater' genoemd.
Voor het meervoud wordt ook 'kneup' en 'heup' gezegd.
Fr. espargoul, matricaire, Du. Mutterkraut, En. feverfew
pyrethrum.
Hommelehčij
Dophei (Erica tetralix)
Hommelehčij, och hommelehčij,
wč hedde toch schňn blomme!
Ik pluk niks van oew bloeiend grčij;
ik heur de hommels bromme.
Hommelehčij, och hommelehčij,
wč stňdde schňn te pronke!
Gé makt zó'n schňn raos-witte sprčij
wor mos mooi li verzonke.
Ook 'tunnekeshčij', 'bessemhčij' en 'bůllekeshčij' genaamd.
Fr. bruyčre, Du. Glockenheide, Sumpfheide, En. Bellheather
bottle-heath.
Leuwenbčk
Vlasleeuwenbek (Linaria vulgaris)
Leuwenbčk, och leuwenbčk,
wč zen die hommels knčttergčk;
ze krůipen ňlling bij'w binne!
čs 'n schicht d'n bčk mee dicht
en dan allicht is ůit 't zicht
die bromhommel daor dan binne.
Mi meel vermomd, al wč verstomd,
bromt ie dan prompt en onverblomd:
'hoe kom ik nou oit nog buite?'
Aachteruit, mar aachteruit,
mi d'n hillen dikken hónningbuit
wil ie wčl de blom bestuite.
Fr muflier gueule-de-loup, Du. Löwenmaul, En. Snap-dragon.
Een hommel komt altijd achterwaarts de bloem uit.
Ook 'gaperkes' wordt gezegd.
Lippelkes
Herderstasje (Capsella bursa-pastoris)
Op 't koiste strutje
en langs pčij en de hofheg
groeit 'n nietig krůidje
zoomar in 't wilde weg.
Dč plčntje dč hiet lippelkes
dur de vůrm van z'n zaod;
op stillekes čs klippelkes,
steuget stiekem langs de straot.
Heukels vermeldt 'magermannetje' voor Oost-Brabant.
Fr. bourse de pasteur, Du. Täschelkraut, En. 'shepherd's
purse'.
Mčijbluumke
Madeliefjes (Bellis perennis)
Bloeide de uurste bluumkes in de wčij,
dan waar 't beevert-ted in mčij.
Wij kende noit gin '-zoentjes', zinne '-bluumkes'
tege die bloeiers in d'r neij kostuumkes.
Die bluumkes plukte wčllie grootgetals,
droege ze čs kettinge um haor en hals.
En worde-n-'t al laot, vort wč minder licht,
gonge die raos-witte bluumkes zuutjes dicht.
Fr. marguerite, pâquerette, Du. Maszliebchen, Gänseblümchen,
Zeitlose, En. daisy.
Een veelgebruikte volksnaam is ook 'mčijzoentje'.
(Madeliefje komt waarschijnlijk van 'maagdeliefje'.)
Heukels geeft 'meizoentje' voor Oost- en 'paaschBloem' voor
West-Brabant.
Mčlkstaars
Vogelmelk (Ornithogalum)
Ůt grunighčid langs sleuj en weeg
zen stčrkes van de staars gepiept.
De bluumkes, gruun en wit gestriept,
versiere stiekem dijk en steeg.
Is d'r gin wčrmte van de zon,
dan bleft de blom geslote dicht,
mar schent ze wčl, dan laot 't licht
de blomme straolen čs de bron.
Ook 'morgenster' wordt gezegd.
Fr ornithogale, laitd'oiseau, dame d'onze heures, Du.
Vogelmilch, Milchstern(!), Hühnermilch, En. star of
Bethlehem.
Milt
Melde (Atriplex)
Oe, wč waarde gij toch lastig,
wč hadde gruwelek veul klčinňzzie.
Overal grof groot groeiend
makte heuf en včlde tot rauwňzzie.
Och, ge he't toch zóveul zaod,
zet mar moeilek ůit te roeie.
Vruger waard'oit goei gruunte;
wč kunde 'we naam verknoeie!
In Kempenland zeggen ze 'millew'. Heukels geeft voor
Oost-Brabant 'meluw', en voor West-Brabant 'meld'.
Fr. arroche chénopode, Du. Melde, En, orach.
Boerrinneke
Stijf stňn de boerrinnekes
-'t lijke wčl mejufferkes-
zó stijl mi bonte pufferkes
rond hullie goudgeel snufferkes
bove hardgruun kinnekes.
Zinnia
Zinnia elegans
Du.: Zinnie.
En.: zinnia
Boerrereuske
Niks růikt 'r čs 't boerrereuske
van ons moeiers aauwen hof.
Dieje gaauwe geur mooi in 'n deuske,
dan hadde nog 's růikersstof!
Provenceroos
Rosa centifolia
Fr.: Rose de Provins
Du.: Provinzrose. Pomponrose
En.: Provence rose
Donderbaard
Ňlling nor 't dak verbanne,
groeiende op strooi en panne,
hard behandeld, dik bezocht,
veulteds včchtend vur wč vocht...,
Tegen onweer al beschermend,
over inslag alt ontfermend,
wier de volksnaam donderbaard,
vur behoud van huis en haard.
Huislook
Sempervivum pectorum
Ook 'donderbaord', 'donderkrůd' en 'donderblad'.
Volgens Heukels soms 'dikblad' en 'Sint-Janskrůd' geheten.
Vergelijk de Franse naam 'joubarbe des toits' < Jovis barba
en de Duitse 'Dachwurz'. En. houseleek.
Pauwels: 'Het huislook was van ouds aan Thor, den dondergod
toegewijd en men plaatste het op het dak der woningen om van
den donder bevrijd te worden. Het heet in Zuid-Nederland
donderbaard, donderblaren, donderbloemen, donderbos,
donderkruid, donderblad, dondertoppen; vgl. Frans joubarbe.
Bótterblom
Wčije vol van dees geel bótter
Ware d'n boer nie naor de meug.
Al waarde mooi, gin koew die wó t'r
Van eete, al genote wij mi volle teug.
(1
Čs jong vlochte we volop kranse
(2
Van dees geel kumkes ůit de wčij.
De wend die din oe dan dik danse
In die mňnde van april čn mčij.
1: Alle boterbloemen zijn een beetje giftig.
2: Op sommige plaatsen ook 'kransbloem' genoemd!
Andere oude oostbrabantse naam 'schaapsvuil'.
Fr.: bouton d'or
En.: buttercup
Du.: Butterblume, Hahnenfusz
Blaow lis
Vruuger ston op elken boerremisse
Minstens inne flinken bos blaow lisse.
'n Heel schon blom, d'n 'boerrelillie'
en overal host groeie wil ie.
Geborre ůit lilleke krom knolle,
Worre d'r op včtte, malse polle
Groote blaow-geel blomme weggezet
Zoowčs ge zčlde nog gezien mar het.
Duitse lis - Iris germanica
Fr.: iris
Du.: Schwertlilie, Himmelslilie
En.: flag, iris
Haozegčrf
In 't včld vende veul haozegčrf,
Blaojkes gruwelek fijn verdčld,
Bluumkes wit mi soms wč rňze včrf.
Geel stůifmeel moet ok nog vermčld.
Undč haos en knijnd oe gčire he'n,
-dč is wčl overal bekend -
zulde zoo dus wčl gehčite zen,
al is men ok ňn 'duuzendblad' gewend.
Duizenblad - Achillea millefolium
Heukels geeft naast 'hazengerf' ook 'rijstepapbloem' voor
Oost-Brabant. Wij zeiden 'rijstepap' tegen 'muurpeper'.
Fr.: mille-feuilles
En.: milfoil, yarrow
Du.: Tausendblatt, (Schaf-) Garbe!
Kattestaart
Langs de kant en in de sloot,
Stňn overal de kattestarte,
Meetershog en schňn pčirsrood.
De bluumkes strak in kranse
Of kruisgewijs stňn van harte
In de zommerwend te danse.
Kattenstaart - Lythrum salicaria
Ook 'wilgenkruid' en 'bloedkruid'.
Fr.: épilobe ŕ feuilles étroites, mousse de paon, qeue de
renard
Du.: Blutweiderich, schmallblättriges Weidenröschen
En.: purple loosestrife
Keeskeskrůid
M'n blom čs heelen breeje kelk
Zi: 'Waachte jong, tot ik verwelk.
Nň d'n bloei kůmt daak 't zaod
In keeskesvůrm van heel klčin maot.
Dan is't nie talm' of tukke,
Kom mee van m'n keeskes plukke.
Ik maak m'n keeskes heel mooi rond,
Die zen vur jong alt kčijgezond.
Zóveul zeujkes in 'n rundje.
Middenin 'n mooi rond mundje
Zoo maak ik m'n keeskes krčk,
Vur minsemond en vogelbčk.'
Kaasjeskruid - Malva
Fr.: fromageon, mauve
Du.: Käsekraut, Malve
En.: mallow, rags-and-tatters.
Groote pispot
Slingerend in sloot en heg,
mi kelke wit čs romme,
ziede ze langs elke weg
langs planten opgeklomme.
Groote pispot - ummendrčij,
is čcht heel kaoien bocht
vur't grótter groeiend grčij;
haauwt veul meer 'afvalvocht'.
Groote pispot
Hagewinde
Calystegia sepium, voorheen Convolvulus sepium
Vergelijk pispůtje = cerastium arvense
Op sommige Brabantse plaatsen wordt 'klimop' gezegd.
Fr.: liseron, boyaux du diable, Du.: Teufelsdarm,
Teufelswinde, En.: bindweed, hedge-strangler, milk maids,
devil's garter, devil's guts, hell-weed.
Kčtje
Neeve vurjaorssloot en wandelpčdje
bloeit gruwelek vruug 't wilgekčtje.
Biekes komme d'r al hónning haole
čs 't miste hout nog sti te kaole.
Fluweelgeknopt en smal van blad
gifde gij de allerschňnste kat,
čs huisdier hčndig t'onderhaauwe;
'n kat die'k noit heb heure maauwe.
Kčtje
Katwilg
Salix viminalis; ook 'wilgehout'
Fr.: chaton, iule
Du.: Kätzchen
En: catkin.
Lampepoetser
Lampepoetser, bruinplůim van de sloot,
wč stňdde daor stijf en stug en stčil.
Alles um oe hene gi al dood,
hil de netuur li zoo-w-onder zčil.
Lampepoetser, witte dč 'we naam
ok wčl laachend anders wordt gezeed?
Unne naam die nie in boeke kwaam:
Lampepoetser? Poetser van de reet!
Lampepoetser
Lisdodde
Typha
De lampepoetser of retepoetser wordt in West-Brabant wel
'wielewouterke' genoemd.
Fr.: massette, canne ŕ quenouille
Du.: Rohrkolben, Liesch
En: reed-mace, cat's tail
|
Begin van de pagina
Inhoud Cor Swanenberg